جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

امروزه با گسترش تحقیقات و تعمّق‌های علمی در میراث گرانبهای ادبیات فارسی، اذهان اغلب جویندگان علم و ادب، فرصت را برای پیگیری و ادام? مطالعات تطبیقی و مقایس? این آثار از جنبه‌های مختلف مغتنم می‌شمرد. نگارنده نیز در این تحقیق در پی مقایس? محتوایی دو اثر ارزشمند و مهم در زمین? ادبیات عرفانی، یعنی حدیقه‌الحقیق? سنایی غزنوی و مرصادالعباد نجم‌الدین رازی بوده است. از انگیزه‌های اصلی انجام این پژوهش از سویی باید به بررسی روند تحوّلات مربوط به موضوع عرفان و تصوّف در زمان تقریبی یک قرن (اوایل قرن ششم تا اوایل قرن هفتم) اشاره کرد و از سوی دیگر نیز باید تأثیر ساختار نظم و نثر در نحو? بیان موضوعات عرفانی و به عبارت بهتر، تأثیر ساختار ظاهری بر معنا و مفهوم یک اثر را مطرح نمود.نگارنده معتقد است با مقایسه این دو اثر می‌توان چنین نتیجه‌گیری کرد که سنایی از دیدگاه معرفت‌شناسانه، حدیقه‌ را می‌سراید و نجم‌الدین بر پای? مبانی هستی‌شناسی به تألیف کتاب خود می‌پردازد. گرایش هر دوی اینها در تصوّف، گرایش به مکتب بینابین عابدانه و عاشقانه است. بنا بر ساختار منظوم، حدیقه، زهدگریزتر و بنا بر ساختار منثور، مرصادالعباد زهدپذیرتر به نظر می‌رسد. تمایل سنایی به بیان موعظه‌های حکیمانه بیشتر از تمایل نجم دایه به این امر است. ابوالمجد به شدّت طرفدار آموز? بی‌تعصّبی در دین است و نجم رازی سخت گرفتار تعصّبات بی‌جای مذهبی. سنایی در موضوع پیروی از مُراد، از پیری روحانی که سرشار از معنویت‌های درونی است، سخن می‌گوید و نجم‌الدین، از شیخی که بیشتر درگیر رعایت موازین مذهبی و خانقاهی است یاد می‌کند. در باب مرید و تعلیمات راه سلوک مفاهیم مطرح شده از جانب نجم رازی، دقیق‌تر، جزئی‌تر و منظم‌تر است. در پایان در نتیج? انجام مقایس? محتوایی بین این دو اثر، نگاه قلندری و آزادمنشان? سنایی در ارائ? عرفانی همه‌پسند، کارآمد و مطابق با زندگی روزمره را درک کردیم و در مقابل؛ با رویکرد خانقاهی، مدرسی و سرشار از چارچوب‌های جزئی نجم دایه برخورد نمودیم.

برای درک فرهنگ مشترک بشری مقایسه بین مولانا جلال‌الدین‌محمد مولوی شاعر و عارف بزرگ قرن هفتم ایران و ویلیام بلیک ، شاعر، نقاش عارف بزرگ قرن هجدم و اوائیل قرن نوزدهم انگلستان کاری بدیع است . بررسی مکتب و افکار این دو انسان معنوی از ابعاد گوناگون که افق دید وسیعی دارند مهم و بخصوص از دو جنبه حائز اهمیت است : -1 اثبات وحدت در جهان هستی و اتحاد بین انسانهای الهی -2 طرح افکار عرفانی ویلیام بلیک در کشور ما که انصافا غریب و تنها رها شده است و بجز معبود کتابهایی که در مورد این شاعر، نقاش و عارف نوشته شده، کاری صورت نگرفته است . مقایسه بین جلال‌الدین‌محمد مولوی و ویلیام بلیک از نظر ادبی و عرفانی و بیان وجوه اشتراک و افتراق بین این دو بزرگواه، آشنایی بیشتر با نابغه بزرگ تاریخ، یعنی مولانا جلال‌الدین مولوی و دفاع از بصیرت الهی و تخیل خلاق و نبوغ شاعرانه عارف و دلسوز جامعه بشری یعنی ویلیام بلیک را به همراه دارد.

زندگی در دنیای امروز که با عنوان "دهکده‌ی جهانی" خوانده می‌شود، جوامع را به شناخت عمیق‌تر و ارتباطات همه‌جانبه و گسترده‌تر با جوامع دیگر نیازمند ساخته‌است. از مصادیق تحقّقِ تعاملاتِ جهانی، گفت‌و‌گوی میان‌فرهنگی و از مصادیقِ گفت‌و‌گوی میان‌فرهنگی، مطالعه و مطابقتِ آثارِ ادبیِ مللِ مختلف با یک‌دیگر است؛ زیرا ادبیاتِ هر جامعه، به‌ترین و گویاترین وسیله‌ی معرفی و انتقال فرهنگ آن ملّت است. ادبیات تطبیقی، به عنوان شاخه‌ای از نقد ادبی، نگرشی فرامرزی و جهانی داشته، با مطالعه و تطبیق آثار ادبی جوامع مختلف و بررسی اشتراکات و تأثیر آن‌ها بر یک‌دیگر، ما را در فهم عمیق‌تر اندیشه‌های خالقان اثر و شناخت جامعه و فرهنگی که در بستر آن پرورش‌یافته‌اند و نیز نیل به تعامل و تفاهمی جهانی یاری می‌رساند. به علاوه با تکیه بر شیوه‌های ادبیات تطبیقی در شناخت افتراقات فکری و کلامی، ملل مختلف می‌توانند با داد و ستدی ادبی و فرهنگی، ادبیات جامعه‌ی خود را جانی تازه ببخشند. از سوی دیگر تبادل ذوق و اندیشه‌ی اقوام، جریان تعادل و موازنه‌ای را در جهان ملزم می‌کند که جهانیان را به سوی تفاهم و وحدتی نسبی که ادبیات جهانی، یکی از طُرُق نیل به این غایت است، سوق می‌دهد. از این رو بررسی مرزهای تلاقی فرهنگ‌ها خصوصا فرهنگ شرق و غرب بر اساس اصول تطبیقی برای کسانی که به آشنایی با افکار بدیع و نقّادی اندیشه و ادب علاقه دارند، نیز می‌تواند جذّاب و آموزنده باشد.این رساله که به بررسی تطبیقی غزلیات حافظ و اشعار ویلیام بلیک می‌پردازد، برآن است تا مستند و مستَدَل، به این مهم دست‌یابد؛ که با وجود عدم آشنایی مستقیم بلیک با عرفان اسلامی و عارفان شرقی، اشتراکات و تشابهات فراوانی می‌توان میان آثار او و خواجه‌حافظ شیرازی یافت؛ از این‌رو می‌توان اذعان داشت که حقیقت، چشمه‌ی جوشانی است که از دل فطرت جاری می‌شود، مرزها را درمی‌نوردد و حصار حصین زمان و مکان را درهم می‌شکند.اشعار ویلیام بلیک، از آن دسته آثاری است که در منابعِ فارسی، به آن کم‌تر پرداخته شده است؛ درحالی‌که با اندیشه‌ی عارفان اسلامی قرابت بسیار دارد؛ از این‌رو مقایسه‌ی حافظِ آشنا با بلیکِ ناآشنا در جامعه‌ی ایران، ما را در درک به‌تر و بیش‌تر اشعار این شاعر انگلیسی‌تبار یاری می‌دهد.

مفاهیم عرفانی و بازتاب هنری آن در دیوان فخرالدّین عراقی و ابن‌فارض مصریچکیدهپژوهش حاضر، مطالعه‌ای تطبیقی در چارچوب مکتب ادبیّات تطبیقی آمریکایی است که به منظور کشف روابط فرهنگی و ادبی، دو زبان فارسی و عربی صورت پذیرفته است، به همین سبب موضوع مفاهیم عرفانی و بازتاب هنری آنها در دیوان دو شاعر ایرانی و عرب؛ یعنی فخرالدّین‌عراقی و ابن‌فارض مصری مورد واکاوی قرارگرفت. چون در قرن هفتم یکی از اصلی‌ترین موضوعات ادبیات، در دو حوزه نظم و نثر، تصوف و عرفان است و نویسندگان و شاعران بسیاری به طرح این‌گونه مسائل عرفانی در آثار خود پرداخته، موجی از این دیدگاه ادبیات فارسی و عربی را به تلاطم وامی‌دارد. از آن‌نظر که شاعران پارسی‌گو و عرب‌زبان تمایل به بیان حالات عرفانی و روحی در کلام و شعر خود داشتند و فخرالدّین عراقی و ابن-فارض نماینده‌ی بارز این جریان‌اند، در این پژوهش به این موضوع پرداخته‌شده است.این پژوهش دو جنبه مهمّ از شعر این دو شاعر را در بر می‌گیرد: نخست، مهمّ‌‌ترین مفاهیم عرفانی که بارزترین مفاهیم رایج در شعر عرفانی به طورکلی، و شعر این دو شاعر به طورخاص است بررّسی می‌شود. مفاهیمی چون عشق و مراحل آن، می (باده)، فراق، رضا، شوق، تجلّی، صبر، وحدت، خوف، رجا، اتّحادبراساس کتاب‌های مهمّ عرفانی از جمله: فرهنگ اصطلاحات عرفان و مبانی عرفانو تصوّف مطالعه و در نگاه دو شاعر بررّسی می‌شوند که تشابهات و تفاوت‌های هر دو شاعر آشکار می‌گردد و نشان داده می‌شود که عشق اصلی-ترین مفهوم عرفانی به کار رفته در دیوان هر دو شاعر است. جنبه دیگر این پژوهش پرداختن به زبان شعر دو شاعر در بیان مفاهیم عرفانی ذکر شده است و در این‌باره، استعاره‌ها، تشبیه‌ها، کنایات و... مورد بحث و تحقیق قرار می گیرند و نشان داده می‌شود که سادگی و روانی مهم‌ّترین ویژگی زبانی هر دو شاعر است. واژگان کلیدی:مفاهیم عرفانی، دیوان، فخرالدّین‌عراقی، ابن‌فارض مصری، بازتاب هنری

سفر روحانی در گلشن راز شیخ محمود شبستری و مصیبت نامه عطار نیشابوری هر دو در غالب شعر عرفانی حاوی این سخن است و سیر و سلوک سالک را در رسیدن به یقین شرح می دهند. در این پایان نامه به بررسی تطبیقی در مورد ارا این دو کتاب از دو عارف بزرگ در حوزه سیر و سلوک و عرفان می پردازیم.

نوشتار حاضر مقایسه شعر فراغی و ابن فارض یعنی مقایسه اندیشه و هنر این دو عارف هنرمند است . فراغی بزرگترین شاعر و عارف ترکمن و ابن فارض نیز بزرگترین شاعر صوفی عرب است که به ترسیم عشق الهی در اشعار خود پرداخته است . عشق و سرمستی آئین این دو بزرگ است و هر دو مستغرق در عشق الهی اند این دو شاعر که در سخن سرایی و اندیشمندی جزو سرآمدان ادبیات مشرق زمین به حساب می آیند، نقاط مشترک فراوانی دارند که نماینگر گرایش‌های عرفانی مشترک هردو شاعر است.بررسی جهان بینی آن دو نشان می دهد که هر دو به وحدت وجود اعتقاد دارند و هر دو عشق و سر مستی را جدی ترین بال پرواز انسان می شمارند.فراغی و ابن فارض همانند بسیاری از شعرای اسلامیبسیار از قرآن و حدیث متاثر بوده و دیوان آن دو مملو از اشارات به آیات و روایات اسلامی می باشد. در اشعار ایشان عشق به اهل بیت بخصوص در اشعار فراغی تجلی خاصی یافته است.

چکیدهمقوله «انسان سالک» در نظام اندیشه صدرایی از اهمیّت بالایی برخوردار است و با مبانی و نظریات فلسفی‌ وی‌ رابطه‌ای‌ تنگاتنگ دارد. ملاصدرا در آثارِ متعددش با رویکردهای متنوعی این مسئلهِ را موردکاوش قرار داده است. روش‌ملاصدرا در تبیین «انسان سالک» روشی فلسفی است. اما در تعریف و تحلیل آن از سه منبع و رهیافتِ معرفتی، یعنی، عقل، عرفان و وحی بهره جسته است. انسان سالک در چارچوب فلسفی، سفر عقلی خود را با تأمل در اصل وجود آغاز می‌کند و با شناخت وجود حقیقی، سعادت عقلی خویش را نتیجه‌ می-گیرد و مقام «خلیفه الاهی» را درک می‌کند. از دیدِ ملاصدرا، انسان سالک در رهیافت قرآنیِ با تأمل در آفاق و انفس و در رهیافت عرفانیِ با کشف و شهود، مسیر سلوک خود را به سوی مقصد نهایی هموار می‌سازد. در این پژوهش، با تأمل در مبانی متافیزیکی صدرایی،شکل‌گیری نظریه «انسان سالک» بررسی شده است. ازجمله این مبانی «اصالت وجود»، «امکان فقری» و «حرکت جوهری» است. با بررسی ارتباط این ‌مبانی و رهیافت‌ها با نظریه‌یِ «انسان سالک» می‌توان به عنوان یک الگویی نظری در ترسیم وضعیت بهتری برای انسان معاصر بدان نگریست. واژه‌های کلیدی: ملاصدرا، سلوک، انسان سالک ، مبانی متافیزیک صدرایی، اسفار.

جریان تصوف کوشیده تا با الهام از وقایع زندگی موسی÷، به تأیید مشرب خود و با تأویل این رخدادها، به توجیه تفکرات و اندیشه‌های خود بپردازد. تفاسیر عرفانی قرآن کریم نقش ویژه‌ای در شناسایی ظرایف و نکات قابل تأویل اتفاقات زندگی این پیامبر الهی داشته است. در این میان کشف‌الاسرار به دلیل اهمیت ویژه‌اش در ادبیات فارسی، عرایس‌البیان به دلیل اهمیت شخصیت روزبهان بقلی در عرفان اسلامی و مثنوی معنوی مولوی به دلیل جامعیتش در مباحث نظری و ادبی عرفانی، نقش به سزایی در نشر این وقایع داشته اند. این پژوهش علاوه بر شناخت مشارب صاحبان هر کدام از این آثار با توجه به داستان‌های حضرت موسی در قرآن کریم، به کیفیت انعکاس برداشت‌های عرفانی پیش از مولوی در مثنوی می‌پردازد. چارچوب نظری این پژوهش با نگاهی کلی به مبحث بینامتنیت شکل گرفته است. از مهم‌ترین نتایج این پژوهش، توجه متفاوت مولوی نسبت به عرفای دیگر به زندگی موسی÷ است

در این پژوهش با تحلیلِ حوزه‌های معنایی به سبک‌شناسیِ معناییِ غزلیات سنایی پرداخته می‌شود. بهره‌گیری از روش علمی- تحلیل حوزه‌های معنایی در این پژوهش- به شناختی دقیق از غزل سنایی می‌انجامد. بدین ترتیب هدف این پژوهش بررسی علمیِ نظامِ معناییِ غزل سنایی است که به شناخت عناصری که بالقوه مشخص? سبکی‌اند منجر می‌شود.این پژوهش در پی آن است که نشان دهد که آیا با تحلیل حوزه‌های معنایی غزلیات سنایی می‌توان به سبک-شناسیِ ساحت معنایی غزل او پرداخت یا نه. منبع اصلیِ این پژوهش در حیط? تبیین نظریه مقال? نگاهی به نظری? حوزه‌های معنایی از منظر نظام واژگانی زبان فارسی از کورش صفوی است. حوز? معنایی مجموعه‌ای است از واژه‌ها که به سبب یک ویژگی معنایی- مشخص? معنایی- در کنار هم قرار می-گیرند و معنای هر واژ? این مجموعه در رابط? متقابل با دیگر واژه‌ها مشخص می‌شود. جامع? مورد تحقیقِ این پژوهش غزلیات سنایی است، که 60 غزل به عنوان نمونه برگزیده شده است. ویژگی این غزل‌ها آن است که در هم? نسخه‌های موجود از غزل سنایی وجود دارند و می‌توان از صحت انتساب آنها به سنایی اطمینان داشت. در این پژوهش، حوزه‌های معنایی غزلیات سنایی، که به سبب تکرار قاعده‌مند ظرفیت آن را دارند که مشخص? سبکی محسوب شوند، مورد تحلیل قرار گرفته است.در غزل سنایی، چنانکه بسیاری محققان می‌پندارند، نشانه‌های عارفانگی مشهود است. این نشانه‌ها واژه‌های دارای مشخص? معنایی [+ عرفان] هستند. این واژه‌ها دسته‌ای دیگر از واژگان را نیز، به سبب همنشینی مکرر با آنها، وارد حوز? معنایی «عرفان» می‌کنند. می‌توان، بر اساس اصطلاحاتی که در مقدم? این پژوهش آمده است، دست? اول واژه‌ها را دارای معنای قاموسی عرفانی و دست? دوم را دارای معنای ضمنی عرفانی دانست.حوز? معنایی مفاهیم ذهنی در غزلیات سنایی با درصد وقوعِ 46.58 بزرگترین حوزه است. این حوزه خود متشکل از چهار حوز? کوچکترِ عشق، با 44.04 درصد، دین، با 8.26 درصد، عرفان، با 9.67درصد، و قلندریه، با 5.97 درصد، است. حوز? طبیعت 10.89درصد، حوز? اعضای بدن 12.26 درصد، و حوز? نشان‌دارسازی 13.79درصدِ نظام معنایی غزلیات سنایی را دربرمی‌گیرند.

ابن‌عربی و ملاصدرا را باید از متفکران تأثیرگذار در جهان اسلام و تفکر اسلامی بشمار آورد که اولی واضع عرفان نظری و دومی طراح حکمت متعالیه می‌باشد. بررسی نماد و نماد‌پردازی در منظومه‌ی فکری این دو عارف فیلسوف می‌تواند در فهم تفکر آنان کمک شایانی بکند