جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

هیوم در ارائة رأی خود دربارة منشأ باور دینی، از معرفت­شناسی تجربه­ گرایانه ­اش بهره می‌برد؛ اما پاره‌ای تعارضات درونی آن را نحیف می­کند و نظریة طبیعت­ گرایانة هیوم دربارة خاستگاه دین را از انسجام و استحکام تهی می­سازد. بر این اساس، در این جستار ابتدا رأی هیوم دربارة منشأ دین بیان می‌شود و پس از بررسی میزان تأثیر معرفت ­شناسی هیوم بر گزارة فلسفة دینی او، نقدهایی بر هیوم وارد می­کنیم که به‌طورعمده بر ناسازواری این گزارة فلسفه دینی هیوم با آرای معرفت­ شناختی او متمرکز است. پس از مشخص شدنِ تأثیر حداکثری معرفت ‏شناسی هیوم بر نظر او در مورد منشأ دین، این نتیجه به دست آمد که اولاً بهترین نقدها بر نظر هیوم دربارة منشأ دین، نقدهایی هستند که عمدتاً بر مبانی معرفت ‏شناختی او متمرکز شده است؛ ثانیاً رأی هیوم در این مورد استحکام لازم را نداشته است و در این میان، نداشتن انسجام درونی، نقش عمده­ای در تضعیف نظریة هیوم دارد.

یکی از ادله‌ای که از دیرباز برای اثبات درستی ادعای پیامبران یا حتی در بعضی موارد برای اثبات وجود خداوند استفاده شده، معجزه است. اما اینکه معجزه با چه شرایطی از چنین قدرتی در اثبات مدعای خود برخوردار می‌شود و اینکه اصلاً معجزه چه چیزی را ثابت می‌کند، موضوعی است که از نگاه شکاکانه و البته تجربه‌گرایانۀ دیوید هیوم مخفی نمانده است و ریچارد سوئین‌برن با دغدغۀ دفاع از مسیحیت و الهیات طبیعی در جهت پاسخگویی به این انتقادها در تلاش است. با توجه به اینکه از قرن هفدهم یعنی بعد از هیوم تعبیر نقض قانون‌های طبیعت در تعریف معجزه وارد شد و خود سوئین‌برن هم تصریح دارد که همین تعریف هیوم را قبول دارد و اصلاً آن را نقطۀ کلیدی تعریف معجزه می‌داند، بحث این دو فیلسوف خالی از فایده نخواهد بود. در این مقاله می‌خواهیم بعد از ذکر نظر طرفین بررسی کنیم که کدام‌یک از نظر اسلام بیشتر پذیرفتنی است.

یکی از روش‌های ارتباط میان فلسفه اسلامی با فلسفه غرب، عرضه کردن پرسش‌های هر کدام به دیگری و تلاش برای پاسخ دادن به آنها بر اساس امکانات موجود در آن فلسفه‌هاست. بر این اساس، در این نوشته بر آنیم تا با مواجه کردن فلسفه ملاصدرا با پرسش و اشکال هیوم در مورد اصل و منشأ مفهوم علیت ‌تجربی، به تبیین مفهوم علیت تجربی بپردازیم. هیوم بر اساس مبنای تجربه‌گرایی خود، با انکار ادراک و شناخت علیت توسط عقل، عینیت مفهوم علیت را انکار کرد. در پاسخ به پرسش هیوم، می‌توان گفت بر اساس امکانات موجود در متون ملاصدرا در بحث ادراک و نیز ارتباط نفس و بدن، عقل انسان در همان موطن حس، علیت را به‌نحو مستقیم ادراک کرده و در مرحله دیگر با تحلیل عقلی، مفهوم آن را انتزاع می‌کند. ‌به‌عبارت دیگر بر خلاف هیوم که شهود عقلی در مورد علیت را انکار می‌کرد، بر اساس امکانات فلسفه صدرا، شهود عقلی نسبت به علیت قابل تبیین است. بنابراین در پاسخ به اشکال هیوم در مورد تبیین عینیت علیت، در کنار تبیین‌های ‌ایده‌آلیستی همچون ‌ایده‌آلیسم استعلائی کانت، می‌توان تبیینی کاملاً رئالیستی از مفهوم علیت عرضه کرد.

کتاب تاریخ طبیعی دین که نخستین بار در سال 1757م منتشر شد شاید به اندازه نوشته های دیگر دیوید هیوم شهرت نداشته باشد و همچنانکه هیوم در زندگینامه خویش می گوید در زمان خود او نیز آوازه ای نیفکند. ولی می توان ادعا کرد که این کتاب همراه با اثر دیگر او در همین زمینه به نام «همپرسه هایی درباره دین طبیعی» سرآغاز آن مبحثی در علوم اجتماعی است که اینک به نام فلسفه دین شناخته می شود. نخست باید دید که مقصود هیوم از نوشتن این کتاب چه بوده است. او خود این مقصود را در نخستین جمله کتاب روشن می کند و می گوید که در هر پژوهشی درباره دین دو مسئله درخور توجه باید باشد، نخست بنیاد دین در خوی و سرشت آدمی و دوم بنیاد آن در خرد. این دو مسئله را بدینگونه نیز می توان بیان کرد: نخست اینکه دین در میان آدمیزادگان چگونه پیدا شد (یا شناخت علت دین) و دوم اینکه دلیل اعتقاد انسان به دینی خاص چیست (یا شناخت حقیقت دین). هیوم در کتاب «همپرسه هایی درباره دین طبیعی» از مسئله دوم و در کتاب حاضر از مسئله نخست بحث می کند. مسئله نخست بیشتر جنبه علمی دارد، زیرا شناخت چگونگی رویداد هر کار یا چیستی هر چیز نیازمند افزار و روش درست تحقیق و از آن مهمتر بی غرضی و واقع بینی است و فقط از برکت علم به این همه می توان رسید. ولی مسئله دوم که به شناخت حقیقت امور بر می گردد جنبه نظری دارد و احتمال اختلاف عقاید در آن بیشتر است. از اینرو مردم شناسان و روانشناسان بیشتر از مسئله نخست و فیلسوفان از مسئله دوم سخن گفته اند. اگرچه هیوم واژه دین را در عنوان کتاب خود به طور مطلق آورده و بدینگونه قصدش به ظاهر بحث درباره دین به نحو عام بوده است، در حقیقت کتابش بیشتر به دین مسیح مربوط است و از این دین نیز بیشتر فرقه کالونی پروتستان مورد نظر اوست. از آن رو که هیوم در جامعه مسیحی می زیسته و مقصودش بیشتر محاجه با مخالفان بوده جز این گریزی نداشته است.

فاقد چکیده

چکیده: مسأله ¬شر از موضوعات مهم، و شاید مهمترین موضوع، در مباحث فلسفه دین است. این مساله تا قبل از دیویدهیوم صورتبندی و جهت¬گیری چندان دقیقی نداشت. به همین دلیل رویهمرفته پاسخهای خداباوران به آن کلّی بوده است. هیوم نخستین فیلسوفی است که مسأله شر را به شکل دقیق و با جهت¬گیری مشخّصی بیان کرد و از این طریق آغازگر بحثهای جدّی و جدیدی در فلسفه دین شد. به نظر او مسأله شر به دو صورت است: 1.مسأله منطقی¬شر، که براساس آن میان گزاره مربوط به وجود شر و گزاره¬های مربوط به برخی صفات(مطلق) خداوند نوعی ناسازگاری منطقی است 2.مسأله قرینه¬ای¬شر، که می¬گوید باور به وجود خداوند عقلانی نیست. هیوم با نقد پاسخهای ادیان وحیانی و طبیعی به مسأله شر این دو نوع مسأله را تبیین می¬نماید. باتوجه به آرای علامه طباطبایی و الوین پلانتینگا می¬توانیم نظر هیوم در مورد مسأله شر را در سه بخش نقد کنیم: 1.نقد پیش¬فرضهای هیوم در این مسأله باتوجه به نظر علامه طباطبایی 2.نقد مسأله منطقی شر براساس نظر پلانتینگا(دفاع اختیارگرایانه) و یکی از نتایج مهم آن یعنی ردّ نظریه عدل الهی باتوجه به آرای فلسفی و دینی علامه طباطبایی 3.نقد دوبخش مسأله ¬قرینه¬ای¬شر. نخست، بررسی اشکال هیوم در مورد استنتاج علّی با توجه به نظر علامه¬طباطبایی و سپس نقد نتیجه آن یعنی نامعقول شمردن باور به وجود خداوند باتوجه به نظر پلانتینگا. ما در این رساله می¬کوشیم با تحلیل مفاهیم بنیادین در مسأله شر و بررسی دقیق نظر هیوم، آن را در این سه بخش به چالش بگیریم. واژگان کلیدی: هیوم، علامه طباطبایی، پلانتینگا، شر، مسأله شر، مسأله منطقی شر، مسأله قرینه ای شر، دین وحیانی، دئیسم، استنتاج علّی، عدل الهی، دفاع اختیارگرایانه.

فلسفه عمل شاخه ‏ای نو از فلسفه است که عمل آدمی را مورد پژوهش فلسفی قرار می‏دهد و به پرسش ‏هایی از قبیل چیستی فعل و فاعل می‏پردازد و مقومات و شروط لازم برای تحقق فعل و فاعل را می‏کاود؛ همچنین از اختیار و آزادی عمل پرسش می‏کند و نسبت آن با اصل علیت را مورد توجه قرار می‏دهد. در این تحقیق به روش توصیفی تحلیلی به بررسی دیدگاه هیوم درباره مسائل فلسفه عمل می‏ پردازیم. این مقاله از دو جهت، قابل توجه و کم‏ سابقه است: نخست اینکه تقریری از مسائل فلسفه عمل را عرضه می‏کند و دیگر اینکه دیدگاه هیوم درباره این مسائل را بررسی می‏کند. در این نوشتار روشن می‏شود که هیوم همان تلقی سنتی از فعل را قابل قبول می‏داند؛ ولی درباره فاعلیت آدمی تبیین متمایزی عرضه می‏کند و اگرچه فعل آدمی را مشمول اصل علیت می‏داند، از آزادی به معنای خودانگیختگی فعل از فاعل دفاع می‏کند. لازم است ذکر گردد که فلاسفه مسلمان نیز از ایده فاعلیت مختار دفاع می‏کنند بی‏ آنکه در دام تفسیرهای سابژکتیو و ذهنی از آنها فرو افتند.

آیا خداوند با آفریدگان همانندی‌هایی دارد، «به ویژه آدمیان» یا پاک از آنها فرامی‌گذرد؟ برگ‌های فراوانی از کتاب حاضر را می‌توان در سایة سنگین اندیشه به این پرسش جهان‌شمول مطالعه کرد. هیوم چهاربخش نخست این کتاب را در سال 1751 به رشتة تحریر درآورد و دست‌نوشتة نخستین خود را در دهة 50 به شماری از دوستان برگزیده‌اش سپرد و نظر ایشان را جویا شد. وی دست‌نوشته را حدودا به سال 1761 بازبینی و اصلاح کرد. این گفت‌وگوها دو سال و نیم پس ازمرگ هیوم و به همت برادرزاده‌اش منتشر شدند.