جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

جایگاه والای ملائکه در عالم هستی مبرهن است .پژوهش حاضر با روش توصیفی وتحلیلی و با تعمق در آیات و روایات و با رجوع به تفسیر قیّم المیزان به تبیین حقیقت وکارکرد فرشتگان در نظام هستی ، می پردازد. هستی ملائکه و وجود حقیقی ومجرد آنان با توجه به آیات قرآن از مسلمات آیین اسلام و ادیان دیگر است و چیستی ملائکه با عنایت به اوصافی که در قرآن کریم مانند : مقرب بودن ، علم و عقل ، عصمت ، عبودیت ، اطاعت وکرامت آمده است ، تا حدودی مشخص میشود. با استفاده از تفسیر شریف المیزان کارکرد مشترک آنان مانند: سجده برآدم و وساطت در تدبیر امور اثبات میشود همچنین کارکرد مختص آنان مانند: نقش فرهنگی ملائکه به زعامت جبرئیل و نقش اقتصادی آنان به زعامت میکائیل و نقش اخروی آنان به زعامت عزرائیل و نقش حیاتی آنان به زعامت اسرافیل قابل استفاده است. نقش ملائکه در همراهی با پیامبران معلوم است و نقش آنان نسبت به مومنان با استماع دعای مومنان و استغفار و صلوات بر آنان و طلب رحمت و هدایت برای آنان و در نهایت تصدیق و نصرت آنان در صحنه پیکار در دنیا است و این یاری فرشتگان نسبت به مومنان حتی با استقبال در زمان احتضار و با سلام وبشارت به آنان در هنگام موت و خوش آمدگویی به بهشتیان در آخرت خواهد بود و اما نسبت به کفار لعن و عذاب در دنیا و آخرت دارند وبرآیند این پژوهش فهم عمیق مسأله تحقیق خواهد بود.

در این پژوهش به آزادی انسان و شناسایی آزادی در قرآن پرداخته‌ایم و دو تفسیر المیزان علامه طباطبایی و التحریر و التنویر ابن عاشور در تفسیر و تبیین آیات مرتبط با موضوع بحث را بررسی کردیم و این امر به دلیل بار علمی است که در علم تفسیر و یافتن اشتراکات و اختلاف نظرهای این دو تفسیر و نیز انحراف آراء سایر منابع و مآخذ وجود دارد. آزادی در قرآن کریم به صراحت و به صورت همین کلمه بیان نشده است اما به صورت (الحًر, التحریر, مُحرَّرًا) آمده است، همچنین با معانی (نفی اجبار، نفی اختیار، نفی انواع اجبار، ظلم و سلطه) آمده است. همچنین آیات فراوانی وجود دارد که بر انواع آزادی همچون (آزادی عقیده، آزادی اندیشه، آزادی عقیده، آزادی نظر، آزادی و بردگی، آزادی در قرآن، آزادی همه جانبه برای همه ابعاد زندگی) دلالت دارد. هدف این پژوهش به طور کلی نشان دادن بخش کوچکی از جنبه های اجتماعی در قرآن کریم است مانند: آزادی انسان و نفی از بردگی و اینکه آزادی نور و بردگی ظلمت است. روشی که نگارنده در نگارش این پایان نامه به دنبال آن بوده است، روش تحقیق، تحلیل و مقایسه‌ای و روش تحلیلی-تبیینی است که مبتنی بر تصمیم گیری در بررسی آن و نتیجه گیری از آن است. هر دو تفسیر بر نیاز ذاتی به آزادی تأکید می کنند و اینکه انسان لزوماً و به طور غریزی موجودی آزاد است، به تعبیر طباطبایی ذات انسان نیازمند چیزی است که او را در رهایی از تنهایی و رهایی وجودش یاری دهد. ابن عاشور ظهور ذاتی آزادی را تایید می کند. علّامه طباطبائی می‌گوید: « آزادی ذاتی، آزادی است که ما آن را آزادی هدیه شده به انسان می نامیم»

کتاب البیان فی الموافقه بین الحدیث و القرآن تألیف علامه سید محمد حسین الطباطبایی یکی از تفاسیر امروزی است که به صورت جامع به مباحث متنوعی پرداخته است. مانند تفاسیر قدیم که کثرت جهات و موضوعات در آن واسط داده شده است علامه در رویکرد خود حجم وسیعی از تفاسیر را مورد توجه قرار داده است بنده در این تحقیق بر روی رویکرد توصیفی- تحلیلی تکیه کرده، به گونه ای که این پژوهش با هدف برجسته ساختن رویکردی که جناب علامه در آن تفسیر سخنان رسول الله(صلی الله علیه و آله و سلم) را دنبال می کنند، بوده است. و نیز سخنان اهل بیت و اصحاب برجسته ای که خود را وقف آموختن و تعلیم او کردند و آنچه را که از ایشان گزارش شده به همه مردم منتقل می کنند. مفسر در فرآیند تفسیر، و با تلفیق آیات، روایات و سرنخ های لغوی، برای آشکار کردن معانی و مقاصد قرآن کریم بر روش عقلی تکیه کردند. این تحقیق به مجموعه‌ای از نتایج دست یافت که مهمترین آنها عبارتند از: تفسیرالبیان، تفسیری پیشگام در تبیین و نشان دادن معنای قرآنی، از طریق تفسیر قرآن به قرآن است. و نیز از طریق سخنان بر پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) و اهل بیت(علیهم‌السلام) با آرامش و اعتدال، پرهیز از افترا و انتقاد تند، حتی در هنگام بررسی نظرات دیگران می‌باشد.

در چارچوب رئالیسم فلسفی اسلامی و بر اساس نظریه اعتباریات علامه طباطبایی، اعتبار «ریاست» و اعتبار «استخدام» دو عنوان از اعتبارات عقلایی هستند. از لوازم این دو اعتبار، آن است که هر اقتداری، امور متعارض با هویت وجودی خود را در دایره‌ی قدرت خویش نفی می‌کند. منطق جهاد ابتدایی در رئالیسم اسلامی بر پایه این اصل استوار است. بر این اساس اقتدار اسلامی، در دایره قدرت خویش، بقای امور متعارض با هویت توحیدی خود، یعنی شرک و کفر را نفی می‌کند.

پژوهشگر در این پژوهش از سیاق به عنوان یکی از مهم‌ترین اصول علم تفسیر سخن گفته است. این امر از طریق بررسی تحلیلی تفسیر سوره‌های طواسیم نزد علامه طباطبایی و فخر رازی صورت گرفته و پژوهشگر کوشیده است معنای سیاق را در لغت و اصطلاح نزد مفسرین و علمای اصول و نیز اهمیت آن را نزد مفسرین تبیین کرده و انواع سیاق را معرفی نماید. بنابر یافته‌های پژوهش سیاق‌های نحوی، دلالی و شأن نزول نسبت به دیگر سیاق‌ها از حضور پررنگ‌تری برخوردارند. پژوهشگر در این پژوهش به نتایج متعددی دست یافت که مهم‌ترین آن‌ها عبارتند از: هر دو عالم در به کارگیری این سه سیاق اشتراک دارند، اما میزان به کارگیری آن‌ها به ویژه در دو سیاق نحوی و دلالی متفاوت بوده است. اما سیاق شأن نزول توسط علامه طباطبایی برای فهم غرض اصلی سور مورد استفاده قرار گرفته است. مثلا در سوره شعراء برای تسلی‌بخشی به پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و در سوره نمل برای بشارت و انذار و در سوره قصص برای ارائه وعده‌های زیبا به مؤمنان به کار رفته است در حالی که فخر رازی از سیاق شأن نزول برای بیان اهدافی دیگر در این سور همانند، حسن توکل به خدا و عدم بدبینی و بازداشتن از پیروی از هوای نفس استفاده کرده است.

آیات خمس از آیات محکم در قرآن کریم است. موضوع خمس یکی از مهمترین محورهای منازعه میان مذاهب اسلامی است که قلم فقها، علما و محققان را به خود مشغول کرده است، زیرا یکی از مهم ترین مسائل اقتصادی دولت اسلامی و یکی از مهم ترین اجزای آن به شمار می رود و بر وجوب خمس توافق کردند و در این که خمس چیست و در چه مواردی مصرف میشود، اختلاف نظر دارند. از این رو، محقق در با این پژوهش و با مقایسه نظر دو عالم مسلمان یعنی علامه طباطبایی در تفسیر المیزان و الفخر رازی در تفسیر الکبیر، می کوشد تا به نقاط اشتراک و اختلاف میان آن ها اشاره کند. آیا اکثریت مسلمانان با آنها موافق اند یا مخالف؟ در فصل اول پژوهشگر به (موضوعات و مفاهیم)، بهمراه دو مبحث اساسی پرداخته است و آن دو (کلیات تحقیق) و (مفاهیم تحقیق) است به طوری که موضوع بحث (کلیات) از 12 مطلب، و مبحث (مفاهیم) از چهار مطلب تشکیل شده است. اولی آن خمس از نظر لغت و اصطلاح و دومی در باره غنیمت از نظر لغت و اصطلاح است. اما سومی در باره تاریخ خمس است. فصل چهارم به سخنان علما در آیه خمس با توجه به روایات صحیح می پردازد. فصل دوم پژوهش (مبانی دو عالم) است و مشتمل بر پنج مبحث است و فصل سوم با عنوان (مقایسه اصول دو عالم) و مشتمل بر چهار مبحث اختصاص یافقه است. پژوهشگر در پایان پژوهش به این نتایج رسیده است که که بر اساس آن دایره خمس نزد علامه طباطبایی شامل غنائم جنگی، گنجها، غواصی و منافعی است که انسان به دست آورده است، برخلاف فخر رازی که خمس را محدود به غنائم جنگی ... مسلمانان می کند، مشروط بر اینکه مورد حمله با اسب قرار گیرند و شامل اموال منقول و غیر منقول، کم یا بدون ارزش می‌شود. به همین ترتیب، این دو عالم در مورد کسانی که مستحق آن هستند، اختلاف دارند؛ بنابراین علامه نصف آن را برای بنی هاشم و اولاد آنها و نیم دیگر را برای امام (صلوات الله علیه) قرار داد در حالی که فخر رازی به ارائه نظرات مسلمانان در این مورد بسنده کرد و نظرش را ارائه نکرد است. محقق با تکیه بر رویکرد تحلیلی متن به بررسی تطبیقی دو رویکرد پرداخته ، دنبال می‌کنند و سخنان علما در باب آیه خمس و آن چه که خمس به آنها تعلق می‌گیرد و نیز کسانی که مستحق دریافت خمس هستند را مورد بررسی قرار داده است، به رویکرد تحلیلی متون روایی پرداخته است. همچنین به توضیح اینکه بنی هاشم چه کسانی هستند، آیا فقط شامل آل علی علیه السلام می شود یا بنی هاشم و بنی العباس را هم دربر می گیرد پرداخته است و همچنین چگونگی واجب بودن خمس در مازاد درآمد با رویکرد استنتاجی صحیح و تعیین مستحقان خمس در زمان غیبت امام عجل الله تعالی فرجه الشریف بیان نموده است.

علامه طباطبایی گرچه رویکردهای زیادی در تفسیر آیات قرآن وجود دارد، اما رویکرد تفسیر قرآن به قرآن را در پیش گرفته است که از عالی ترین و عالی ترین رویکردهای تفسیری به شمار می رود. این محقق با هدف تأیید صحت تفسیر خود و رساندن معنای صحیح آیه، تفاسیر و تبیین خود را از آیات با اقوال و قرائت مختلف ائمه اهل بیت علیهم السلام پشتیبانی کرد. بر اصل ایشان که در تفسیر قرآن کریم و سنت رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم اختلافی وجود ندارد. درک نادرست بشر از قرآن کریم و اهداف دور و نزدیک آن. از این منظر، این پژوهش رویکردی را که علامه طباطبایی در کتاب تفسیر البیان خود در توافق حدیث و قرآن در زمان تألیف این کتاب دنبال کرده است، و نیز روشنفکران مختلف روشن می کند. جریان هایی که در طول آن وجود داشته است. برای دستیابی به اهداف تحقیق، پژوهش به چند فصل تقسیم شد که از طریق آن به دنبال احاطه چند موضوع برای رسیدن به نتایج مطلوب تحقیق بودیم، به همین دلیل نکات زیادی در روش علامت مورد بررسی قرار گرفت. از جمله تأثیر بناهای لفظی اصولی در تفسیر قول، و بناهای عقلی و متعاقب آن، علاوه بر تأثیر بناهای ادله شرعی و دارایی های عملی در کتاب خود، با ارائه توضیحات و تفاسیر. رویکرد او با توجه به این نکات با مثال هایی پیرامون آنها. این پژوهش با رویکردی که در تفسیر قرآن کریم و نظرات و آرای مهمی که در این مسیر در بر داشت بر مبنایی اساسی، به نتایج بسیار مهمی رسید که جایگاه عالم و نقش والای و برجسته وی را در این عصر نشان داد. تأکید بر پیوند نزدیک قرآن کریم با خاندان پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم در تفسیر قرآن است، زیرا آنها یکپارچه هستند. واحد بر اساس حدیث دو ثقل.

تربیت یکی از موضوعاتی است که در تاریخ اندیشه‌ی اسلامی، مورد توجه متفکران، قرار گرفته است. شیوه‌ها و نظریه‌های مختلفی در باب تربیت اسلامی و چیستی آن طرح شده است که پرداختن به تمام آن‌ها از عهده‌ی یک پژوهش خارج است. از جمله شیوه‌های تربیتی‌ای که بر اساس مبانی عرفانی مورد توجه قرار گرفته است، تربیت توحیدمحور است. اسلام دینی توحیدی است؛ از این رو، ضروری است که نظام تربیتی آن نیز متکی بر توحید باشد؛ اما تبیین و تعریف تربیت توحیدی و اصول و مبانی آن، محل اختلاف اندیشمندان مسلمان بوده است. در نوشتار حاضر، با نظر به کثرت دیدگاه‌ها در باب تربیت توحیدی، نگارنده بر آن شد که صرفاً به تبیین، بررسی و مقایسه‌ی دیدگاه، دو اندیشمند معاصر جهان اسلام، علامه‌ی طباطبایی (ره) و امام خمینی (ره)، بپردازد؛ زیرا این دو اندیشمند، از سویی تأثیر بسیار زیادی بر اندیشه‌ی اسلامی معاصر داشته‌اند و از دیگر سو، به سبب جایگاه خاصی که در فلسفه و عرفان دارند، شارح و منتقد اندیشه‌ی پیشینیان به شمار می‌آیند. در این میان، اختلاف‌نظرها و شباهت‌های فکری این دو عارف و فیلسوف، نیز مقایسه‌ی آنان را راهگشا و ضروری می‌گرداند. در این پژوهش نشان داده شده است که امام(ره)و علامه (ره)، اسلام را مکتبی تربیتی می‌دانند و از همین رو هر دو تربیت را رکن اساسی اسلام به حساب می‌آورند. در نتیجه معتقدند که تربیتی توحیدی است که در تمام ارکان و اصول آن توحید جاری باشد. علامه (ره) مبنای تربیت توحیدی را نیاز فطری انسان به دین می‌داند و امام خمینی (ره) معتقد است که فطرت انسان به تنهایی برای نیل به تربیت توحیدی کافی نیست و باید انسان خود را با مبانی دینی همخوان کند نه آن‌که دین با فطرت انسان تناسب داشته باشد. بنا بر بررسی‌های انجام شده، امام (ره) اصول تربیت توحیدی را، خدامحوری، تربیت‌پذیری انسان، مقدم داشتن تزکیه بر تعلیم و تفکر و تعقل می‌داند. علامه (ره) باور دارد، اصول تربیت توحیدی، مقدم داشتن خودشناسی بر خداشناسی، کمال‌جویی، تعقل و تفکر و کرامت است. در این میان ضمن مقایسه‌ی این دو نظرگاه، اشتراکات و افتراقات آن‌ها نشان داده شد و فهم عمیق‌تری از اندیشه‌ی علامه(ره)و امام (ره)، عرضه شد. چنان که گفته شد، روش این پژوهش تحلیل عباراتِ این دو اندیشمند و مقایسه‌ی دیدگاه‌های آنان است. هدف نهایی‌ای که از راهِ تحلیل و مقایسه‌ی دیدگاه‌های امام و علامه در این پژوهش دنبال می‌شود، ارائه‌ی تصویری از نظامِ تربیتِ توحیدی‌ای است که می‌تواند در اسلام، بنابر قرائتِ عرفانی از منابعِ دینی، طرح شود و در مقامِ عمل به کار بسته شود.

متون دینی در میراث عربی اسلامی جایگاه ویژه ای دارند و فهم و تفسیر آنها منوط به استفاده از قواعد و ضابطه های نظام مند مطالعه شده برای فهم متن است که در قواعد هرمنوتیکی بیان شده و تأثیر زیادی از لحاظ فکری و عملی بر زندگی فردی و اجتماعی دارند. در این زمینه بین اندیشه سلفیه و امامیه اختلاف نظر زیادی وجود دارد. از این رو این رساله به تحلیل و مقایسه دیدگاه البانی به عنوان یک عالم سلفی معاصر و طباطبایی به عنوان یک عالم امامی معاصر در روش شناسی فهم و تفسیر متن و آثار مترتب بر آن با نقد دیدگاه های البانی با تکیه بر آراء طباطبایی و حکمت متعالیه می پردازد. نکته اصلی این است که آنها در اصالت ظهورر، قراین لفظی و غیر لفظی و پیش فرض هایی که بر فهم و تفسیر متون دینی به صورت ایجابی و جزئی تأثیر می گذارد و با تفاوتی که بین آنها وجود دارد، اشتراک دارند. تفاوت اصلی آنها در این است که البانی بر این نکته تأکید دارد که فهم ائمه اربعه ی اهل سنت فقط برای خودشان حجت است و نه برای ما، و ما موظفیم در فهم نصوص با تکیه بر فهم سلف و عدم تخطی از آنها، با عدم تکیه بر عقل از لحاظ منبع و روش، تلاش کنیم. بر او اشکال می شود که خداوند متعال در کتابش حجیت عقل را باطل نکرده است و چگونه معقول است و حجیت قرآن را عقل ثابت کرده است، و در کلام صحابه و تابعین و مانند آنهایی که اختلاف واضح دارند، حجت قرار نداده است. و در مقابل أو، علامه طباطبایی معتقد است که فهم سلف در روش شناسی فهم، خاصیتی ندارد. از این رو بر آنیم که مبانی روش شناسی تفسیر متن از دیدگاه ناصر الدین البانی و علامه طباطبایی را بیان کنیم. روشی که محقق در طول تحقیق از آن استفاده کرده است، روش توصیفی تحلیلی است.

این پژوهش به شناسایی اهداف و مقاصد جهاد در سوره توبه میپردازد، تا با خوانشی موضوعی در تفسیر المیزان به ابعاد فلسفی و تربیتی جهاد در اندیشه علامه مفسّر سید محمد حسین طباطبایی دست یابد. اهمیت این پژوهش بواسطه فواید فلسفی و تربیتی موجود در جهاد است و نیز ترغیب جامعه به انجام این فریضه پربرکت و بیان بنیادها و باورهای فکری و ایمانی از طریق آیات و روایات متعددی که در این باب وارد شده است. هدف از پژوهش در باب جهاد، بیان ابعاد ایمانی و پیامدهای تربیتی و برکتهای فراوان حاصل از آن است. تا فضل فراوان خداوند بر بندگانش، از طریق الزام به انجام واجبات دین و برپائی مناسکش که در آن بزرگداشت انسان و صیانت از جامعه بشری است، دانسته شود. بسا که حق تعالی امر به تکلیف جهاد نموده است تا کسانی که از طاعات به ویژه جهاد در راه خدا سرپیچی میکنند به دایره رحمت الهی بازگرداند. جهاد در تقسیمات خود عبارت است از: دفاعی که در مورد دفع متجاوز اعم از دشمن انسانی یا وسوسه‌های شیطانی است؛ و توسعی که برای انتشار دعوت پیامبر(ص) در تمام نقاط جهان است، تا آن را بر هر چه دین است فائق گرداند هر چند که مشرکان را ناخوش آید. فلسفه جهاد دفاعی دربردارنده دیدگاه تربیتی منعکس شده در آیات و مجموعه بزرگی از روایات است که بازگو کننده ضرورت مصلحت عمومی است و موانع را از مفهوم آن برطرف میسازد و دروغهایی که بر شرع مقدس بسته‌اند رد میکند و ظرفیت امت اسلامی را وسعت میبخشد. بنابراین التزام به آنچه شارع مقدس بدان امر کرده و آنچه در قرآن و سنت واجب گردیده، شفقت بر همگان است. بر این اساس، رحمت بر انسان نازل نمیشود مگر زمانی که به احکام رسالت پایبند شود و به وظایف خود عمل کند و این ویژگی ذهن پویایی است که به رکود رضایت نمیدهد و انتظار فرج را از طریق دعا و مناجات و بدون کار و تلاش طرد میکند، تا به مسیر تکامل دست یابد و برای جبران عقب ماندگی به وجود آمده در جامعه ما و درمان این زخم و زدودن آثار آن از طریق کار و تلاش و جلوگیری از پسرفتهایی که این زخم به بار آورده و تعالی بخشیدن به روح انسانی و کرامتی که حق تعالی برای آدمیان مقدر کرده قدم بردارد. در بررسی دانشنامه های تفسیری و حدیثی رویکرد توصیفی تحلیلی را اتخاذ کردیم. و این که پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) از آغاز دعوت، با خودداری از جنگ و التزام به اطاعت از خدا و رسولش، چنان که عقل کامل دین راستین و حقیقت آن را میپذیرد، فلسفه جهاد را تجسم بخشید، و اگر گروههای مورد نظر صلاح خود را در شرایط پیش آمده درک میکردند و به ارزشهای انسانی و ندای فطرت خود بازمیگشتند، پیامبر مجبور نبود برای تحقق هدفی که برای آن مبعوث شده بود، در آن نبردهای خونین و غزوات دفاعی اعلان جنگ کند، تا جامعه را که به واسطه گسترش ظلم وستم به انحراف و نابرابری دچار شده بود به جامعه‌ای برابر و متعادل تبدیل سازد، به طوری که از همه مظاهر بدی خالی و از تمام مظاهر نیکی و زیبایی سرشار شود و حقیقت را متناسب با آن فطرت الهی که خداوند انسانها را بر آن سرشت نشر دهد.