جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

چکیده شناسایی گزاره در منطق رواقی از رهگذر یک تمایز میسر است؛ تمایزی که رواقیان بین نشانه، معنا و مصداق قائل اند. مشابه چنین تمایزی در نظریه های معنایی فرگه و کارناپ نیز مشاهده می شود. همچنین بین معنا شناسی رواقی و برخی از نظریه های جدید، به خصوص معنا شناسی فرگه و کارناپ شباهت های بسیاری وجود دارد. رواقیان معنا را «لکتون» می نامند؛ معنا همان چیزی است که وقتی بربرها کلمات ادا شده به زبان یونانی را می شنوند، آن را نمی فهمند. «آکسیوما» یا «گزاره ی رواقی» معنایی کامل است که یا صادق است یا کاذب و به خودی خود قابل اثبات است. مهم ترین وجه تمایز گزاره ی رواقی با گزاره در معنای امروزین آن، زمانمند بودن گزاره های رواقی است یعنی گزاره ی رواقی در یک زمان خاص می تواند صادق یا کاذب باشد و در زمانهای دیگر چنین نباشد. از نظر رواقیان تمیز گزاره از جمله ای که گزاره با آن بیان می شود ضرورت دارد. مهم ترین اقسام گزاره های مولکولی رواقی عبارتند از: شرطی، عطفی، فصلی. برخی از این گزاره ها تابع ارزشی اند و برخی دیگر چنین نیستند. رواقیان از صادق و کاذب بودن «گزاره»، «تابع گزاره ای» و «حکم تخیلی» سخن گفته اند اما در مورد حکم تخیلی قائل به ارزش های سوم و چهارم نیز بوده اند؛ احکام تخیلی خاصی که نه صادق اند و نه کاذب و احکام تخیلی دیگری که هم کاذب هستند و هم صادق. در گزاره های موجه رواقی با دو رویکرد متفاوت مواجهیم: نخست، موجهات دئودوری که درباره ی گزاره های ناموجه از این جهت که ممکن، ضروری، ناممکن و غیرضروری هستند بحث می کند یعنی امکان، ضرورت، امتناع و عدم ضرورت از خصوصیات اصلی یک گزاره ی در طول زمان هستند، همانطور که صدق و کذب از ویژگی های اولیه ی یک گزاره ی رواقی در طی زمان هستند. رویکرد دوم شامل موجهات فیلونی و خروسیپوسی است بدین ترتیب که قابلیت های مربوط به امکان، امتناع، ضرورت و عدم ضرورت در طی زمان تغییر نمی کنند. پیامد مهم فلسفی موجهات دئودوری، پذیرش تقدیرگرایی است. انواع استلزام در منطق رواقی شامل استلزام فیلونی، استلزام دئودوری و استلزام خروسیپوسی، شرایط صدق متفاوتی را برای گزاره های شرطی تعریف می کنند. استلزام فیلونی همان استلزام مادی در منطق جدید است اما استلزام دئودوری و استلزام خروسیپوسی را نمی توان معادل استلزام اکید در معنای امروزین آن دانست. برخی انسجام موجود در گزاره ی شرطی خروسیپوسی را قوی تر از قانون های طبیعی دانسته اند.

تمامیت منطق رواقی، برخلاف تمامیت منطق گزاره‌ای جدید که از‌سوی منطق‌دانان معاصر پذیرفته شده موضوعی موردتشکیک‌ است. در این مقاله، پس از بررسی نظام‌های گوناگونی که پژوهش‌گران مختلف براساس گفتارهای منطق‌دانان رواقی بازسازی کرده‌اند، به تمامیت این نظام‌ها اشاره و نشان داده می‌شود که هیچ‌یک از این نظام‌های بازسازی‌شده نمی‌توانند معیارهای اساسی رواقیان دربارة استدلال‌های معتبر را برآورده سازند و براین‌اساس نمی‌توان تمامیت چنین نظام‌های بازسازی‌شده‌ای را به نظام منطقی مورد‌نظر رواقیان نسبت داد. درپایان، تمامیت منطق رواقی حتی به‌معنای فروکاهش همة استدلال‌های معتبرِ مورد‌نظر رواقیان به اثبات‌نشده‌ها نیز انکار و نشان داده می‌شود که رواقیان درکنار اثبات‌نشده‌ها و استدلال‌های فروکاستنی به اثبات‌نشده‌ها اعتبار برخی دیگر از استدلال‌ها را پذیرفته‌اند.

منطق پیوسته گسترشی از منطق مرتبه ی اول می باشد که برای مطالعه ی ساختارهای جبری مجهز به یک متریک طراحی شده است. منطق پیوسته بر مبنای فضای متریک، از نظر صورت بندی شباهت بسیار با منطق مرتبه اول دارد. هدف از این پایان نامه بررسی قضیه ی تمامیت در این منطق می باشد. صورت مرتبه اول این قضیه بیان می کند که جمله ای برهان پذیر است اگروتنها اگر خرسندپذیر باشد. صورت منطق پیوسته این قضیه تفاوت هایی با صورت مرتبه اول آن داردکه در این پایان نامه مورد بحث قرار خواهد گرفت. درادامه به بعضی از قضایای دیگر از جمله در ارتباط با محاسبه پذیری خواهیم پرداخت.

موضوع این پایان‌نامه عبارت است از بررسی دیدگاه فلسفی فیلسوفان پیش از سقراط (شامل سه مکتب فیثاغورسیان، سوفیست‌ها و اتمیان) به منظور شناسایی آرای منطقی آنها و تعیین اثرگذاری احتمالی این آرا بر منطق ارسطو. مهمترین منبع‌های مورد استفاده درز این پایان‌نامه عبارتند از مجموعه آثار ارسطو، کتاب متفکران یونانی، تاریخ فلسفه یونان و کتاب Die Fragmente der Vorsokratiker. چهارچوب نظری این پژوهش عبارت است از توصیف و تحلیل دیدگاه‌های فلسفی و منطقی فیلسوفان پیش‌سقراطی (سه مکتب مورد بحث در این پایان‌نامه که در بالا اشاره شد) با بهره‎‌گیری از منبع‌های موجود و بررسی ارتباط احتمالی این دیدگاه‌ها با دیدگاه‌های منطقی ارسطو در مرحله پس از آن. پرسش اصلی این پژوهش این است که آیا فیثاغورسیان، سوفیست‌ها و اتمیان (لئوکیپوس و دموکریتوس) دارای دیدگاه‌های منطقی بوده‌اند؛ و پرسش فرعی عبارت از این است که آیا این دیدگاه‌ها تأثیر مشخصی بر منطق ارسطو گذارده‌اند یا تقابل مشخصی با آن داشته‌اند. فرضیه‌های این پژوهش نیز عبارت هستند از این‌که به نظر می‌رسد در موردهایی مانند «کلّیات»، «مقوله‌بندی»، «ساختن گزاره»، «تعیین معیار صدق و کذب»، «گونه‌ای از منطق استقرایی یا تمثیلی» و «تعریف‌های منطقی»، بحث‌های با اهمیتی نزد فیثاغورسیان، سوفیست‌ها و اتمیان جریان داشته که مورد توجه ارسطو بوده‌اند. این پژوهش به روش کتابخانه‌ای صورت گرفته است. عمدة مفاهیم تخصصی این پژوهش را می‌توانیم با تعریف‌های ارائه‌شده در زیر ببینیم: - آرای منطقی: ارائة بحثهای مقدماتی و غیر‌نظام‌مند دربارة موضوع‌هایی مانند مقوله‌بندی، اثبات هندسی، صدق و کذب باورها و گفتارها، وجود‌داشتن یا نداشتن مفاهیم، ساختار جمله‌ها و چگونگی استدلال. - منطق: یعنی روش استدلال درست. - دیالکتیک یا جدل: استنتاجی است که از مقدمه‌هایی که به طور کلی پذیرفته‌شده‌اند، به متناقض یک تز داده‌شده، استدلال می‌کنند. - جوهر: آنچه در زیر همه هستیهای دیگر است وتحلیل به آن پایان‌می‌پذیرد. - مفهوم: ایده‌ای (کلی) است که از امور جزئی انتزاع شده‌است. - معیار یا پیمانة صدق وکذب: آنچه صادق بودن یا کاذب بودن یک گفتار، باور یا شناخت با آن مشخص می‌شود. - حد: آن‌‌چه مقدمه‌های قیاس ارسطو به آن تحلیل می‌شوند. - مقوله‌بندی منطقی: دسته‌بندی گفتار‌های غیر‌مرکبی که هستی را بیان‌می‌کنند و با ترکیب آنها، گزاره‌های صادق یا کاذبی دربارة هستی شکل می‌گیرد. - اصول اعداد فیثاغورسی: جفت‌های متضاد در مکتبهای فیثاغورسی که آنها را اصول اعداد می‌دانستند. - اثبات هندسی: اثبات یک قضیة هندسی با شروع از اصول موضوع و به‌کارگیری استدلالهای منطقی. - تقدم منطقی: مقدم بدون مؤخر قابل تصور است، اما مؤخر را نمی‌توان بدون مقدم تصور‌کرد. - تقدم در وجود : اگر مقدم وجود‌نداشته‌باشد، مؤخر وجود‌نخواهد‌داشت. در زمینة نقش جوهری اصول دهگانة اعداد و خود عددها (نزد فیثاغورسیان)، قرار‌دادن انسان به‌عنوان معیار تعیین صدق و کذب گفتارها و باورها و نفی واقعیت بیرون از او و نیز انکار امکان تناقض‌گویی (نزد پروتاگوراس و گرگیاس)، بهره‌گیری از دیالکتیک (نزد گرگیاس)، انکار عینیت‌داشتن مفهوم‌ها و نفی وجود جوهری زمان (نزد آنتیفون)، ارائة استدلالهایی دربارة نامتناهی‌بودن شمار شکل‌های اتمها و بخش‌ناپذیری آنها (نزد لئوکیپوس)، به-کارگیری استدلالهایی- که امروزه مشخص‌نیستند- بر‌پایة گواهی حواس برای اثبات اتمها (نزد اتمیان) و توجه به مفهوم‌ها و ارائة تعریف از چیزها (نزد پروتاگوراس، گرگیاس و دموکریتوس)دیدگاه‌های منطقی ارائه‌شده‌است و نیز فیثاغورسیان به ارائة استدلال برهانی در هندسه نزدیک‌شده‌بودند. ‌شاهدی نشان‌دهنده این که ارسطو در دیدگاه‌های منطقی خود، از فیثاغورسیان و اتمیان تأثیر‌پذیرفته یا تقابل ویژه‌ای با آنها داشته‌است وجود ندارد، اما دیدگاه او در قرار‌دادن واقعیت بیرونی به عنوان معیار صدق و کذب جمله‌ها، در تقابل آشکار با دیدگاه پروتاگوراس و گرگیاس است. پیشنهاد می‌شود در‌بارة اثبات قضیه‌های هندسی که بنابر سندها توسط فیثاغورسیان انجام‌شده‌است، مطالعة بیشتری برای بررسی سیر تکاملی هندسه صورت‌گیرد. به تأثیر‌گذاری فیثاغورسیان بر افلاطون توجه‌شود. در مورد سوفیستها ضرورت‌دارد که برای فراهم‌آوردن پژوهشی کاملتر، به اندیشه‌های هراکلتیوس و پارمیندس و مکتب وی، پرداخته‌شود تا اثری که بر سوفیستها داشتند، آشکار‌گردد. بزرگترین مشکلی که در راه فراهم‌آوردن این پژوهش قرار‌داشت، زمان کم در‌نظر‌گرفته‌شده برای انجام آن بود؛ که باعث‌شد تا این پژوهش از رشد بیشتر باز‌ماند. از این رو نیاز‌است تا برای از میان برداشتن این مشکل، اقدام لازم صورت‌گیرد

در منطق شرطیات نزد مسلمین این اجماع وجود دارد که ارزش شرطی لزومی بر اساس رابطه میان مقدم و تالی و نه ارزش مقدم و تالی معین می‌شود. با این همه در نظرات آنان بحث‌هایی درباره امکان صدق و کذب شرطی بر پایه ارزش مقدم و تالی وجود دارد. در این میان، در بعضی از متون منطق‌دانان مسلمان در کنار صدق و کذب از وضعیت دیگری با واژه‌های گوناگون مانند محتمل صدق و کذب، مجهول الصدق و الکذب و... نام برده می‌شود. بررسی چیستی این وضعیت پرسش اصلی متن حاضر است. در مقاله حاضر با بررسی آراء متفاوت منطق دانان سینوی نشان داده می‌شود که این تقسیم‌بندی ناظر به مباحث مرتبط با شرطیات پیش از معرفی شرطی مسور توسط ابن سینا است و منطق‌دانان سینوی تلاش کرده‌اند که آن را با شرطی مسور هماهنگ کنند. همچنین نشان داده‌ایم که از میان آراء مختلف منطق‌دانان سینوی نظراتی که وضعیت سوم را قسیمی برای صدق و کذب نمی‌دانند به مبانی منطق سینوی نزدیک‌تر هستند.

مجموعه مقالات همایش جهانی حکیم ملاصدرا جلد نهم- ملاصدرا ـ منطق، اخلاق و کلام این کتاب جلد نهم از مجموعه مقالات همایش جهانی حکیم صدرالمتألهین شیرازی است. در این جلد مقالات مقوله منطق و فلسفه منطق (شامل ۱۱ مقاله) و مقالات مقوله فلسفه اخلاق (شامل ۱۶ مقاله) و ۶ مقاله از مقالات مقوله کلام و فلسفه دین آمده است. مقالات این کتاب در مجموع ۳۳ مقاله است که از میان آنها ۱۴ مقاله از انگلیسی، یک مقاله از زبان فرانسه و دو مقاله از عربی به فارسی ترجمه شده است. عناوین برخی از مقالات و نویسندگان آن عبارتند از: ـ‌ ملاصدرا و تحول قضایا به حملی موجب کلی ضروری: احد فرامرز قراملکی ـ‌ منطق زمان و نظریه اقتران شرطی ابن‌سینا: لطف‌الله نبوی ـ‌ نگاهی گذرا به نگاشته‌های منطقی از آغاز تا عصر ملاصدرا: محسن برزگر ـ‌ حقیقت چیست؟: پال هورویچ ـ اصول تربیتی فلاسفه و متکلمین اسلامی و مقایسه آنها با علوم تربیتی: علی قائمی امیری ـ ‌اهمیت عقاید دینی در تصمیمگیری پزشکی در مورد پایان زندگی: هانس مارتین زاس ـ ملاحظاتی درباره مفهوم قلب از نظر ملاصدرا: پل بالانفه ـ ‌زیست اخلاق و ژنتیک انسانی: لودگر هونفلدر ـ‌ پلورالیسم و وحی از منظر صدرالمتألهین شیرازی و پل‌تیلیش: اعلاء تورانی این کتاب بهمراه شرح مختصری از نویسندگان مقالات در ۵۱۴ صفحه از سوی بنیاد حکمت اسلامی صدرا منتشر شده است.

معقول‌های ثانی فلسفی، ابزارهای نگرش فلسفی‌اند که فیلسوف آنها را برای کشف و تبیین اسرار و حقایق جهان هستی به کار می‌گیرد. بسیاری از اندیشمندان اعتبار فلسفه را در گرو ارزش و اعتبار این دسته از مفاهیم می‌پندراند. از این رو، یکی از مباحث بنیادین درباره حقیقت فلسفه پژوهش درباره اعتبار معقوهای ثانی فلسفی است. معقول در اصطلاح فلسفه و منطق به مدرکات مفاهیم کلی گفته می‌شود که توسط عقل درک می‌شوند، برخلاف محسوسات و متخیلات که جزیی‌اند و توسط حواس درک می‌شوند. معقولات ثانی فلسفی نقش مهمی در تفکر بشر دارند، به گونه‌ای که انکار این دسته از معقولات تفکر بشر را با بن‌بست مواجه می‌کند. تفاوت عرفان و ادبیات از نگاه کاکایی انتشار چکیده‌ای از تمامی آثار بوردیو بخشی از فهرست: فصل اول:معقول ثانی در فلسفه اسلامی فصل دوم:سهروردی و مفاهیم اعتباری فصل سوم:طوسی و مسئله معقول ثانی فصل چهارم:معقول ثانی در فلسفه اصالت وجودی ملاصدرا فصل پنجم:فلاسفه پس از ملاصدرا و معقول ثانی فصل ششم:معقول ثانی در اندیشه توماس اکوئیناس

گنجینه خرد / مهدی هادوی، از هنگامی که دانش منطق به سرزمین های اسلامی وارد شد اندیشمندان مسلمان با شرح و تفسیر، تطبیق قواعد منطقی با متون اسلامی و نقد و نو آوری به بالندگی آن مدد رساندند، ولی جویندگان این علم کهن مدت زمانی است که شیوه علمای سلف را مغفول نهاده، تنها به ذکر نظریات و آثار حکمای پیشین اکتفا می کنند، بدون آنکه اندیشه های آنها را تحلیل و بررسی نموده و راه های تازه به سوی معارف عقلی به میان آورند. «گنجینه خرد» با عنایت به پر سازی خلاء پیش گفته به سامان رسیده است. استاد مهدی هادوی در این اثر کوشیده است که از افکار منطقیان پیشین، منطقی نوین بسازد. تا کنون دو جلد از هفت جلد این مجموعه، منتشر شده است. جلد اول تحت عنوان «مبادی منطق» رئوس ثمانیه (سمت مؤلف، غرض،منفعت،مرتبه،جنس،موضوع و ابواب) معیار ]علم[ را تحلیل و بررسی کرده و جلد دوم تحت عنوان «مباحث الفاظ» تنها به پاره ای از مباحث تصورات یعنی مجاری مباحث الفاظ، دلالت و اقسام آن و مفرد و مرکب پرداخته است. بیان نظریات و سخنان بزرگان، شرح شیوای آراء اندیشمندان، تفسیر گویا، مفهوم و روان؛ ورود و خروج روشمند و علمی در مسائل منطقی و توجه به مسایل فراموش شده از مهم ترین ویژگی های این نوشتار است.

رساله حاضر با هدف بازسازی و بررسی منطق شرطی لزومی سینوی ذیل نظام‌های منطق جدید تدوین و ارائه شده است. دنبال کردن چنین هدفی نیازمند دو فعالیت مستقل و جداگانه است: 1) مطالعه شرطی لزومی در چارچوب نظام منطق سینوی، 2) بازسازی نتایج این مطالعات در نظام‌های جدید منطق بر این اساس در ابتدا بررسی و داوری اولیه در باب مباحث شرطی لزومی سینوی در محدوده بنیادهای مورد قبول منطق‌دانان سینوی و مبتنی بر کاربرد معمول زبان طبیعی صورت پذیرفته است. بر پایه این بررسی، سه روایت متمایز از قواعد منطق شرطی لزومی سینوی قابل تشخیص است. دو روایت از این سه را می‌توان بر مبنای ترکیبی از منطق ربط، منطق زمان، منطق مرتبه دوم و مبتنی بر پیش‌فرض حقیقی بودن لزومی‌های به کار رفته در شرطی سینوی صورت‌بندی نمود. روایت سوم در نظام‌های موجود در منطق جدید قابل صورت‌بندی نیست.