جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

ارتباط و انتساب تشیع در پیدایش و تکوین به شخصیت ادعایی عبدالله بن سبأ از مهم‌ترین شبهه‌های بحث‌برانگیز تاریخ تشیع است. از جمله ادعاهای مطرح‌شده در حاشیه این شبهه، موضوع انطباق‌پذیری شخصیت عبدالله بن سبأ بر عمار بن یاسر است. پیشینه این ادعا به علی الوردی (1913 - 1995 م) جامعه‌شناس عراقی باز می‌گردد؛ وی نخستین فردی است که در کتاب وعاظ السلاطین با ذکر مواردی از تشابه، این‌هَمانیِ عبدالله بن سبأ و عمار بن یاسر را بیان می‌دارد. این پژوهه از طریق روش کتابخانه‌ای، توصیفی – تحلیلی، ضمن پیشینه‌یابی ادعای انطباق در منابع متقدم، با بازخوانی و بررسی گزارش‌های مرتبط به این نتیجه دست یافته است که ادعای این‌هَمانیِ عبدالله بن سبأ و عمار بن یاسر سخنی ذوقی، بدون اتقان علمی و مخدوش است؛ چراکه الوردی نه‌تنها اولین و تنها مطرح‌کننده فرضیه انطباق است، بلکه او نه در جایگاه یک مورخ، بلکه جامعه‌شناسی که هندسه فکری‌اش متأثر و ممزوجی از آرا و اندیشه‌های مکتب مارکسیسم و شیعی غیراثناعشری است، به این موضوع می‌پردازد و چنین ادعایی را طرح کرده است.

سنت پیامبر و امامان معصوم(ع) یکی از منابع اصلی برای دستیابی به آموزه‌های دین است که بدون آن، رسیدن به آموزه‌های دین وحیانی اسلام امکان‌پذیر نیست. از سوی دیگر، با توجه به جامعیت دین اسلام در هدایت انسان، استنباط آموزه‌های دینی مربوط به علوم انسانی، ضرورتی اجتناب‌ناپذیر است که امروزه فرایند آن با عنوان «اسلامی‌سازی علوم انسانی» دغدغه پژوهشگران شده است. این نوشتار با روش توصیفی ـ تحلیلی نقش سنت پیامبر و امامان معصوم(ع) در اسلامی‌سازی علوم انسانی با تأکید بر اندیشه‌های متفکر بزرگ جهان اسلام، علامه مصباح یزدی را وجهۀ همت خود قرار داده است. اگرچه همگان بر منبع بودن سنت برای دستیابی به آموزه‌های دینی تأکید دارند، اما ادلۀ حجیت و نیز دامنۀ سنت از مسائلی است که نیازمند تأمل جدی است، ضمن آنکه به لحاظ روش‌شناسی استناد به سنت برای اسلامی‌سازی علوم انسانی از دشواری‌های خاص خود برخوردار است که در این مقاله به آنها اشاره شده است.

ملاصدرا دربارة جاودانگی یا خلود عذاب دوزخیان نظریة خاصی ارائه داده و درصدد استدلال و استناد به روایات برآمده است. پیش از وی این روایات مورد استناد ابن‌عربی و غیر او بوده و ملاصدرا در این زمینه از وی تأثیر پذیرفته است. پژوهش حاضر با روش «توصیفی ـ تحلیلی» درصدد تحلیل انتقادی ادلة روایی ملاصدرا در پایان‌پذیری عذاب مخلَّدان دوزخ است. مطابق یافته‌های تحقیق، روایات در دو محور نقد بیرونی و نقد درونی ارزیابی گردیدند. در محور نقد بیرونی روشن شد که روایات از نظر منبع و سند در نهایت ضعف قرار دارند. در محور نقد درونی با عرضة روایات به سه دسته دلیل (آیات، روایات و عقل) روشن گردید روایاتی که بر انقطاع عذاب و نفی خلود از همگان دلالت دارند، به سبب مخالفت با آیات خلود مردودند. دو دسته روایت (روایات عام و روایات خاص) معارض ادلة روایی ملاصدرا هستند. با چند دلیل عقلی نیز روایات نقد گردیدند.

کلام اجتماعی به‌مثابه یکی از حوزه‌های کلامی، به تبیین و دفاع از آموزه‌ها و مسائل اجتماعی اسلام، به‌ویژه در مواجهه با مسائل اجتماعی معاصر می‌پردازد. این مقاله کوشیده است تا با توجه به اصول، مفاهیم، و روش‌های علم کلام، ظرفیت‌های آن را برای بسط کلام اجتماعی فراهم سازد. بررسی ابعاد مربوط به ظرفیت‌های اجتماعی علم کلام، در حوزه‌های گوناگونی قابل بررسی است؛ از قبیل استدلال‌های اجتماعی در موضوعات کلامی (مانند ضرورت امامت و حسن تکلیف)، طرح موضوعاتی در حوزة فرهنگ (مانند باورها و ارزش‌های فرهنگی)، و همچنین ایجاد گفتمان‌های مهم اجتماعی (همچون گفتمان توحیدگرایی در علوم اجتماعی، گفتمان امامت و جامعه‌سازی، گفتمان عدالت اجتماعی و گفتمان وحدت و تقریب اسلامی). بدیهی است که این تحقیق با روش اسنادی و مراجع به متون کلامی و نیز با تحلیل نظری آن برای پاسخ به سؤال از ظرفیت‌های کلام اجتماعی معاصر مقدور خواهد بود. با نظر به اندک بودن آثار مربوط به کلام اجتماعی، ضرورت این تحقیق از این نظر مضاعف می‌شود که برخی از روشنفکرنمایان عرفی‌گرا سخن از پایان علم کلام و تفکر الهیاتی در عصر جدید دارند و این مهم در حوزة مسائل اجتماعی و سیاسی بیشتر خود را می‌نمایاند. ازاین‌رو هدف اصلی این مقاله بسط کلام اجتماعی از طریق برجسته‌سازی ظرفیت‌های معاصر آن است.

در زمینه قراءت قرآن به‌صورت غناء آراء مختلفی از سوی فقهاء، مفسران و صاحب‌نظران علوم قرآنی ابراز شده است. در این تحقیق قراءت غنائی در اندیشه امام خامنه‌ای به‌عنوان فقیهی نواندیش که در عصر حاضر با نگاهی عمیق و دقیق به مسائل موسیقی و غناء پرداخته‌اند، مسئله موردبحث است (مسئله پژوهش)، که با روش تحلیلی- نقلی فقهی قرآنی صورت می‌گیرد (روش تحقیق). یافته این تحقیق عبارت است از: تقسیم غناء به دو قسم عام و خاص و نیز حلال و حرام. گونه‌شناسی سه‌گانه صوت انسان. دلالت نداشتن روایات بر حرمت مطلق غناء. پذیرش داوری عرف در تشخیص مصداق غناء. دخیل نبودن اهل فسق، آلات موسیقی، مواد صوت و طرب در تحقق مفهوم غناء. حرمت قراءت غنائی به شکل غناء محرم. جواز تغنّی در قراءت قرآن به معنی متعارف بدون صدق غناء حرام. خروج تخصصی قراءت غنائی از حکم حرمت، نه تخصیص آن (نتیجه پژوهش).