جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

در این پایان‌نامه، احادیث توحیدی کتاب صحیح بخاری از نظر محتوی مورد نقد و بررسی قرار گرفته و سعی شده تا نوع نگاه احادیث اهل سنت به خداوند مشخص شود و تفاوت آن با نگاه احادیث شیعی نسبت به مسال? یاد شده، مشخص گردد. برای این کار، کتاب حدیثی صحیح بخاری و شروح آن به صورت مکرر مورد مراجعه قرار گرفته است و از آن‌روی که مباحث توحید در مساله اثبات صانع و هم چنین تحلیل و بررسی صفات الهی متمرکز است، به این موضوعات پرداخته و در آخر به این نتیجه رسیده‌ایم که یا باید تأویل را پذیرفت و این احادیث را توجیه نمود و یا این که به خدایی بشرگونه اعتقاد پیدا کرد؛ بماند که برخی از احادیث ایشان حتی با تأویل نیز قابل حل نخواهد بود. بنابراین یا باید دست از صحیح بودن تمام احادیث صحیح بخاری برداشت و یا توحیدی خلاف توحید عقل و قرآن را پذیرفت.

اين رساله كه ابتداي آن مقصد اول و ثاني آن در اين مجموعه نيامده از مقصد ثالث شروع شده كه درباره اثبات صانع و صفات آثار او بحث مي كند و در سه فصل اين مباحث را مي آورد فصل اول در وجود صانع از ظهر برگ 114 تا اواسط 117ر، و فصل دوم در علم الهي ذات خود از اواسط برگ 117ر تا برگ 124ر، فصل سوم در ازليت واجب الوجود از برگ 124ر تا 129ر كه رساله پايان نيافته ختم مي شود، در اين صفت آراء مختلفه و پرسش و پاسخهاي چندي آمده است. (مسعودي، اكرم) [خطي عربي86]

از مباحث دامنه‌دار در تاریخ تفکر اسلام و شیعه در باب توحید، مسأله اسما و صفات الهی است که شناخت آن، نقطه آغازین معرفت به مقام ربوبی است. در تاریخ تفکر شیعه این مسأله دارای جایگاه والایی در مباحث کلامی بوده و در مدرسه‌‌های کلامی شیعی به آن پرداخته شده است. از مهمترین مدارس کلامی شیعی، مدرسه کلامی کوفه و مدرسه بغداد است که فعالیت کلامی این دو مدرسه از قرن دوم تا قرن پنجم ادامه داشته و روش و میراث فکری این دو مدرسه بر تفکرات شیعه در ادوار بعدی سایه افکنده است. در مدرسه کوفه معارف از منبع وحیانی دریافت و تحلیل گردیده و عرضه آن بر جامعه اسلامی به شکل عمیق صورت گرفته است. این مدرسه دارای متکلمین شاخصی می‌باشد که به دلیل معاصرت با ائمه (علیهم السلام) دارای فعالیت علمی پویا و پر حجم و پر محتوا در باب اسما و صفات الهی بوده و به دلیل تحت تأثیر قرآن بودن و دسترسی به ائمه توانسته‌اند معارف در این زمینه را با تبیین دقیق در فضای کلامی آن روز با رویکرد صحیح عقلانی تحت هدایت ائمه عرضه نمایند و به دلیل مواجه بودن با تفکر تشبیهِ «اهل حدیث» و تعطیلِ «معتزله» به دقایق مساله اسما و صفات پرداخته و از طرفی هم به دلیل عمیق بودن مباحث آنها و سخت بودن فهم و نظریه پردازی در این زمینه باعث اتهام این متکلمین از ناحیه مخالفین به تجسیم و تشبیه و سایر اتهامات گردیده است. در این مدرسه با وجود اصرار و تأکید بر اثبات خالق، توصیف ذات و صفات خدا به دلیل بینونت خالق و مخلوقات و محدودیت‌های فکری بشر و فراعقلی بودن ذات خدا، ناممکن دانسته شده و معرفت احاطی و معرفت بالکنه نسبت به خدا، خارج از دسترس بشر دانسته شده است و این در حالی است که، امکان توصیف خدا با افعال او و وجود معرفت فطری برای بشر در این مدرسه مورد تآکید قرار گرفته و در این راستا معارف بلندی توسط این متکلمین عرضه شده است.از سوی دیگر متکلمین مدرسه بغداد به دلیل فاصله گرفتن از عصر حضور ائمه (علیهم السلام) و قرار گرفتن در دوره تسلط تفکرات مخالفین بر فضای فکری جامعه اسلامی، به عرضه حداقلی معارف مربوط به اسما و صفات اکتفا نموده و این متکلمین به دلیل عدم پذیرش فضای عمومی جامعه علمی و اجتماع متکلمین معتزلی بصره و بغداد و اشاعره در این شهر، وغلبه نظریه اکتسابی بودن معرفت، به طرح اصل اعتقادات پایه از قبیل چند صفت مهم مانند علم و قدرت و حیات در باب صفات الهی اکتفا نموده و به ذکر برخی تقسیمات برای آن صفات بسنده نموده‌اند.این پژوهش با استفاده از روش توصیفی تحلیلی به دنبال بررسی مبحث اسما و صفات در دو مدرسه کوفه و بغداد می‌باشد تا به نقاط مشترک هر دو مدرسه در این بحث دست یافته و آن را تبیین نماید تا قرائن و ادله استمرار حرکت کلامی شیعه را آشکار نماید.

تا اواسط قرون وسطا، در مسیحیت سخن از صفات خداوند نبوده و تنها بحث از اسمای الهی مطرح بوده است. در حالیکه بحث از صفات خداوند قرنها قبل در میان مسلمانان رواج داشته است. شیعه معتقد است که بحث از صفات و کیفیت انتساب آنها به خداوند از همان ابتدا در سخنان ائمه علیهم السلام مطرح بوده است. امام علی علیه السلام در خطبه اول نهج البلاغه به تفصیل به صفات الهی می پردازد. گفته می شود کلمه صفات و بحث از آن با ترجمه لاتین کتاب "دلاله الحائرین" از اسلام وارد فلسفه مسیحی قرون وسطی شد و سپس به فلسفه نوین راه یافت. تقسیم بندی صفات الهی در میان کلام مسیحیت و اسلام متفاوت است. برخی از صفات در هر دو آمده و معنای مشترکی نیز دارد. اما برخی دیگر از صفات تنها در یکی آمده ویا به حسب ظاهر و لفظ بین آن دو اختلاف است. از جمله صفات مشترک "علم مطلق الهی" است و به نظر می رسد تنها نکته اختلافی بین ایندو در باب صفات و اسماء خداوند این است که مسیحیت صفت "ابوت" را به خداوند نسبت می دهد و یکی از اسامی خداوند که بسیار پرکاربرد است "پدر" می باشد ،گاهی به معنای پدر همه مسیحیان و گاهی صرفاً پدر عیسی علیه السلام. این معنا از صفت برای خداوند با نظام اعتقادی اسلام سازگار نیست. در مسیحیت، خدا واحد و بسیط و منحصر به فرد و بی نظیر و نامحدود و کامل است و تصور دو وجود نامحدود یا بیشتر خلاف عقل و منطق است ولی وحدانیت الهی با تثلیث او تضادی ندارد .زیرا وحدانیت مانند یک عدد واحد بسیط نیست، در وحدانیت خدا، در عین اینکه معتقد به یکی بودن او هستند، وجود اقانیم ثلاثه در خدای واحد را قبول دارند.اعتقاد آنها براین است که در ذات الهی در عین وحدت تثلیث وجود دارد . امام رضا علیه السلام در خطبه ای مفصل و جامع که در کتاب توحید صدوق آمده است بحث معرفت و توحید ذات باری تعالی را مطرح نموده و فرموده اند: "مرحله اول در عبادت خداوند، شناخت اوست. قوام و اساس توحید این است که صفات زائد بر ذات را از ذات خداوند منتفی بدانیم .

این پایان نامه در بردارنده اعتقادات شیخ محمد بن یعقوب کلینی پیرامون خدا شناسی می‌باشد و شیوه‌ای که در این أثر دنبال شده است شیوه تقطیع و تنظیم داده‌های حدیث أهل بیت: جهت دستیابی به تصویری کامل و فراگیر از معارف حدیثی موجود در کتاب کافی می‌باشد .این اثر تقریباً دربردارنده صدها فیش حدیثی مربوط به خدا شناسی می‌باشد که از أحادیث کتاب کافی گرفته شد است، و در واقع تبیین کننده آرای کلامی شیخ کلینی میباشد و این اعتقادات در چهار فصل أساسی مربوط به کلیات و شناخت خداوند و صفات خداوند و أفعال خداوند ارائه داده شده است.و مهمترین موضوعاتی که در این أثر تبیین شده است موضوعاتی از قبیل اهمیت خداشناسی و بیان راه‌کارها و شیوه‌های شناخت خداوند و تبیین صفات ذاتی، فعلی، خبری، ثبوتی، سلبی خداوند و بررسی نحوه صدور فعل از خداوند و بیان تعامل خداوند با اشیاء و تبین چهل و هشت فعل از افعال الهی و بررسی موضوع جبر و تفویض و نقش خداوند در أفعال انسان می‌باشد.

این پژوهش به بررسی و تحلیل مبانی ملاصدرا در تفسیر آیات اسما و صفات می پردازد. اسما و صفات حق‌تعالی از مسائل مهم در حوزه اندیشه اسلامی است؛ بدین دلیل که بعد از اثبات حضرت حق‌تعالی، ویژگی‌ها و صفات او مورد گفتگو قرار می‌گیرد. حکمای اسلامی نیز هر کدام به قدر توان و وسع خویش به این مسأله پرداخته‌اند. در این میان گروهی اهل تشبیه و گروهی اهل تنزیه شده‌ و گروهی نیز راه میانه (جمع بین تشبیه و تنزیه)را پیش گرفته‌اند. با بررسی و تدقیق در تفسیر ملاصدرا و توجه به مبانی او درمی‌یابیم که اصالت وجود به‌عنوان زیربنا و ستون فقرات نظام فلسفی ملاصدرا نقش اساسی در تفسیر آیات را دارد. فروعات آن نیز چون اشتراک معنوی، فقر وجودی، مساوقت وجود با کمالات، وحدت شخصی وجود، وجود رابط و مستقل در تفسیر آیات کاربرد ویژه دارد. خاستگاه و اهمیت بحث اسما وصفات در فلسفه ملاصدرا هنگام تبیین عالم کثرت و علم حق به ماسوا نمود دارد. در بحث معناشناسی اسما و اوصاف الهی سخن ملاصدرا این است که معنای اسماء و صفات که تشابه ایجاد نموده است را بر معنای ظاهری حمل نماییم، بدون این‌که از این حمل بر معنای ظاهری، تکثر و تجسم در واجب تعالی لازم آید. بعد از بیان نظرات ملاصدرا، نظر ابن‌سینا و قاضی سعید قمی مورد مداقه قرار می‌گیرد و تفاوت‌های آشکار نظرات آن دو با دیدگاه ملاصدرا مشخص می‌شود. ابن‌سینا، صفات را از لوازم ذات و وجوب وجود را مهمترین لازم که دیگر صفات یا لوازم از این جهت به ذات متصف می‌شوند. او نیز مانند ملاصدرا قائل به عینیت ذات با صفات است. ملاصدرا در بسیاری از آثار خود معرفت شهودی را به‌عنوان راه دیگری برای رسیدن به معرفت حق و اسما و صفات او معرفی می‌کند اما ابن‌سینا فقط در سه نمط آخر کتاب اشارات و تنبیهات به مشاهده و مکاشفه عرفانی پرداخته است. از سوی دیگر قاضی سعید قمی را می‌توان از گروه حکمای تنزیهی به شمارآورد که نظرات او به الهیات سلبی معروف شده است. او صفات را خواه عین ذات باشند یا زائد بر ذات، از حضرت حق سلب نموده است. او همه اوصاف را به معنی سلب مقابلات آن‌ها می‌داند. وی در بسیاری از موارد به مبحث صفات ثبوتیه، عینیت ذات با صفات و همچنین اشتراک معنوی انتقاد می‌کند و آن‌ها را رد و نقد می‌کند. علاوه بر این‌که ملاصدرا را نیز برای اتخاذ چنین مواضعی مورد نکوهش قرار می‌دهد.

التوحيد، تألیف ابومنصور ماتريدى، اولين مرجع كلام ماتريديه به شمار مى‌رود و پيوسته مورد توجه اساتيد و شاگردان مكتب ماتريدى بوده است. مؤلف در بيان مسائل، ابتدا از برهان عقلى بهره برده، سپس به بيان روايات منقول توسط صحابه و تابعين در اثبات مراد خويش مى‌پردازد.

(از مجموعۀ 3 جلدی)شرح و بررسی مباحث اعتقادی شیعه امامیه همراه با ذکر ادله و استدلال‌های قرآنی، روایی و عقلانی مربوط به آن‌ها است. در این کتاب پس از بیان مباحث مقدماتی و امور عامه به بحث در مورد اصول اعتقادی شیعه در زمینه مسائلی مانند: توحید، عدل، نبوت، امامت و معاد پرداخته شده و مبانی و اصول مربوط به آن‌ها بیان شده است. نویسنده نخست به اثبات وجود صانع و ادله عقلی مربوط به آن پرداخته و ابعادی از صفات خداوند متعال مانند: علم، قدرت، حیات، اراده، سمع، بصر، تکلم، بقا، وحدت، عدم ترکیب، عدم داشتن ضد، عدم داشتن مکان و تحیز، عدم رؤیت و سایر صفات ثبوتیه و سلبیه الهی مورد شرح و بررسی اجمالی قرار گرفته است. در ادامه نگارنده به تبیین افعال الهی پرداخته و با توجه به مبحث حسن و قبح عقلی، به اثبات عدل الهی و تبیین مباحث عقلی مربوط به آن پرداخته و توضیحاتی در مورد جبر و تفویض و قضا و قدر الهی ارایه نموده است. در بخش دیگری از کتاب حاضر نویسنده به اثبات نبوی و امامت و عصمت پیامبران الهی و امامان پرداخته و دلایل وجود معاد و حیات دیگر پس از مرگ را شرح داده و ادله عقلی مربوط به آن و نیز آیات قرآنی مربوط به آن تبیین نموده است.