جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

سیره رسول خدا (ص) در دوران بعثت و نبوت، به ویژه در دوران سیزده ساله مدینه، که عصر حکومت بود، غنی ترین منبع برای فقه حکومتی و زنده ترین الگو برای تأسیس حکومت اسلامی و شیوه اداره آن به شمار می آید. پیامبر گرامی اسلام (ص) که هدف خداوند را از مبعوث شدنش انجام رسالت الهی خود که همان هدایت انسانها به سوی کمال و برقراری عدل و قسط در سراسر عالم است موفق شد در اولین سال هجرت خود به مدینه بر پایه آموزه‌های وحی، و با هدف تحکیم پایه های حکومت نوپای اسلامی به انعقاد عهدنامه عمومی میان انصار و قبایل یهود وابسته به آن، مهاجران، اهل یثرب و مشرکان دست بزند. این عهدنامه که از چارچوب یک قانون اساسی برخوردار است به عهدنامه یا پیمان نامه مدینه مشهور است. پیامبر گرامی (ص) بلافاصله پس از هجرت و تشکیل حکومت، اقدامات تربیتی، اخلاقی، امنیتی و... خود را با توجه به مفاد عهدنامه آغاز کردند و همگان را به رعایت آن موظف فرمود. این پیمان نامه حدوداً شامل 52 بند است که رسول خدا (ص) آن را انشا فرمود. شهر مدینه پس از هجرت پیامبر (ص) دستخوش تحولات فرهنگی بسیاری شد و سنت های اسلامی جایگزین سنت های جاهلی شدند. این تحولات متأثر از آموزه های قرآنی و تعالیم پیامبر (ص) بود تحقیق حاضر بر آن است تا با روش توصیفی-تحلیلی به بررسی ویژگی های جامعه عصر پیامبر (ص) با تأکید بر عهدنامه سال اول هجری بپردازد. با توجه به مطالب عنوان شده در این تحقیق می توان به این حقیقت اعتراف کرد که اولاً حکومت پیامبر اسلام (ص) برخلاف نظر کسانی که منکر حکومت ایشان هستند، پس از هجرت آن حضرت به مدینه تحقق پیدا کرده و همه نشانه های یک نظام حکومتی را در فعالیت های سیاسی و اجتماعی پیامبر اکرم (ص) شاهد هستیم و ثانیاً این حکومت چون جنبه الهی دارد، روابط مردم با یکدیگر و با حکومت و نیز روابط نهاد قدرت با عامه جامعه براساس آیات الهی تبیین شده است. همچنین ارکان مهم یک حکومت از جمله قانون گذاری، رهبری، قوه قضائیه، نظام اقتصادی، امنیت داخلی و قوانینی برای روابط داخلی و سپاهی برای رویارویی با تجاوزهای خارجی و... را در بر دارد و نیز ارکان بنیادین یک دولت یعنی ملت، سرزمین و قدرت سیاسی و حاکمیت را می‌توان در آن یافت. بطور خلاصه مفاد اساسی این عهدنامه را می‌توان به 3 بخش تقسیم کرد: روابط متقابل مسلمانان؛ روابط مسلمانان با یهودیان؛ بیان حقوق ساکنان منطقه ( اعم از مسلمان، یهودی و مشرک). در واقع می توان گفت مفاد این عهدنامه به روشنی ابعاد سیاسی و اجتماعی، اخلاقی و... اسلام را در جهت چگونگی تشکیل حکومت اسلامی روشن می‌سازد، اثر مفاد این پیمان نامه را در جهت ایجاد وحدت می توان در تعبیر امت که شامل مسلمان و غیرمسلمان و ائتلافی از همه ساکنان مدینه از جمله قبایل یهودی و دیگر اقلیت ها را در بر می‌گیرد مشاهده کرد، در مورد احترام بخشیدن به حقوق اقلیت ها درحکومت پیامبر (ص) می توان به قانون گرایی که در بندهایی از این پیمان نامه آمده اشاره کرد، که این عمل به برقراری نظام حقوقی و قضایی عادلانه و اجرای قوانین اجتماعی بر پایه اصول اسلامی و همراهی و یاری متقابل هم پیمانان و بیان اینکه همه افراد جامعه در برابر یکدیگر دارای مسؤولیت قانونی اجتماعی هستند اشاره دارد، اثر برخی مفاد این عهد نامه را در تشکیل جامعه ایی مبتنی بر ارزش های اخلاقی و الهی را نیز می توان از مساوات و برابری و آزادی دینی در بین گروه های مختلف جامعه مدینه و نیز تاکید بسیار اسلام بر مساوات و برابری مسلمانان به عنوان رکنی بنیادین در جامعه اسلامی‌ و نیز به صورت عملی و آشکار در روابط رسول خدا (ص)‌ و یهودیان و دیگر هم پیمانان در این عهد نامه مشاهده کرد. مانند اعطای آزادی دینی به اهل کتاب (یهودیان، مسیحیان). این پیمان همچنین به منزله یکی از پیشرفته ‌ترین شیوه ‌های حل اختلاف با بهره‌ گیری از آموزه‌ های اسلامی است، که منجر به صلحی ماندگار توسط پیامبر گرامی اسلام (ص) در جامعه شد. در پایان این تحقیق چنین نتیجه گیری می شود که پیامبر(ص) با استعانت از تفضلات و مدد های الهی و تلاشهای خود توانست تشکیل حکومت داده و شهر مدینه را با تمام مشکلاتی که داشت به عنوان حرم امن و نماد جامعه پیشرفته به جهان معرفی نموده و زندگی مردم اعم از مسلمان و غیرمسلمان را در ابعاد مختلف اجتماعی، اخلاقی، امنیتی، اقتصادی و سیاسی متحول سازد.

اهمیت موضوع رهبری ابراهیمی در قرآن کریم در توجه قرآن به شخصیت حضرت ابراهیم علیه السلام است که پس از حضرت موسی علیه السلام 69 بار در قرآن ذکر شده است؛ و همچنین در تنوع موضوعاتی است که در شکل‌گیری ویژگی‌های رهبر الهی و بر مسیر تکامل بشریت اثرگذار است؛ و نیز در نجات مردم از مصیبت‌های ناشی از جاه‌طلبی‌های جباران و انحراف ملت‌ها از راه راست و از برنامه الهی برای بشریت؛ همچنین اهمیت شناخت عناصر نظری و عملی رهبری که یک رهبر الهی را برای موفقیت در راهش پیش می برد و مردم را به سوی اهداف و کمالات والای الهی سوق می دهد، نهفته است. از این رو عناصر نظری و عملی رهبری حضرت ابراهیم علیه السلام با رویکرد توصیفی و تحلیلی و با استفاده از متون قرآنی و آثار معصومین علیهم السلام از طریق کتب تفاسیر معتبر و منابع اصلی تاریخی بررسی شده است. از طریق استنتاج و تجزیه و تحلیل، این پژوهش به نتایج ذیل رسیده است: 1- حضرت ابراهیم علیه‌السلام به‌عنوان یک رهبر، چشم‌انداز نظری واقعی برای آینده دارد که با برنامه‌ریزی صحیح، از طریق توانایی بالا در تشخیص واقعیت، سازماندهی و مدیریت عالی روش‌های تبلیغ دین، همراه با عالی‌ترین‌ ارزش ها و از راه ارشاد و نظارت متجلی می‌شود. عناصر عملی رهبری آن حضرت به واسطه تحکیم پایه های توحید و اعطای الگوی رفتاری کامل و تجسم آموزه نبوت روشن می شود. او آموزه معاد را به شیوه های عملی گسترش می دهد که از طریق موفقیت او در دعوت قوم، عمویش و پادشاه، و نیز از طریق ساختن بیت الله الحرام و همچنین از راه های عملی برای اتحاد مردم پدیدار می شود؛ چنانچه از طریق گسترش نسل خود در زمین برای انتشار توحید و اسلام، به این مهم جامه عمل می پوشاند. او علی رغم همه چالش ها و کمبود یار و یاور و ضعف امکانات، با شجاعتی بی نظیر و ایمانی راسخ با امپراطوری های بزرگ جهان مبارزه می کند و والاترین مقام های فداکاری، تبلیغ دین با حکمت و موعظه، رد شرک، یادآوری نعمات الهی و ایام الله، را به نمایش می گذارد. او با عالی ترین شیوه های مناظره حکیمانه، حجت را بر افراد تمام کرده و از این سو به هدف خود مبنی بر رهبری مردم به سوی بهشت جاودان دست می یازد و در برابر رهبری طاغوتی که به سوی باطل می راند مقاومت می کند. حضرت ابراهیم علیه السلام آثار بزرگی و درخشانی در عراق، مکه، فلسطین و مصر بر جای گذاشته است؛ او اخلاق، آرمان و زبان عفو و مدارا و عدالت را گستراند؛ او عزیزترین دارایی اش یعنی جانش، فرزندش و خانواده اش و حتی هجرت از وطن را به میدان آورد و در راه رسیدن به هدف صبر کرد و دین اسلام حنیف را از طریق ارائه یک الگوی انسانی کامل و اندیشه ای استوار پایه گذاری نمود.

یکی از موضوعات مشترک ادیان الهی، بحث پایان جهان و انسان و دوره پایانیِ تاریخ انسان است که از آن با اصطلاح آخر الزمان یاد می شود. در این پایان نامه منظور از آخر الزمان، دوران مربوط به آستانه ظهور منجی است. دو مسئله مهم در بحث آخرالزمان، مولفه ها و بایسته ها هستند. منظور از مولفه ها، ویژگی ها، توصیفات و شرایطی است که برای آخرالزمان بیان میشود. منظور از بایسته ها، وظایف و بایدها و نبایدهایی است که مومنان باید در آخرالزمان آنها را بدانند و رعایت کنند تا دین و ایمانشان حفظ شود و هدف از این پایان نامه بررسی مؤلفه ها و بایسته های آخر الزمان در نهج البلاغه و رساله های پولس و بررسی شباهت ها و تفاوت های انهاست. این پایان نامه با استفاده از منابع کتابخانه ای و با روش توصیفی - تحلیلی و رویکرد مقایسه ای انجام شده است. نتایج پژوهش نشان داد که مولفه های اخرالزمان در نهج البلاغه عبارتند از : دگرگون شدن مفاهیم اسلام، تحریف معانی قران و تفسیر به رای، تفرقه مردم، جا به جا شدن منکر ها و معروف ها، پنهان شدن حق و اشکار شدن باطل، عدم توجه به قران، گمراهی و انحراف مردم، پیروی از هوای نفس و مخالفت با دین خدا، فراوانی نسبت دروغ به خدا و پیامبر (ص)، انحراف مساجد و اهل ان از هدایت، جنگ، حکومت حاکم ظالم، بروز فتنه و ویژگی های ان و ظهور حضرت مهدی (عج). بایسته های اخر الزمان در نهج البلاغه عبارتند از : توبه و درخواست مغفرت الهی، مغرور نشدن به نعمت ها، تلاش برای مشمول رحمت خدا شدن، پناه بردن به خدا و تسلیم او ، پایبند بودن به سنت اسلام و پیامبر (ص) و عهد نبوت و قرار گرفتن در راه اسان اطاعت، تمسک به قران و پیروی از ان، امادگی برای ازموده شدن در شرایط اخر الزمان، کسب اگاهی از اهل علم، مومن بودن، پیروی از حق، مظلوم بودن در برابر خدا و پرهیز از ظلم و دشمنی، پیوند همیشگی با جماعت و ارکان اطاعت، ضرورت احتیاط در فتنه ها، دور بودن از فتنه و بدعت، عدم پیروی از شیطان و دوری از حرام و مال حرام. مولفه های اخر الزمان در رساله های پولس عبارتند از : رواج ویژگی های ناپسند اخلاقی، حوادث هولناک، شورش علیه خدا و ظهور دجال، سختی ها و رنج ها ، ظهور عیسی مسیح (ع). بایسته های اخر الزمان در رساله های پولس عبارتند از : محبت به خداوند و انجام دستورات او، عدم پیروی از هوای نفس ، اطاعت از دستورات خداوند، انتظار بازگشت عیسی (ع)، باور نکردن اخبار نادرست درباره بازگشت عیسی (ع)، حفظ ایمان، هم افزایی مومنان. در مقایسه و نتیجه ی این دو فصل چنین به دست می آید که نهج البلاغه و رساله های پولس در برخی مولفه ها مانند پیدایش دجال و در بعضی از بایسته ها مانند مومن بودن شباهت دارند؛ در دیگر مولفه ها مانند تحریف معانی قران و جا به جا شدن منکر ها و معروف ها در نهج البلاغه و مولفه ی رواج ویژگی های ناپسند اخلاقی در رساله های پولس و در بایسته هایی مانند کسب آگاهی از اهل علم و پیروی از حق در نهج البلاغه و بایسته ی باور نکردن اخبار نادرست در مورد بازگشت عیسی (ع) در رساله های پولس متفاوت هستند.

طبق حکم عقل و تجربه بشری همگرایی در هر گروه اجتماعی قدرت و تعالی آن را در پی دارد و واگرایی موجب تضعیف و انحطاط آن می‌شود. با این وجود، همگرایی در میان مسلمانان به خاطر عوامل گوناگونی با چالش‌ها و موانع زیادی روبرو بوده است. در گروه‌ها و جریان‌های مذهبی عوامل متفاوتی می‌تواند موجب تشدید واگرایی در جهان شود. یکی از جریان‌هایی که با اتهام واگرایی روبرو بوده است، جریان‌ حدیث‌گرای غیرعالمانه و افراطی در جهان اسلام است که در این مسیر می‌تواند مورد تحلیل و ارزیابی قرار گیرد. از صدر اسلام در میان عامه‌ی مسلمانان و اهل‌سنت جریانی با عنوان «اصحاب حدیث» یا «اهل‌حدیث» پدیدار شد که منازعه‌های مذهبی زیادی را در اسلام رقم زد. این جریان با نگاهی افراطی به مرجعیت احادیث و ظاهرگرایی در برداشت‌های دینی، خود را طایفه ظاهره و منصوره و فرقه ناجیه دانسته و سایر مسلمانان را به عنوان فرق باطله یا بدعت‌گذار معرفی می‌‌نمود. جریان سلفیت در قرن‌های متأخر اسلامی نیز مبانی فکری اهل‌حدیث را دنبال می‌کند و به دنبال احیا و گسترش اندیشه‌های اهل‌حدیث است و طبق تفکر سلفیت، اسلام حقیقی قرائت اصحاب الحدیث از دین است. بر پایه این مبنا سلفیت، تمامی مذاهب اسلامی را با عنوان بدعت‌گذار یا کافر از اندیشه اسلامی طرد می‌کند و با ایجاد انحصارگرایی در تفکر اسلامی، ابعاد واگرایی مذهبی را تشدید می‌کند. از جهتی دیگر رویکرد متعصبانه و جَدَلی این جریان‌ نسبت به مذهب شیعه موجب شده تا برخی از سلفیون احادیث را نادیده بگیرند و برخلاف رویکرد حدیث‌گرایی بعضی از مشترکات اسلامی همچون فضائل اهل‌بیت(ع) را کمرنگ کرده یا مورد انکار قرار دهد،‌ آن‌گونه که اعتراض بعضی از علمای سلفی را نیز برانگیخته است. این موضوع به ضمیمه مواضع تکفیری بعضی از سلفیون همچون سلفیه نجدی(وهابیت) نسبت مناسک مشروع دینی همچون توسل و طلب شفاعت از اولیای الهی و زیارت قبور آنها، ابعاد واگرایی مذهبی آنها را نسبت به سایر مسلمانان دوچندان کرده است. در میان شیعیان نیز بعضی از اخباریون رویکردی یک‌سویه به روایات اهل‌بیت(ع) داشته‌اند. با نگاه به نظرات اخباریون این فرضیه مطرح است که نگاه انحصاری اخباریان در منابع دینی به روایات اهل‌بیت(ع) و تسامح‌شان در اسناد روایات، می‌تواند عاملی برای تشدید تفکرات واگرایانه در آنها باشد. همچنان‌که نگاه انتقادی اخباریان در تخطئه اصولیون درباره برداشت‌های علمی از اهل‌سنت، در این مسیر نیازمند تحلیل و بررسی است. از جهت تاریخی دوره قدرت و تسلط اخباریان بر جامعه علمی شیعه مواضع واگرایانه در شیعه تشدید شده و آثاری متعددی در این زمینه نگاشته شده است. با توجه به مقدمه‌ای که گذشت و با توجه به گستره واگرایی مذهبی در میان جریان‌های اهل‌حدیث و سلفیت در اهل‌سنت و اخباریان در شیعه، تأثیر و نقش اندیشه‌ها و نظرات مذهبی این جریان‌ها بر واگرایی مذهبی مسلمانان یکی از موضوعات مهم پژوهشی است. بر این اساس، در پژوهش کنونی با مراجعه به مکتوبات اصحاب حدیث و سلفیت در میان اهل‌سنت و اخباریان در شیعه، مبانی آنها مورد مطالعه قرار گرفته و تأثیراتی که این مبانی بر مهمترین مؤلفه‌های واگرایی دینی دارند، مورد پژوهش و تحلیل قرار می‌گیرند. در این میان ملاک‌هایی وجود دارند که تکیه بر آنها مبانی و نظرات اخباریان مورد سنجش قرار می‌گیرند و تأثیرات آنها بر واگرایی مذهبی ارزیابی می‌شوند. در تحقیق حاضر با توجه این مؤلفه‌ها به تبیین و استخراج اندیشه‌های حدیث‌گرایی افراطی در شیعه و اهل‌سنت که ممکن است منجر به واگرایی بشوند، می‌پردازیم و سپس تأثیرات این تفکرات را در تفکر عمومی مسلمانان و همچنین جریان‌های فکری که به آنها نزدیک شده‌اند، بررسی می‌کنیم.

در قرآن برای اثبات معجزه‌بودن خودش و نبوت پیامبر(ص)، منکران به‌مبارزه دعوت شده‌اند و از آنها خواسته شده است که اگر قرآن را از جانب خدا نمی‌دانند، همانندی برای آن بیاورند که به آن تحدی به قرآن گفته می‌شود. در طول تاریخ، اشخاص و گروه‌هایی به زعم خود به تحدی قرآن به زبان عربی پاسخ گفته‌اند که همه آنها علاوه بر اینکه فاقد جنبه‌های ادبی و بلاغی بودند، از جنبه‌های علمی و معنوی نیز عاری بوده‌اند. این پایان‌نامه درصدد پاسخ به این پرسش است که تحدی قرآن مشعر به چه جنبه‌ای است ؟ آیا فقط جنبه فصاحت وبلاعت، ادبیات عرب و لهجه را در نظر دارد؟ آیا الفاظ موضوعیت دارد یا طریقیت)؟ به نظر می‌رسد قرآنی که نذیرا للبشر است و برای عالمین برنامه دارد و همه مردم دنیا با زبان‌ها و فرهنگ‌های گوناگون را دعوت به تحدی کرده است. و همه جنبه‌های ادبی، فصاحت وبلاعت، بیان وبدیع، لهجه وگویش وگفتار رادربرمی‌گیرد خواه مخاطب قران عرب زبان یامستعرب باشد چطورممکن است که قرآن هماوردطلبی کند با کسانی که الفبای عربی را بلد نیستند اولا: از هشت میلیاردمردم جهان...بجز جنیّان... هندوها و چینی‌ها و دیگران... که حدود 6 میلیارد می‌شوند تخصیص اکثر می‌شود چون دعوت عام است و ثانیا: با آیه 286 سوره بقره در تعارض است که می‌فرماید: لَا یُکَلِّفُ اللَّهُ نَفْسًا إِلَّا وُسْعَهَا لَهَا مَا کَسَبَتْ وَعَلَیْهَا مَا اکْتَسَبَتْ رَبَّنَا لَا تُؤَاخِذْنَا إِنْ نَسِینَا أَوْ أَخْطَأْنَا رَبَّنَا وَلَا تَحْمِلْ عَلَیْنَا إِصْرًا کَمَا حَمَلْتَهُ عَلَی الَّذِینَ مِنْ قَبْلِنَا رَبَّنَا وَلَا تُحَمِّلْنَا مَا لَا طَاقَهَ لَنَا بِهِ وَاعْفُ عَنَّا وَاغْفِرْ لَنَا وَارْحَمْنَا أَنْتَ مَوْلَانَا فَانْصُرْنَا عَلَی الْقَوْمِ الْکَافِرِینَ «خدا هرکس را فقط به‌اندازه توانش مسئول می‌داند. هر کار خوبی بکند، به‌سود خودش است و هر کار بدی هم بکند، به زیان خودش، خدایا، اگر فراموش کردیم یا مرتکب خطا شدیم، به ما سخت نگیر! خدایا، هیچ تکلیف سنگینی بر دوشمان نگذار، آن‌طورکه بر دوش کسانی که قبل از ما بودند گذاشتی، به‌خاطر کارهای زشتشان! خدایا، بابت عواقب گناهانمان، کارهای طاقت‌فرسا بر دوش ما نگذار. از گناهان ما چشم بپوش و آن‌ها را بپوشان و با محوکردنشان به ما رحم کن! تو همه‌کاره مایی؛ پس بر جماعت بی‌دین پیروزمان کن.» نگارنده معتقداست قرآن علاوه برتحدی به الفاظ و وازگان. تحدی به محتوا هم کرده است به این معناکه هر انس و جنی اگرمی‌تواند با مضامین و محتوای قرآن درهرحوزه‌ای اعم از اعتقادات و اقتصاد واخلاق و... با قرآن مقابله کند و هرادعایی که برتر از قرآن هست راارائه دهد. از آنجایی که تحدی به محتوا عرصه عریض و طویلی است. دراین مقال نمی‌گنجد لذا نویسنده از ورود به آن صرف‌نظرکرده است. و فقط تحدی به ظاهر الفاظ را پیگیری می‌کند. نکته قابل توجه اینکه: اندیشمندان گوناگون درحوزه علوم قرآن و قرآن پژوهان متبحر از عصرنزول قرآن تا کنون به این مهم توجه نکرده‌اندکه قرآن معجزه‌ای صرفا عربی نیست لذا این پایان نامه متکفل بررسی ادعای مذکور است.