جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

شأن، کارویژه‌ای است که جایگاه امامت، به صورت انحصاری آن ‌را اقتضا می‌کند. گرچه در میان آثار متکلّمان مسلمان به محتوای این آموزه به صورت پراکنده توجّه شده است، امّا اوّلاً، اصطلاح «شأن»، در ادبیات سنّتی استفاده نشده و ثانیاًّ، بررسی مقایسه‌ای این مسئله در میان جریان‌های داخلی شیعی صورت نپذیرفته است. بنابراین، شایسته است با همین ادبیات و با نگاهی نظام‌مند و نوین به این مسئله پرداخته شود. شئون امام از جمله مسائل مهم امامت‌پژوهی است که از ابعاد مختلف تکوینی، تشریعی، فردی و اجتماعی برخوردار است. هدف از این نوشتار، بررسی مقایسه‌ای دو تصویر شیعی از شئون امام با محوریّت دیدگاه الهادی ‌الی ‌الحق (زیدی) و شیخ‌ مفید (اثنی‌‌عشری) و تحلیل تبعات پذیرش شئون در هر دو اندیشه است. الهادی‌، با توجّه ‌به تعریف زیدیه از امامت، در مرجعیّت علم دینی، کلیّت مرجعیّت سیاسی و مرجعیّت اقتصادی، با شیخ مفید، هم‌عقیده است و با بیان کارکردهای خاص سیاسی، همچون اصل دعوت به خود، قیام مسلحانه و... اختصاصات دیدگاه زیدیه را در این مسئله برجسته می‌کند. بر این اساس، شئون جهادی و قیام‌گونه در زیدیه، امامت را بیش از هر چیز، ساختاری جهادی بخشیده و امامت را به امری سیاسی و حاکمیتی شبیه ساخته است. شیخ مفید با توجّه ‌به گستره تعریف امامت، به ریاست دنیایی و دینی در کنار دیگر شئون اجتماعی و اخروی که زیدیه نیز به آن باور دارند، از شئون تکوینی امام در عالم ماده، همچون معجزه، شئون اخروی، رهبری دینی و دنیایی نام می‌برد. بر اساس دیدگاه او مبنی بر عصمت، امام در همه شئون خود، اعم از شئون اجتماعی یا الهی، مدیریتی سرآمد و خطاناپذیر دارد و این مسئله امامت در امامیه را امری بی‎بدیل می‌سازد.

یکی از مسائل چالش‌برانگیز کلام اسلامی، مسئله شفاعت است. تحقیق حاضر با هدف کشف الگوی شفاعت در قرآن، با استناد به آیات قرآن‌‌کریم، با رویکرد تحقیق کیفی و با استفاده از روش داده‌بنیاد متنی انجام‌ شده‌است. نتیجه تحقیق حاضر، ارائه الگوی شفاعت در قرآن در پنج محور، شاملِ عوامل،‌ راهبردها، زمینه‌ها، موانع و نتایج است. عوامل شفاعت عبارت از عوامل فاعلی، عوامل صوری، عوامل مادی و عواملی غایی است. هر کدام نیز دارای اقسام دنیوی و اخروی است. عوامل فاعلی شفاعت عبارت از خداوند، رسول و شاهدان از جمله عوامل شفاعت است. شفاعت دارای راهبردهای مختلف است که این راهبردها، گاهی از سوی خداوند متعال و گاهی از جانب رسول‌‌خدا است. زمینه‌های شفاعت نیز در قرآن بیان و موارد آن احصا گردیده و برخی اعمال همچون شفاعت برخلاف رضایت خداوند نیز به‌‌عنوان موانع شفاعت شمرده شده است و سرانجام آثار شفاعت را می‌‌توان امیدوار شدن گناهکاران و دفع عقاب دانست.

روایات مهدویت و مباحث مربوطه به آن، جزء احادیث صعب و مستصعب به‌شمار می‌آید تا‌جایی‌که فهم و برداشت دقیق از این‌گونه احادیث امر آسانی نبوده و جز با تتبع در کتب و روایات، دیدن خانواده احادیث، بررسی سیاق و بررسی اسناد روایات و استفاده از نظرات شارحان حدیث و علمای متقدم و متأخر میسور نمی‌گردد. احادیث «رایات سود» از جمله روایات موضوع مهدویت می‌باشد که به‌سبب اهمیت، پراکندگی و تنوع حدیث توأم با مضامین گوناگون آن در منابع متعدد خاصّه و عامّه، تلاش فقه‌الحدیثی زیادی را برای رسیدن به فهم صحیح می‌طلبد. برخی از این روایات، مربوط به خروج ابومسلم بوده، دسته‌ای به قبل از ظهور حضرت ولی‌عصرf اشاره داشته و در برخی دیگر، از وقایع قبل از قیامت ذکر شده است. بر این اساس اهمیت موضوع تحقیق پیش‌رو و لزوم بررسی سندی-متنی روایات «رایات سود» کاملا واضح بوده و تلاش می‌گردد تا اعتبارسنجی و صحت احادیث پرچم‌های سیاه در منابع شیعه و ارتباط آن با ظهور حضرت ولی‌عصرf به خوبی تبیین گردد. در منابع شیعه، پنج حدیث به بیان پرچم‌های سیاه پرداخته که اسناد تمامی آنها، مورد بررسی قرار گرفت و مشخص گردید این پنج حدیث با احتساب تعدد طُرُق، جمعاً نُه طریق سندی (3 سند صحیح، 2 سند حسن، 1 سند موثق و 3 سند ضعیف) را دارا است که همین مقوله خود، سبب استفاضه و اعتبار این روایات می‌گردد. ضمن کمک‌گرفتن از خانواده حدیث، مشخص گردید، روایات «رایات سود» از حیث مضمونی نیز مورد قبول بوده و محتوای آن پذیرفته می‌شود؛ همچنین پرچم‌های سیاه از جمله مسائل مطرح شده در علم کلام نیز بوده و در این میان، برخی مدعیان مهدویت، هم برای اثبات حقانیت خود به این احادیث استناد نموده که با بررسی‌های صورت گرفته عدم مطابقت آن افراد و گروه‌ها، با صاحبان این پرچم‌ها در احادیث مشخص گردید.

بین دین و جنسیت ارتباطات مختلفی قابل تصور است که برگرفته از مخالفت و یا موافقت با نقش‌های تعیین‌شده جنسیتی در متون مقدس است. در عهدین و به خصوص نامه‌های پولس فرازهایی وجود دارد که در آن‌هاسلسه مراتب جنسیتی ترسیم شده که بر اساس آن درجه اجتماعی مردان بالاتر از زنان است. در مسیحیت شاهد رویکردهای مختلفی نسبت به این عبارات هستیم که بخشی از آنها با اهداف و مقاصد اجتماعی ابراز شده‌است. رویکرد تثبیت‌گرا خواهان مشروعیت‌بخشی به نقش‌های جنسیتی سنتی و تثبیت آن است و خوانش نص‌گرایانه از مفاهیم جنسی را مهم‌ترین راه‌کار در مقابله با جریانات سکولار و دین‌ستیز می‌داند. در این میان رویکرد موسوم به تدبیر‌گرا و تاکتیکال نیز وجود دارد. این رویکرد ضمن پایبندی به ساختارهای اصلی معنویتِ برآمده از کتاب مقدس و با فاصله‌گرفتن از فمینیسم افراطی، خواستار تغییراتی درون‌دینی است. در این مقاله مهم‌ترین تاکتیک‌های رویکرد تدبیرگرا با تاکید بر کلیسای اسقفی تبیین شده‌است که عبارتند از: توجیه آیات و فرازهای به ظاهر زن‌ستیز عهدین، استفاده از هرمنوتیک بازیابی و برجسته کردن شخصیت‌های مثبت مؤنث، تبیین شخصیت خداوند فارغ از جنسیت خاص، اعطای مناصب روحانی به زنان و ایجاد انجمن‌های منظم زنانه.

سنّت استدراج به‌‌عنوان یکی از سنّت‌های مهم الهی در ارتباط تنگاتنگ با روند رو به خسران طبیعت انسان است؛ همچنین سنّت هدایت نیز به‌‌عنوان یکی دیگر از سنّت‌های الهی در برابر آن قرار می‌گیرد. در این میان، چگونگی ارتباط میان سنّت استدراج و هدایت الهی، دو دیدگاه معارض را در میان مجبره و عدلیه پدید آورده است. مجبره با تفسیر استدراج به «حرکت دادن به‌‌سوی کفر و دوری از خدا» و معرّفی خداوند به‌‌عنوان عامل و فاعل استدراج، چنین استدلال کرده‌اند که خداوند خود خواهان وقوع کفر و طغیان از بندگان است و در حقیقت، خداوند از همان ابتدا، هدایت برخی بندگان را اراده نکرده است. از سوی دیگر، عدلیه با استناد به آیات قرآن، تفسیر استدراج به «حرکت دادن به سوی کفر» را نادرست شمرده و بر این باورند که استدراج، نزدیک ساختن کافران به‌‌سوی عذابی است که نتیجه اعمال و رفتار خودشان است. در پژوهش حاضر، با روش توصیفی-تحلیلی، مبتنی بر ابزار کتابخانه‌ای، دو دیدگاه یادشده با رویکرد پاسخ به شبهات با تأکید بر مدل فرآیندی، مورد بررسی و تحلیل قرار گرفته و در پایان این نتیجه به دست آمده است که خداوند حکیم، بدون ابلاغ و بیان تکالیف و نیز بدون انجام گناه از سوی افراد، هیچ فرد و اجتماعی را مجازات نمی‌نماید و سنّت استدراج که شیوه خاصی برای مجازات است، برآیند سنّت‌‌های الهی دیگر همچون سنّت هدایت است.