چکیده :
انو لیتمان[۱] باستانشناس و خاورشناس شهیردر ۱۶ سپتامبر ۱۸۷۵ در اولدنبورگ[۲] آلمان به دنیا آمد. الهیات، مطالعات شرقی، زبانشناسی و فیلولوژی انگلیسی و آلمانی را در دانشگاه برلین (و نزد آگوست دیلمان[۳]) و دانشگاههای گرایسفوالد[۴] و هاله[۵] آموخت. در ۱۸۹۸ درجه دکترای خود را در زبانهای شرقی ( تیگره زبان اتیوپیایی) اخذ کرد. از ۱۸۹۸ تا ۱۹۰۰ به دانشگاه استراسبورگ[۶] و از ۱۹۰۱ تا ۱۹۰۴ به پرینستون رفت. در ۱۹۰۳ به همراه استادش نولدکه[۷] به جهت پروژه قومنگاری عازم سوریه و فلسطین شد و در ۱۹۰۵ به منظور کشف و بررسی زبان و فرهنگ تیگره سفر دیگری به تیوپی(اریتره امروزی) داشت؛ برای آشنایی بهتر به مدت شش ماه در کنار مردم بومی آن منطقه زندگی کرد و روابط گرم و دوستانهای با آنها برقرار کرد که کمک زیادی برای پیشبرد تحقیقاتش بود. در ۱۹۰۶ مسئولیت اولین حفاریهای باستانشناسی در آکسام (شمال اتیوپی) را برعهده داشت و در این حفاریها توانستند آثار و جزئیات زیادی مربوط به امپراطوری اکسوم[۸] (حبشه قدیم) در دوران پیش از اسلام را کشف کنند. نتیجه این تحقیقات بعدها به تفصیل در کتابی به چهار مجلد همراه با عکس و اسناد منتشر شد و بعد از گذشت بیش از نیم قرن هنوز هم منبعی ارزشمند است.
در ۱۹۰۶ به سمت استاد تمامی مطالعات شرقی دانشگاه استراسبورگ رسید. در ۱۹۱۴ به عنوان جانشین ولهازن[۹] به دانشگاه گوتیگن[۱۰] رفت و کمی بعد در ۱۹۱۷ به جانشینی بکر[۱۱] در دانشگاه کلن رسید. پس از چندین جابجایی در ۱۹۲۱ به دانشگاه توبیگن[۱۲] رفت و تا پایان عمر در آنجا ماند و منزلش را به موسسه شرقشناسی تبدیل کرد. تحقیقات در زمینه ی فرهنگ و تمدن اتیوپی (حبشه قدیم) حوزه اصلی پژوهشی او بود و نتایج قابل توجهی را بدست آورد.
لیتمان سابقه تدریس در دانشگاههای بسیاری به عنوان استاد مدعو را دارا بود. از جمله دانشگاهای برلین، ماینز، کپنهاگ، آمستردام، بروکسل، رم، پاریس و وین. او از اعضای آکادمی زبان عربی قاهره در مصر بود و چندین سال به آموزش زبان عربی در این نهاد مشغول بود و نشان افتخار Pour le Mérite در ۱۹۳۱ به پاس خدمات علمی و فرهنگی به او اهدا شد. در سال ۲۰۰۶ و درست صد سال پس از ورود لیتمان به اتیوپی همایشی در هامبورگ با نام صد سال با اکسام برگزار شد. تاکنون و در سالهای مختلف چندین همایش شرقشناسی در آلمان به نام لیتمان برگزار شده است.
انگلیسی، فرانسوی، ایتالیایی، لاتین و یونانی روان، عبری، فارسی، ترکی، عربی، گویشهای مختلف در اتیوپی ، امهری، تیگرینیا زبانهایی بودند که لیتمان بر آنها تسلط داشت. تسلط بر زبان های مختلف، کثرت و تنوع پژوهشهای او را بسیار گسترده کرده است. به غیر از تحقیقات درباره تمدن حبشه ی قدیم و زبان تیگره که به نوعی مدیون لیتمان است، کتابها و مقالات بسیاری درباره آثار اسلامی و شرقی نگاشته که متجاوز از پانصد و پنجاه کتاب و رساله و مقاله اعم از تصنیف، ترجمه،تحقیق است. از جمله آنها ترجمه کتیبههای سامی، ترجمه اشعار عربی، راهنما و فهرست نسخ خطی عربی و ترکی است. برگردان قصههای هزار و یکشب در شش جلد و ایجاد کتابخانه حبشی جهت مطالعه علاقمندان به زبان و ادبیات قدیم و جدید از مهمترین فعالیتهای اوست. بخشی از کتابخانه انولیتمان که در برگیرنده کتاب و رساله های کم یاب شرق شناسی است مانند یک دوره کم یاب از تاریخ طبری چاپ لیدن، اوقاف یابود گیب و کتابهای خطی، چاپ سنگی و سربی، مواردی بودند که با خرید، اهدا و وقف، وارد مجموعه کتابخانه ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران شدند.
انو لیتمان در چهارم می ۱۹۵۸ درگذشت.
کتابشناسی:
Eine amtliche Liste der Beduinenstämme des Ostjordanlandes. In: Zeitschrift des Deutschen Palästina-Vereins 24, 1901, S. 26–۳۱
Neuarabische Volkspoesie, gesammelt und übersetzt. Berlin 1902 (online bei Archive.org).
Semitic Inscriptions. New York 1904 (mit David Magie Jr. und Duana Reed Stuart; online bei Archive.org).
Deutsche Aksum-Expedition. Bd. 1, 3, 4. Reimer, Berlin 1913
Semitic Inscriptions. Section A–D. (Syria. Publications of the Princeton University Archaeological Expedition to Syria in 1904–۵ and 1909, Division IV), Leyden 1914–۴۹.
Morgenländische Wörter im Deutschen. Berlin 1920; dsgl., 2. verm. u. verb. Aufl., Tübingen 1924
Vom morgenländischen Floh. Dichtung und Wahrheit über den Floh bei Hebräern, Syriern, Arabern, Abessiniern und Türken. Leipzig 1925
Ein Jahrhundert Orientalistik. Lebensbilder aus der Feder von E. L. Herausgegeben von Rudi Paret und Anton Schall, Wiesbaden 1955
Wörterbuch der Tigre-Sprache. Lfg. 1–۳, Wiesbaden 1956–۵۸
Die Erzählungen aus den Tausendundein Nächten. (6 Bände), ISBN 3458347437
Arabische Beduinenerzählungen. ISBN 3487126036
Axel Knauf: Enno Littmann. In: Biographisch-Bibliographisches Kirchenlexikon (BBKL). Band 5, Bautz, Herzberg 1993, ISBN 3-88309-043-3, Sp. 134–۱۳۶.
Rudi Paret: Littmann, Enno. In: Neue Deutsche Biographie (NDB). Band 14, Duncker & Humblot, Berlin 1985, ISBN 3-428-00195-8, S. 710 f. (Digitalisat).
Rainer Voigt: Enno Littmanns Tagebuch der Abessinischen Expedition (Deutsche Aksum Expedition) 29. Dezember 1905 – ۷. April 1906. In: Steffen Wenig (Hrsg. in Zusammenarbeit mit Wolbert Smidt, Kerstin Volker-Saad und Burkhard Vogt): In kaiserlichem Auftrag: Die Deutsche Aksum-Expedition 1906 unter Enno Littmann. Vol. 1: Die Akteure und die wissenschaftlichen Untersuchungen der DAE in Eritrea. Verlag Lindensoft, Aichwald 2006, ISBN 978-3-929290-33-2 (Forschungen zur Archäologie Außereuropäischer Kulturen [FAAK], Band 3.1, Hrsg. von Burkhard Vogt, Kommission für Archäologie Außereuropäischer Kulturen [KAAK], Deutsches Archäologisches Institut).
Steffen Wenig, Walter Raunig (Hrsg.): Afrikas Horn. Akten der Ersten Internationalen Littmann Konferenz 2. bis 5. Mai 2002 in München. Harrassowitz, Wiesbaden 2005 (meroitica 22).
_____________________________________________________________________
[۱] – Ludwig Richard Enno Littmann
[۲] – Oldenburg
[۳] – August Dillmann
[۴] – Greifswald
[۵] – Halle (Saale)
[۶] – Université de Strasbourg
[۷] – Theodor Nöldeke
[۸] – Kingdom of Aksum
[۹] – Wellhausen
[۱۰] – Universität Göttingen
[۱۱] – C. H. Becker
[۱۲] – Tübingen- Universität
سیدموسوی