جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

چکیده اندیشه‌ی جریان‌های سیاسی اسلامی معاصر، ریشه در اصول و مبانی اعتقادی گرایش‌های متفاوت کلامی در جهان اسلام دارد. سؤال این پژوهش آن است که : کلام سیاسی امامیّه، اشاعره و معتزله بر کدام مبانی استوار است و بازتاب آنها در شکل‌گیری جریان‌های سیاسی معاصر چگونه است.؟ هدف این رساله تبیین مبانی کلام سیاسی مذاهب امامیّه، اشاعره، معتزله و یافتن رابطه معنادار بین اندیشه سیاسی جریان‌های معاصر اسلامی جمهوری اسلامی ایران و حزب الله لبنان، اخوان المسلمین و نومعتزلی (متقدّم و وحی‌گرا)، طالبان و داعش با مبانی کلام سیاسی امامیّه، اشاعره و معتزله در سنّت اسلامی است. دلیل انتخاب امامیّه، اشاعره و معتزله از میان جریانات فکری متعدد اسلامی آن است که با گزارش دیدگاه‌های اعتقادی این سه گرایش در حوزه‌ی کلام سیاسی، گویا تمام یا اغلب آرای موجود در دنیای اسلام، گزارش و بررسی شده است. افزون بر این جریان‌های سیاسی اسلامی معاصر مطرح در جهان امروز بیشترین تاثیر را از آنها پذیرفته‌اند. دراین رساله ابتدا به بازشناسی علمی مبانی کلام سیاسی امامیّه، اشاعره و معتزله در مسأله‌ی توحید در حاکمیّت، انسان شناسی، معرفت شناسی و جامعه شناسی سیاسی (هدف شناختی) و کیفیّت تأثیرپذیری جریان‌های سیاسی معاصر اسلامی از مبانی کلام سیاسی آنها (هدف کاربردی) پرداخته‌ایم و در ادامه موارد اشتراک و افتراق مبانی کلام سیاسی امامیّه، اشاعره، معتزله و کیفیت بازتاب آن بر جریان‌های سیاسی معاصر بیان شده‌است. از این پژوهش که با روش توصیفی و تحلیلی و با رویکرد مقایسه‌ای و تطبیقی انجام یافته‌است، می‌توان دریافت که اندیشه و جریان فکری سیاسی شیعی که منتج به انقلاب اسلامی ایران و حزب الله لبنان گردیده‌است، در حوزه‌ی اهداف و غایات حکومت، مشروعیّت سیاسی، اجرای شریعت و عدم‌ جدایی دین از سیاست، نظریّه‌ی انتصاب، اعتقاد به امامت و شرایط خاص برای رهبری، ضرورت حکومت اسلامی، ولایت فقیه جامع شرایط در عصر غیبت و عقلانیت سیاسی و ... بازتابی از مبانی کلام سیاسی امامیّه در اداره‌ی امور سیاسی و اجتماعی است. جریان‌های فکری و سیاسی اخوان المسلمین و نومعتزلی (متقدّم و وحی‌گرا) در حوزه‌ی اهداف دولت، مشروعیّت سیاسی، انتخاب حاکم، اجرای شریعت، سنّت خلفای راشدین، مبارزه با جبرگرایی سیاسی، تاکید بر امر به ‌‌معروف و نهی ‌از منکر و حسن و قبح عقلی و عقلانیت سیاسی در تمشیّت اداره‌ی امور اجتماعی و ... بازتابی از مبانی کلام سیاسی معتزله است. جریان فکری و سیاسی موسوم به طالبان و داعش در مورد مشروعیّت سیاسی، فقه سیاسی، خلافت اسلامی، اجماع سیاسی، آزادی‌های سیاسی، ظاهرگرایی و تقدیرگرایی سیاسی، پذیرش اقتدارگرایانه حاکم، تعصّب و تحجّر سیاسی و ... بازتابی از مبانی کلام سیاسی اشاعره و اهل حدیث است. نتیجه آنکه جریان‌های سیاسی اسلامی معاصر مطرح در دنیای اسلام از مبانی کلام سیاسی، امامیّه، اشاعره و معتزله تاثیر پذیرفته‌اند. کلمات کلیدی: کلام سیاسی، مبانی کلام سیاسی، امامیّه، اشاعره ، معتزله، جریان‌های سیاسی معاصر اسلامی

ابعاد و زوایای مختلف حکم حکومتی همواره در نزد متفکران اسلامی مورد بحث و بررسی قرار گرفته است. ازجمله مهم‌ترین آن‌ها بحث از ماهیت و مبانی مشروعیت حکم حکومتی است. علّامه طباطبائی صدور حکم حکومتی را در عرضِ حکم شرعی برای ادارة جامعة اسلامی از سوی ولیّ امر مشروع می‌داند و معتقد است حاکم اسلامی، از جانب خداوند متعال، مجاز است به صدور احکام حاکمیتی اقدام نماید که این احکام به‌مانند احکام شرعی معتبر بوده و لازم‌الاجرا و واجب‌الاطاعه است. علّامه نسبت به شناخت ماهیت احکام حکومتی، احکام حکومتی را احکامی مستقل می‌داند که ولیّ امر ضمن التزام به مشورت در وضع، به‌صورت مستقل و بدون دخالت دیگران، اقدام به صدور آن می‌نماید. این احکام برای تأمین نیازهای متغیّر و غیرفطری افراد جامعه، ضمن مخالفت نکردن با شرع مقدس و به‌شرط تأمین موافقت حکم با شرع، بر‌حسب تأمین مصلحت امت اسلامی، به‌صورت موقت وضع می‌شود. احکام حکومتی می‌تواند به اختلاف اعصار و امصار مختلف شود و با برطرف‌شدن اهداف و مصالحی که موجب وضع آن‌ها شده، به‌صورت خودکار مرتفع گردد. این پژوهش به روش کتابخانه‌ای و به شیوة توصیفی- تحلیلی، اسناد و داده‌های جمع‌آوری‌شده از آرا و اندیشة علّامه طباطبائی را مورد تحلیل و تحقیق قرار داده و به بررسی ماهیت و مبانی مشروعیت حکم حکومتی از منظر ایشان پرداخته است.

از نظر علاّمه طباطبائی، تأویل حقیقت اصلی قرآن را تشکیل می‌دهد و معارف حصولی که ما با عقل خود از طریق شبکۀ الفاظ به دست می‌آوریم، مرتبه‌ای نازل شده از حقیقت‌های متعالی در عالم برتر است. از این رو، تمام آیات قرآن دارای تأویل است و هیچ آیه‌ای نیست که تأویل نداشته باشد. از نظر علاّمه طباطبائی(ره)، تأویل در عرف قرآن همان مصداق و حقیقت خارجی است و مفاهیم قرآن هم به آن مصداق و حقیقت خارجی برمی‌گردد. به تعبیر دیگر، علاّمه طباطبائی معتقدند که واژة تأویل در قرآن ناظر به امر عینی است و فقط در این معنا به کار رفته است. وی تأکید و تصریح فرموده‌اند که همه حقایق و مفاهیم قرآنی، از حُکم و موعظه و حکمت، مستند به آن حقیقت متعالی است که در قالب الفاظ نمی‌گنجد. هدف این مقاله بحث و بررسی و تبیین نظریّة علاّمه طباطبائی پیرامون این مباحث است.

چکیده ندارد.

فیلسوفان پیش از کانت در مورد موضوع هایی اساسی بحث می کردند: آیا خدایی هست؟ آیا انسان روح مجرد و فناپذیر دارد؟ و آیا جهان موجودات متناهی است یا نامتناهی؟ کانت براساس عقل نظری به این نتیجه رسید که به این گونه موضوعات نمی توان شناخت قطعی یافت. البته این وی این گونه مسائل را مردود نشمرد ؛ کانت بانقد عقل عملی، اثبات کرد که ، حيات اخلاقي، وجودخدا را به عنوان اصل موضوع مي پذيرد. زيرا فعل اخلاقي سرچشمه سعادت است؛ انسان بدون اخلاق قادر به زندَگي نيست و اخلاق بي خدا هم به سوداگري منتهي مي گردد. بنا بر اين اخلاق الزاماً انسان را به طرف خدا و دين هدايت مي کند. کانت در دليل خود بر وجود خدا از واژه « اختيار» بهره مي جويد. به اين صورت که انسان مختار است، اختيار هم اساس اخلاق، يعني انجام فعل نيک و پرهيزاز فعل بد است( = فضيلت). خلاف و عکس اين، رذيلت است و چون در اين جهان پاداش فضيلت و کيفر رذيلت بدست نمي آيد بايد نفس و روح باقي بماند تا پس از مرگ پاداش و يا کيفر خود را دريابد و بايد ذاتي ( = خدايي ) باشد که به فضيلت پاداش مناسب و به رذيلت کيفر فراخور بدهد.روش تحقیق در این مقاله توصیفی تحلیلی و با استفاده از فیش برداری کتابخانه ای می باشد.

اندیشه ­ی پیچیدگی تقلیل­ناپذیر حیات را مایکل بیهی برای نقد نظریه­ی تکامل داروین با تکیه بر یافته­های بیوشیمی بکار برده است. وی آن را سازگانِ یکپارچه­ای تعریف می­کند که اجزای آن لزوماً در عین متعامل و هدفمندبودن، کارکرد ویژه ای دارند. بیهی با تشریح دسته­ای از واکنش­های بیوشیمیایی که در طبیعت رخ می­دهد، انتخاب طبیعی را نقض­پذیر معرفی می­کند. وی با استناد بر روش­شناسی علمی و همچنین پیش­فرض­های موجود در فلسفه­ی علم خود، استدلال پیچیدگی تقلیل­ناپذیر حیات را معرفی کرده است و به پاسخگویی علمی به نقدهای تجربی و روش­شناختی تکامل­گرایان می­پردازد. بیهی حیات را به دو بخش تقلیل­پذیر و تقلیل­ناپذیر تقسیم می­کند. وی بنابر نظریه­ی خود مبنی بر تقلیل­ناپذیربودن حیات در سطح مولکولی و بنیادی، نظریه­ی تکامل را که فرایند تدریجی­ دارد در بخش مولکولی حیات ابطال شده معرفی می­کند. روی هم­رفته، با توجه به گزارش­ها و پژوهش­های علمی گوناگون انجام­گرفته توسط بیهی و پیروان نظریه­ی وی، استدلال پیچیدگی تقلیل­ناپذیر در حال حاضر مصداقِ استدلال از طریق بهترین تبیین است که می­تواند راهکار علمی مناسبی برای تبیین منشأ حیات ارائه داده، و هدایت­ و طراحی­شدگی آن را نشان دهد.

راههای رسیدن به خدا فراوان است، چرا که «او» دارای کمالات و جهات بینهایت است. هر کسی هم راه و روشی دارد که از آن بسوی خدا روی میآورد. ربانیین، صدیقین و سالکین از یک حقیقت سخن میگویند، منتها بزبانها، واژگان، براهین و دلایل مختلف. بلحاظ استحکام و اتقان، شریفترین همه براهین اثبات وجود خدا، برهانی است که در آن حد وسط، چیزی جز خود او نباشد و در نتیجه مقصد و مقصود یکی باشد، این همان راه و روش صدیقین است که با خود واجب بر واجب استدلال و استشهاد میکنند. ویژگی منحصر بفرد «برهان صدیقین» در اینست که در آن چیزی برای اثبات ذات واجب الوجود، واسطه قرار نگرفته است. اصطلاح برهان صدیقین را نخستین بار ابنسینا بکار برد، لیکن این صدرالمتالهین (ره) بود که بر اساس مبانی و اصول حکمت متعالیه آنرا بنحو ابتکاری و بمحکمترین صورت تبیین نمود. تقریر و تبیین صدرا از جهاتی بر تقریر ابن سینا و دیگران امتیاز و برتری دارد. این برهان بعد از ملاصدرا بصورتهای گوناگون تقریر و ارائه شده، ولی بنظر نگارنده، بلحاظ مقدمات فلسفی تقریر حیکم سبزواری کوتاهترین طرح، و تقریر علامه طباطبایی بلحاظ نظر به واقعیت عینی و بینیاز بودن از مقدمات فلسفی، مستقیمترین است. تقاریر معروف به براهین اهل معرفت و کلام، دارای اشکالات صوری و محتوایند، و غالب مباحث اینها بازگشت به اصول، مبانی و نتایج بوعلی و شیخ اشراق است. این تقاریر تحولی اساسی در ارائه برهان برای اثبات واجب الوجود ایجاد نکردند. بنابرین، تقریر خود صدرالمتألهین رساترین، محکمترین و بیعیبترین برهان در اثبات وجود خداوند است. در این مقاله دو کار صورت گرفته است: 1ـ مطالعه، تحقیق و بررسی تقاریر مختلف برهان صدیقین. 2ـ مقایسه، تطبیق و نقد و بررسی آنها از جهت استحکام،رسا بودن و اثبات ذات و اجب الوجود و صفات او.

دستاورد این پایان‌نامه، دست‌یابی به شیوه‌های احتجاج انبیا در قرآن می‌باشد، اینکه پیامبران الهی با چه شیوه‌هایی قوم خود را به راه حق راهنمایی می‌کردند و در مواجهه با گروه‌های مختلف از اقوام خود، چگونه برخورد می‌کردند و برای اثبات معارف حقه‌ی الهی و مبانی دین آسمانی چه احتجاجاتی می‌آوردند و افکار و عقاید فاسد مخالفان را چگونه باطل می‌کردند. در این پژوهش، در ابتدا به مسائل تئوری نظیر تعریف لغوی و اصطلاحی احتجاج و اینکه کلمه‌ی "حجت" در قرآن به چه معنا می‌باشد و چه کاربردهایی دارد، پرداخته شده و سپس به ترتیب زمانی بعثت پیامبران، شیوه‌های احتجاج هر پیامبر با قوم خود بررسی گردیده، البته سعی شده شرایط زمانی و مکانی آن بزرگواران در نظر گرفته شود و به این مهم که ایشان به چه ترتیب و تحت چه شرایطی از کدام شیوه‌ها استفاده می‌کردند اشاره گردد. پیامبران الهی به اقتضای شرایط زمانی خود و اینکه اقوام ایشان گرفتار چه خطایی بودند، از شیوه‌های متفاوتی جهت احتجاج با آنها بهره می‌بردند، آن بزرگواران ابتدا از طریق برهان و استدلال وارد می‌شدند، پس سعی می‌کردند که معارف حقه‌ی الهی را به صورت منطقی و عقلانی برای مردم تبیین نمایند، پس زمانی که عقل و منطق کارساز نبود، از در معجزه وارد می‌شدند تا از این طریق اتصال خود را به منبع الهی به اثبات برسانند. انبیاء الهی در بسیاری موارد به موعظه و نصیحت مردم می‌پرداختند و گاهی ایشان را انذار داده و تهدید به عذاب‌های اخروی می‌کردند و گاهی بشارت به پاداش‌های الهی می‌دادند. به طورکلی شیوه‌های احتجاج آن بزرگواران بنا به شرایط متفاوت فرق می‌کرد.