جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

پیش‏بینی آینده جهان همواره مورد توجه و علاقه آدمی بوده است. امروز که جهان شاهد تحوّلات سریع و فراگیر در عرصه‏های گوناگون حیات بشری است و انقلابی عظیم در ارتباطات و تعاملات رخ داده و بحث از جهانی‏شدن یا جهانی‏سازی مطرح است، این اهتمام فزونی یافته است. در این مقاله، نخست به وضعیت هویّتی افراد در دنیای نوین و موقعیت دین از منظر جامعه‏شناسان اشاره شده و شواهد ارائه شده حاکی از این موضوع است که افزایش آگاهی فرهنگی جهان، که ناشی از توسعه ارتباطات و تعاملات است، بستر مناسبی برای گزینش عقلانی فراهم آورده است. در این محیط، دین واجد ویژگی عقلانی فرصت عرضه خود را در گستره جهان خواهد یافت. بر همین اساس، به آمار گرایش افراد در نقاط گوناگون جهان به اسلام و نیز برخی از مؤلّفه‏های جهان‏شمولی اسلام، که بر سرعت این پدیده می‏افزاید، اشاره شده است.

فرآیند جهانی شدن، عرصه جهان را در ابعاد متعدد در نوردیده است و سبب نزدیکی ملل، دول و جوامع به یکدیگر شده است. این پدیده اگرچه قدمتی طولانی دارد اما به نظر می‌رسد در دو و سه دهه اخیر با تحولات فراوان در عرصه‌های مختلف سیاسی، اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و مذهبی، بسیار تشدید شده است. یکی از پدیده‌هایی که در فرایند جهانی‌شدن بسیار مورد توجه واقع شده رابطه جهانی‌شدن و معنویت‌، تغییر و تحولاتی است که در عرصه معنویت‌گرایی به وقوع پیوسته است. در این راستا، نوشتار حاضر نیز تلاشی است برای بررسی رابطه جهانی شدن و معنویت و یافتن پاسخ مناسب به این پرسش که چرا در دهه‌های اخیر شاهد معنویت‌گرایی‌های فزاینده در عرصه جهانی هستیم و فرایند جهانی شدن چه تاثیری در احیاء معنویت‌ها دارد. لذا در ادامه ضمن بررسی رابطه دو پدیده از برخی زوایای مختلف با تکیه بر واقعیت‌های مسلم، در نهایت به معنویت و تحولات معنویتی در این عرصه خواهیم پرداخت.

«بحران معنا را می‌توان در پس‌زمینه‌های پیدایش جنبش‌های نوپدید دینی جستجو کرد. لایه رویین بحران، نهفته در رونق معنویت‌گرایی جدید که نشانه آن التقاط و پرگویی خالی از مبانی معرفتی است و لایه زیرین آن، جهانی‌شدن لجام‌گسیخته‌ در حوزه فرهنگ و دین» در این مقاله تلاش میشود تا به بررسی جنبش‌های نوپدید دینی به عنوان محصول جهانی‌شدن در حوزه معنویت پرداخته شود. در باب مولفه‌های پیدایش جنبش‌ها، پژوهشگر ناگزیر به موارد کم و زیادی اشاره می‌کند که همگی– یا اکثر به قریب – آنان در دل جهانی‌شدن و تسریع فرآیند جهانی‌شدن پدید آمده‌اند. ازاین‌رو، می‌توان اذعان داشت که «جنبش‌های نوپدید در گرو فرایند جهانی‌شدن» برای غلبه بر بحران هویت معنا پدید آمده‌اند. حال آنکه نمونه کامل و سمبل بارز کلیدواره مذکور، تحقق پارلمان ادیان جهان بوده است. ازاین‌رو، نگارنده ابتدا در باب چیستی جنبش‌های نوپدید و علل پیدایش آنان سخن می‌گوییم، سپس به جهانی‌شدن و ابعاد آن پرداخته و در نهایت، به رابطه تنگاتنگ «جهانی‌شدن در حوزه معنویت»، «بحران معنا و هویت» و «پیدایش و استقبال از جنبش‌های نوپدید» اشاره خواهد کرد.

جهانی شدن از جمله مباحثی است که در دهه های اخیر در میان اندیشمندان مطرح بوده و تا به حال تحقیقات ارزنده فراوانی در این باره صورت گرفته است، تحقیق حاضر نیز با این سوال که؛ تشیع برای جهانی شدن در ابعاد اعتقادی، اخلاقی، اجتماعی دارای چه ظرفیتی است. آغاز شد و به ارزیابی مبانی و اندیشه های جهانی شدن و مبانی اندیشه های تشیع، هر کدام به طور جداگانه پرداخت، پس از آن اندیشه جهانی شدن و تشیع را با هم مقایسه نمود، آن چه از این مقایسه به دست آمد آن است که؛ اگرچه هر دو اندیشه در بعضی از مبانی اعتقادی، اجتماعی، اخلاقی مشترکاتی با یکدیگر دارند و این مبانی در بین این دو اندیشه مشترک بیان شده است، اما به صورت کلی این دو دیدگاه از اساس و بنیان با هم متفاوت هستند زیرا اندیشه شیعی برگرفته از دین الهی است و دین در تمام اعتقادی، اجتماعی، اخلاقی انسان نقش برجسته و بسزایی دارد و در واقع اندیشه شیعی یک اندیشه دین محور، معناگرا، مقدس و ولایت محمور است، در حالی که اندیشه جهانی شدن که برگرفته از دیدگاه لیبرال دموکراسی غربی است، در اعتقادات پیرو اومانیسم و اندیشه هایش و در اجتماع هم پیرو مکتب لیبرال ـ سرمایه داری است و بر این اساس، هیچ جایگاهی در این اندیشه ندارد و این تفکر نوعی دین ستیز و سکولار است و در واقع جهانی شدن به اصطلاح غربی اش، یک تفکر و اندیشه دین ستیز، مادی گرا، دنیامحور و انسان گرا است، که ارزش های الهی و دینی در آن جایگاهی ندارد.

دکتر علی شریعتی را می‌توان یکی از چهره‌های تأثیرگذار در روند انقلاب اسلامی در دهه‌های 50 و40 شمسی قلمداد کرد،که در ایجاد روحیه انقلابی‌گری و نشان دادن سیمای جدیدی از اسلام تلاش‌های فراوانی نموده است. وی همچنین درصدد بود که نشان دهد اسلام می‌تواند هم به عنوان آلترناتیویی در مقابل مکاتب مطرح آن زمان یعنی مارکسیسم، لیبرالیسم و اگزیستانسیالیسم قرار گیرد و هم می‌تواند بهترین پاسخ را برای نیازها و مشکلات انسان‌ها ارائه دهد. حال امروزه با گذشت چند دهه از بیان آن مسائل و در عصر جهانی‌شدن و پیچیده شدن شرایط و فضای حاکم بر زندگی انسان‌ها، به نظر می‌آید که پاره‌ای از مسائلی که شریعتی به آن‌ها پرداخته بود از جمله مسائلی در زمینه‌ی انسان‌شناسی، عدالت، آزادی و ... امروزه نیز قابلیت مطرح شدن را دارند، و چه بسا بسیاری از مسائلی که شریعتی در رابطه با مشکلات و پیامدهای جامعه مدرن و سرمایه‌داری به آن پرداخته، امروزه نیز بیشتر از گذشته مطرح هستند. هدف ما در این پژوهش نیزبازخوانی آثار شریعتی به خصوص در زمینه اسلام و تشیع و توانمندی‌های آن در پاسخگویی به نیازهای انسان‌ است. در نهایت می‌توان گفت شریعتی اندیشمندی بود که نگرش او ابعاد جهانی داشت، و همچنین دغدغه‌ی او معرفی اسلام به عنوان یک مکتب عقلانی بود که با مکتب مدرن و پست مدرن تا اندازه‌ی زیادی هماهنگی داشته باشد، از همین روی سعی بر این داشت که با توسل به برداشت‌های جدید و عمیقش از جهان‌بینی توحیدی هم‌زیستی مسالمت‌آمیز را در گستره‌ی جهانی مهیا سازد.