جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

چکیدهدر دوران معاصر یکی از پرسش های اساسی مساله ی کارکرد دین در جوامع بشری است و به همین سبب دین همواره به مثابه ی یکی از عوامل موثر در زندگی انسان، از چشم اندازهای گوناگون مورد ارزیابی و تحلیل قرار گرفته است. نتایج رساله ی حاضر در خصوص کارکرد دین از دیدگاه ماکس وبر و کلیفورد گیرتز چنین است که وبر و گیرتز هردو بر نقش معنابخشی دین بر زندگی تاکید دارند به گونه ای که از منظر این دو متفکر، دین می تواند دردو رنج و ناهنجاریهای زندگی را برای بشر توجیه پذیر و قابل تحمل سازد. به رغم تشابه در آرای آنها درباره ی کارکرد دین و معنا بخشی آن ، تفاوتهایی میان دیدگاههای آنها وجود دارد، وبر بر نقش دین در رشد و توسعه ی اقتصادی تاکید بسیار دارد و به بررسی این موضوع در جوامع مختلف پرداخته است در صورتی که گیرتز به این موضوع نمی پردازد.و اما گیرتز به موضوع معنابخشی ، تقویت روحیه ی تحمل پذیری و توجیه تجربه های ناخوشایند توسط دین در مقایسه با وبر بیشتر توجه داشته است.

دین در عرصه اجتماعی دارای کارکردهای زیادی است. اثبات این فرضیه هدف اصلی این پژوهش است. البته کارکرد دین غیر از عملکرد جوامع دینی است. چون در این جوامع به آموزه‌های دینی عمل نمی‌شود و لذا عملکرد آنها نمی‌تواند کارکرد دین باشد. بین علامه طباطبائی‌و اریک فروم در مورد کارکردهای دین اشتراک نظرهای زیادی است اگرچه رویکرد یا رهیافت‌ها یکسان نیست؛ فروم دین را درمانگر خوشیفتگی می‌داند و علامه خودشیفتگی را نتیجه عمل نکردن به دستورات دینی دانسته است. کارکرد دوم دین به عقیده اریک فروم و علامه طباطبائی عدالت است؛ عدالت به عقیده هر دو امری دقیق‌تر و ظریف‌تر از تساوی است چون در عدالت هم تساوی لحاظ می‌شود و هم تمایز. سومین کارکرد دین در اجتماع مبارزه با بت‌پرستی است؛ علامه طباطبائی به تفصیل از بت‌پرستی بحث کرده اما انرا کارکرد اجتماعی قرار نداده زیرا بت پرستی نقطه مقابل دین است ونمیتوان مبارزه با انراکارکرد دین قرار داد. چهارمین کارکرد دین، ضمانت اجرائی قوانین است؛ به نظر فروم دین قدرتی ما فوق قدرت بشری را در درون انسان نهادینه می‌کند بنام وجدان و وجدان امری درونی و ناظر بر حسن اجرای قوانین است اما به نظر علامه، دین با دستوراتی که بیان کرده از یک طرف و اعتقاد شخص از طرف دیگر، ملکاتی در وجود انسان پدید می‌آورد که انسان قوانین را به طور منظم انجام می‌دهد.پنجمین کارکرد دین آزادی است؛ آزادی در نظر هردو‌ اندیشمند معنای یکسانی دارد یعنی رهائی از قید و بندهای هوای نفس. ایجاد ارزشهای اخلاقی در جامعه کارکرد دیگر دین است که به عقیده فروم پایبندی به دین، این ارزشها را ایجاد می‌کند و به عقیده علامه ایجاد ارزشهای اخلاقی و رهین دو امر است؛ یکی اعتقاد و دیگری عمل. اعتقاد، انگیزه بر عمل ایجاد می‌کند و عمل ملکه اخلاقی می‌آفریند. هفتمین کارکرد دین، احساس مسئولیت است که به گفته فروم، این کارکرد به شدت با اهداف جامعه صنعتی در تضاد است. علامه نیز در مورد این کارکرد با فروم هم عقیده است. وحدت هم هشتمین کارکرد دین است، تفاوتی که در این مورد بین فروم و علامه وجود دارد این است که فروم، دین را ظرف اتحاد می‌داند و علامه آن را علت و موجب اتحاد جامعه دانسته است.در مجموع می‌توان گفت که این تحقیق جواب سئوال اصلی خود را به تفصیل یافته است و دین دارای کارکردهای اجتماعی زیادی است. در پایان ذکر این نکته قابل توجه است که فروم تلاش زیادی در جهت اثبات امکان دینی بودن جامعه به عمل آورده است اما علامه طباطبائی در صدد بیان اجتماعی بودن دین بوده است.

رابطه دین (یعنی شریعت یا متون دینی) با معارف بشری از دیرباز مورد مطالعه محققان قرار گرفته است، تحول پذیری معارف دینی در گرو تحول معارف بشری که از آن، به اصطلاح احکام در خدمت انسان هستند، نه مردم برای احکام، تعبیر می شود. لذا اگر درخواست مردم تغییر پیدا کند، احکام هم باید عوض شوند . در مقابل این نوع قرائت از دین، قرائت غیر انسانی یا فوق انسانی از دین ودین داری قرار دارد و آن این است که بگوییم دین مجموعه ای از علوم احکام غیبی است که از عالم غیب وارد زندگی انسانها شده و انسان هر چه را دارد، با آن عاملی بسنجد که از غیب وارد شده و صحت و سقم آن مسائل را باعامل غیبی مشخص کند. لذا در این پایان نامه، دو نظریه انسان دینی و دین انسانی، در دو بخش، مورد تحقیق و بررسی قرار می گیرد که در نهایت گفته می شود دین، برای خدمت به بشر آمده است. به عبارت دیگر دین برای انسان و در خدمت انسان می باشد. و با پرداختن به این موضوع، بحث رسالت اصلی دین و تعیین قلمرو آن و به تبع انتظارات بشر از دین آغاز می شود و بیان می شود که انتظارات بشر در قلمرو دین، حداکثری است . و همچنین دین دارای کارکردهای بی بدیلی نیز می باشد. در این بحث علاوه بر استفاده از متون دینی همچنین از روش برون دینی نیز بهره گرفته شده است.

دین به منزلة واقعیتی انکارناپذیر، از جمله پدیده های اجتماعی است که مورد مطالعة بسیاری از دانشمندان علوم انسانی و اجتماعی قرار گرفته است. شاید دورکیم از میان اندیشمندان اجتماعی، معروف ترین جامعه شناسی باشد که دین را به گونة کارکردگرایانه مطالعه کرده است و تحقیقاتش در این زمینه مورد استناد بسیاری از محققان قرار گرفته و می گیرد. البته نگاه کارکردی دورکیم هرچند ممکن است در مقابل کسانی که دین را در زندگی مدرن ناکارآمد می دانند سودمند و تا حدی پاسخ گو باشد، مطالعة عمیق و واقعیت دین نشان می دهد که رویکرد تقلیل گرانة دورکیم نه تنها نتوانسته حقیقت دین و حتی جنبة کارکردی آن را نشان دهد، بلکه تحقیقات سطحی و روبنایی او موجب شده تا بسیاری از محققان نتوانند گوهر دین را که منشأ بسیاری از پیامدهای اجتماعی است به خوبی بشناسند. نوشتار پیش رو، از میان اندیشمندان اسلامی دیدگاه علّامه طباطبائی را که هم تخصص دینی کافی دارد و هم از کارکردهای دین غافل نبوده است، جهت ارزیابی نگاه کارکردگرایانة دورکیم برگزیده است تا در پرتو تطبیق اندیشه های این دو اندیشمند، نشان دهد که حقیقت دین در چنین حد نازلی نیست که دورکیم از مطالعة بیرونی آن بتواند در اختیار محققان و تشنگان حقیقت قرار دهد.

اسلام در باب تسكين رنج و غم چه كاركردی دارد؟ مقاله پيش رو برخـی از عوامـل غم زا را بررسی مـی كنـد و كـاركرد ديـن در درمـان آن را آشـكار مـی سـازد. روش پژوهش در ايـن تحقيـق، توصـيفی - تحليلـی بـا رجـوع بـه قـرآن و روايـات و روش جمع آوری اطلاعات، كتابخانه ای است. اسلام انواع چهارگانه احساس تنهايی و بستر افسردگی را با تغيير نوع نگاه به جهان و تقويت بـاور بـه حـضور خـدا بـه شـيوه هـای مختلف، درمان می كند. تعميـق خداشناسـی و عمـل بـه آمـوزه هـای اجتمـاعی بـرای برون رفت از اين مشكل نقشی مؤثر دارد. ريشه های ترس از مرگ عبارتند از : ميل به بقای جاودانی و لذت مستمر، دلبستگی به دنيا، ضـعف توشـه اخـروی و بـار سـنگين گناه. ايمان و عمل صالح به شيوه های گوناگونی هريك از اين ريـشه هـا را سـست و متزلزل می سازد.