جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

سؤال اصلی این مقاله آن است که انسان منتظر از دیدگاه امام خمینی و انجمن حجتیه چه تفاوتی با هم دارند. از این رو با استفاده از اسناد و مدارکی که در این حوزه وجود دارد و با روش تحلیل اسنادی تلاش می‌شود به این سؤال پاسخ داده شود. سابقه انسان منتظر به قبل از تولد امام زمان(عج) برمی‌گردد. این وعده که حکومت عدل توسط امام آخر زمان برپا می‌شود را پیامبران از همان ابتدا، به امت خود وعده می‌دادند. اما آنچه منظور از انسان منتظر در این مقاله است، به طور عام از دوران غیبت کبری به بعد و به طور خاص دوره معاصر را در نظر دارد. از این رو در این مقاله به بررسی دو دیدگاه انجمن حجتیه و امام خمینی در مورد انسان منتظر پرداخته شده است. یافته‌های این مقاله آن است که انسان منتظر از دیدگاه انجمن حجتیه انسانی است که نه تنها تشکیل حکومت در دوران غیبت را محکوم می‌کند بلکه انسان منتظر باید برای پیشبرد اهداف خود در سایه تقیه و صبر با حکومت جور نیز موافقت زبانی کند. گریه زیاد از دوری حضرت و همچنین صدقه دادن برای سلامتی حضرت از دیگر ویژگی‌های انسان منتظر از نگاه انجمن حجتیه است. حال آنکه امام مهم‌ترین و بدیهی‌ترین تکلیف انسان منتظر را تشکیل حکومت عدل و همچنین قیام در برابر حکام جور می‌داند

مبحث انتظـار یکی از مؤلفه‌هـای اسـاسـی فرهنگ مهدویت اسـت که علاوه بر آثار فردی و اجتمـاعی گوناگون آن در عرصه‌هـای مختلف، از نقش و جایگاه تعیـیـن کننـده ای نیز در جهت تحقق ظهـور آن موعود منجی برخوردار می بـاشد. در قرآن و روایـات اسـلامی برای مقوله انتظـار ویژگی‌هـایـی ذکـر شده اسـت، که می توانـد در سـاختن هویت اصیل انسـانی، نقش بسزایـی ایفا کنـد. ایـن مقوله بـا شاخصه‌هـای مختلف خود، تحولی عمیق در اخلاق و حالات روحی و روانی و تربیتی فرد واجتمـاعی ایجاد خواهد کـرد و بـا افزودن نیرو و توان‌منـدای در افراد، و دعوت به صبر و تحمّل در هنگام سختی‌هـا و بـا آگاهی بخش فکـری و بصیرت درونی، آیـنـدهـای درخشان و سعادت‌منـد را پیش روی همگان قرار می‌دهد. لذا در طول تاریـخ نظرات و دیدگاههـای مختلفی در بـاره انتظـار و کـارکـردهـای آن ارائه شده اسـت امـا آنچه در ایـن تحقیق مورد توجه می بـاشد بـازتعریف معنایـی مفهـوم انتظـار در دیدگاه امـام خمیـنـی(ره) و دکتر علی شریعتـی و چگونگی شکل گیری ذهنیت انقـلابی می بـاشد. نگارنـده در مدعای خویش معتقد اسـت؛‌ امـام خمیـنـی(ره) و شریعتـی بـا بـازتعریف مفهـوم انتظـار از یک انتظـار منفعل به انتظـار به مثابه مکتب اعتراض موجبـات شکل گیری ذهنیت انقـلابی را فراهم آوردنـد.

«ذلك يوم الخروج دراسة حول ظهور الامام المهدى (ع) اثر سيدحسين مدرسى مى ‏باشد. اثر، تحليلى از اهداف، مبانى حكومت و قيام حضرت مهدى (عج) است. در مقدمه، سوالاتى كه در بين مسلمانان درباره شخصيت امام عصر (عج)، نهضت و قيام او و سوالات ديگرى كه در اين زمينه وجود دارد، مطرح و اثر به هدف پاسخ ‏گويى به اين سوالات نگارش يافته است. مولف در ضمن هفت فصل به شناسايى اين مصلح و منجى و چگونگى قيام و نشانه‏ هاى ظهور او در آخرالزمان مى ‏پردازد. روش مولف در مستندسازى مطالب اثر بر قرآن كريم و احاديث و روايات وارده از معصومين عليهم السلام كه در جوامع روايى نقل شده است، تكيه دارد. نگارنده در فصل اوّل، با بررسى و تحليل محتوايى احاديث و آيات قرآن به معرّفى امام عصر (عج)، خصوصيات و ويژگى‏ هاى اخلاقى ايشان مى ‏پردازد. فصل دوم به بحث از مقام ولايت و امامت و ملاكات شناسايى امام (ع) ميثاق انبياء با امام مهدى (ع) پرداخته است. انديشه مهدويت در عقيده شيعه در جايگاه رفيعى قرار دارد و با مفاهيم ارزشمندى؛ مانند انتظار، ظهور قيام و عدالت پيوند خورده است. نويسنده در فصل سوم به تحليل جايگاه انتظار در فرهنگ شيعه در زواياى مختلف مى ‏پردازد. فصل چهارم به انقلاب حتمى كه به دست امام عصر (عج) محقق خواهد شد و نشانه ‏هايى كه از اين انقلاب در روايات مطرح و بيان شده است، ولى زمان آن دقيقاً مشخص نشده، پرداخته است. در فصل ‏هاى بعدى به اهداف اين انقلاب و نهضت، ياران آن و موضع ‏گيرى‏ هاى مردم در زمان خروج امام زمان (ع) پرداخته مى ‏شود.

انتظار مکتب اعتراض یا انتظار مذهب اعتراض نام نظریه‌ای از دکتر علی شریعتی است که در مقاله‌ای از کتاب «حسین، وارث آدم» تبیین شده است. طبق این نظریه، انتظار به معنی اعتراض به وضع موجود است و اگر کسی منتظر است، به این معناست که از وضع موجود راضی نیست و در جهت بهتر شدن آن تلاش می‌کند. بنابراین، انتظار از یک سو انگیزه‌ای برای حرکت به سمت کمال است و از سوی دیگر نوعی امید به آینده (ایجاد وضعیت کمال مطلق هنگام ظهور منجی) را در ذهن فرد منتظر القا می‌کند "انتظار مذهب اعتراض" سخنرانی دکتر علی شریعتی در ۸ آبان ۱۳۵۰ در حسینیه ارشاد است. این سخنرانی در مجموعه اثار شماره ۹ تحت عنوان "حسین وارث آدم" (ص ۲۵۳-۳۰۴) به چاپ رسیده است و تنها متن شریعتی در خصوص موعود گرایی شیعی است. از این رو علی رغم طبیعت متن- که شفاهی است- حجم اندک مطلب -در پنجاه صفحه – و موردی و خاص بودن آن- این بحث در آثار شریعتی ادامه نیافته است-، از جایگاه قابل توجهی در مجموعه آثار وی برخوردار است. عنوان سخنرانی، در واقع صورتبندی نظریه ی اصلی شریعتی در طرح انتظار به عنوان اعتراض اجتماعی است و ارائه ی تیپولوژی‌ای از چهره ی "منتظر" به عنوان چهره ی "معترض". در بخش اول سخنرانی خود، شریعتی به طرح "کلیات طرز تفکر شیعه امروز در باره امام زمان" می پردازد و با اشاره به تلقی انتظار و مهدی موعود و آخرالزمان در نزد "غیر مذهبی‌های تحصیلکرده"، "مذهبی‌های متجدد" ،"توده ی مذهبی" و "روحانیون"، به ارزیابی و نقد این مواضع می پردازد و رویکرد خود را بدین ترتیب معرفی میکند که "بیاییم به جای اینکه اذهان و افکار را درگیر مطالب ذهنی و کلامی قدیم و جدید کنیم، به پرسش مهمتری پاسخ دهیم و آن اینکه اعتقاد به این اصل چه تاثیری بر جامعه و سرنوشت فردای ما دارد؟" با این وصف شریعتی در پرداخت به مساله ی انتظار رویکردی کارکردگرایانه اتخاذ می کند و موضوع خود را مطالعه ی نقش اجتماعی اعتقاد به اصل انتظار قرار میدهد. چه کسی منتظر است؟ چرا منتظر است؟ انتظار او چه نقش اجتماعی‌ای ایفا میکند؟ اینها اهم پرسش‌های شریعتی در انتظار مذهب اعتراض است. شریعتی انتظار را بر چهار پایه استوار میداند: ۱. اسارت. ۲. غیبت. ۳. انتظار. ۴. نجات و اشاره میکند که دو نوع انتظار وجود دارد که درست ضد یکدیگرند، یکی بزرگترین عامل انحطاط و دیگری بزرگترین عامل حرکت است. یکی توجیه وضع موجود است و دیگری اعتراض بدان. انتظار مثبت و انتظار منفی. انتظار منفی "اعتقاد به انتظار و نجاتبخش غیبی، بزرگترین سلاح برای دفاع از وضع موجود و بزرگترین عاملی است که به مردم بباورانند که به ظلم تن دهند تا وقتیکه نجات در آخر الزمان پیش بیاید و آن هم به دست او و نه من و تو"! از نظر شریعتی "غیبت" از طرفی بهترین فرصت برای حاکمیت تثلیث زر و زور و تزویر و "گروهی است که هیچگونه صلاحیت نیابت امام غایب را ندارند تا زمام افکار و ایمان و شکل عقاید و سرنوشت زندگی اجتماعی و مسئولیت‌های مردم را به دست گرفته و خلق را به نام دین و به نیابت امامت حقیقی او به هر جا که خودشان و همدستانشان می خواهند برانند". اما شریعتی انتظار مثبت را در چهار محور مورد ارزیابی قرار می دهد: ۱. انتظار به عنوان یک اصل اجتماعی که در مطالعات اجتماعی موعودگرایی messianism بدان پرداخته شده است. ۲. انتظار به عنوان سنتز تضاد میان دو اصل متناقض "حقیقت" و "واقعیت" که در تضاد میان واقعیت باطل حاکم و حقیقت نجاتبخش محکوم تجلی می یابد و نقش یک ضد واقعیت را ایفا میکند و " اگر این انتظار را ملت محکوم از دست داد، محکومیت را به عنوان سرنوشت محتومش برای همیشه خواهد پذیرفت". ۳. انتظار از منظر فلسفه ی تاریخ به معنای این "اعتقاد که جبر قطعی تاریخ به نفع عدالت تمام می شود" و "همچون سلاحی است که اراده ی عدالتخواهان و امید ستمدیدگان را به آینده بیشتر کرده و آنها را مجهزتر و متحرکتر خواهد کرد". ۴. انتظار به عنوان تسلسل و وحدت تاریخی که سه دوره را به هم متصل میکند: "دوره اول نبوت، دوره دوم امامت و پس از آن غیبت که در آن نه نبوت وجود دارد و نه امامت حکومت عینی دارد".

امیدواری، احساس مطلوبی است که از ایمان و شناخت نسبت به مبدا هستی حاصل می شود و این تحفه گران بها، موجب نیل انسان به سعادت دنیا و کمال مطلوب ابدی است. اما انسان عصر حاضر، برخلاف پیروزی هایی که بر عوامل طبیعی به دست آورده، پیوسته از آینده و مسائل مربوط به زندگی در هراس است. برخی از افراد حتی در جوامع دینی به دلیل غفلت از گنجینه های با ارزش اسلام، از درد ناامیدی در رنج اند.در این مقاله تلاش شده است با مروری بر آیات و روایات، به اختصار تاثیر امیدواری به خداوند در سعادت دنیا و آخرت فرد بیان شود، که با توجه به اصل تقدم پیشگیری بر درمان، اگر به این آثار توجه شود، می توان از بروز ناامیدی پیشگیری و یا امید را در فرد حفظ و تقویت کرد. آثار امیدواری که در این نوشتار بررسی شده است عبارتند از: امیدواری عاملی برای حرکت و تلاش انسان، بازگشت به سوی خدا، دستیابی به معنای زندگی، شکرگزاری، هموارشدن سختی ها، تکلیف مداری و کسب موفقیت، تاثیر ناپذیری از بیم های زیان بخش و مانع بحران های روحی و افسردگی. همچنین به مهم ترین عوامل دستیابی به امیدواری همچنین ایمان، شفاعت اولیای الهی، انتظار ظهور منجی، هماهنگی آرزو با واقعیت، محبت و خدمت به خلق اشاره شده است.

شخصیت منتظر و فرهنگ انتظار از جمله مسائل بسیار مهم و اساسی در منظومه معرفتی دینی خصوصا اسلام است؛ شناخت این شخصیت و ویژگی های آن با نگاه خاص عرفانی که در نزد عرفای مسلمان مطرح شده است، فرهنگ خاصی را به همراه خود دارد و کارایی انتظار را دارای نقش فوق العاده می کند. در آثار امام خمینی (ره) که خود شخصیتی جامع در حوزه اسلامی و اجتماعی است، شخصیت منتظر که به عنوان خلاصه اوصیاء و خاتم آنان مطرح بوده و انسان کامل می باشد، به شکل بدیع و با ویژگی های منحصر بفرد مطرح شده است، خصوصا در آثار منظوم ایشان؛ در نوشتار پیش رو و با نگاهی عرفانی و با رویکردی کارکردگرایی به مساله مهدویت و انسان کامل در اشعار عرفانی امام خمینی (ره) پرداخته و با شیوه توصیفی تحلیلی و روش کتابخانه ای به صورت جامع این بحث واکاوی شده است.

مهدویت بیشتر به عنوان آموزه ای شیعی در فرهنگ اسلامی ایرانی، نقش و جایگاه مهمی دارد. در این مقاله، پس از مروری گذرا بر مفهوم موعودگرایی در ادیان ابراهیمی، جایگاه مهدویت در تصوف سده های نخستین (قرون دوم تا پنجم) را بررسی کرده ایم. در ادامه، مهدویت در سده های ششم و هفتم (نیمه اول) تاریخ تصوف (دوره ظهور مهدویت در تصوف) و آن گاه در قرون هفتم (نیمه دوم)، هشتم و نهم (آغاز جریان نزدیکی بیشتر تصوف و تشیع) پی جسته ایم. در تعقیب این جریان، عصر صفویه (دوران استقرار تشیع به عنوان مذهب رسمی در ایران) و قاجار، آخرین بخش این پژوهش است.

کتاب حاضر "تحقیقی درباره مقام والای معنوی «پیامبر اسلام» (ص) و «اهل‏بیت» (ع) آن حضرت و اثبات عصمت آنان است. در این كتاب سعی شده است از منظری روایی به فضایل اهل‏بیت پیامبر پرداخته شده و در نقد برخی از صحابه و خلفا مطالبی ذكر شده است. نگارنده به نقد دیدگاه‏های اهل‏سنت در مورد سهو كردن پیامبر و نسیان آن حضرت در نماز پرداخته و جواز توسل به پیامبر و اهل‏بیت و جواز زیارت اهل‏بیت و گریه و عزاداری برای آنان پرداخته و مصداق شرك دانستن این قبیل از اعمال را مورد نقد و ارزیابی قرار می‏دهد. تبیین دیدگاه‏های شیعه امامیه در باب ازدواج موقت، كیفیت انجام وضو، تقیه، بداء، رجعت، عید غدیر، ولایت علی (ع) تعداد ائمه و عصمت آنان از دیگر مطالب مهم مطرح شده در این كتاب است."