جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

از آن هنگام که خداوند متعال حضرت ختمی مرتبت را به خلعت رسالت شرافت بخشید وبا کلامی شیوا ودل نشین تمامی ملل جهان را به اسلام دعوت نمود؛ شاعران نیز ذوق واستعداد ذاتی خویش را باشعور دریافته از اسلام ترکیب نموده وشعررا در خدمت اهداف اسلام قرار دادند.پس از ورود اسلام به ایران الگو برداری ووام گیری فکری و اخلاقی شاعران و ادیبان از شخصیت ورفتار ووقایع زندگی پیامبر (ص) وائمه علیهم السلام بسیارچشمگیر است. شعر دری آیینه ای است که سخنان و راهبردها و دستورهای دینی واندیشه های اهل بیت (ع) را در خود متبلور ساخته است. منظور از اهل بیت دراین پژوهش، حضرت زهرا (س) و ائمه معصومین (ع) است.شاعران پارسی گوی در اشعار خویش اعتقادات کلامی، مذهبی و افکار مردم زمانه را به سلک نظم درآورده اند.تاکنون سیمای اهل بیت پیامبر اکرم (ص) در متون ادبی چنانکه باید بررسی نشده است بنابراین هدف از این پژوهش بررسی اشعار شاعران از این حیث تاپایان قرن ششم است؛ دوره ای که بیشتر شاعران پیرو مذهب تسنن بوده و دیدگاه آنان نسبت به خاندان رسالت همانند شیعیان توأم با ولایت پذیری نیست. امّا این عده شاعران پارسی گوی نیز بر حسب باور اعتقادی خویش در اشعار خود با احترام از ایشان سخن گفته و مضمون پرداخته اند.در این پژوهش روش تحقیق اسنادی، کتابخانه ای است. ابتدا مختصری به زندگی هریک از این بزرگان پرداخته ایم سپس آیات، احادیث وروایاتی که شاعران بدان ها تلمیح نموده اند باذکر منبع ومأخذ آورده شده و درمرحله ی بعد اشارات به زندگی وفضایل وصفات والای اخلاقی ایشان که مورد استفاده شاعران قرار گرفته اند آمده است درانتها سایر مواردی که شعرا مورد بهره برداری خویش قرار داده اند بررسی وتحلیل شده است.اگرچه بسیاری براین باورند که در دوره ی مذکور اشعار زیادی درمورد ائمه علیهم السّلام در بین متون منظوم یافت نمی شود اما باتوجه به کندو کاوی که در این جستار صورت گرفت خلاف این نظریه اثبات می گردد.

از مهمترین ویژگیهای رثای اهل بیت در این دوره سیاسی بودن اغلب آنهااست . بطوریکه مرثیه سرایان در حین بیان حزن و اندوه خود در سوگ بزرگان‌دین، عشق و علاقه خود را نسبت به پیامبر و خاندان مبارک آن حضرت ، ونیز خشم و ناخشنودی خود را در برابر غاصبین خلافت اظهار می‌داشتند. 1 -اغلب قصاید رثایی معمولا با توصیف جاری شدن اشک از دیدگان و گریه‌زاری‌در مصبیت اهل بیت آغاز می‌شود. 2 - بیان مناقب و فضایل اهل بیت واشاره به قرابت آنان با پیامبر را در اغلب مرثیه‌ها ملاحظه می‌کنیم. 3 -وارد شدن معانی جدید شعری به تاثیر از اوضاع سیاسی این دوره 4 - اشاره‌به مساله خلافت و سفارش پیامبر مبنی بر دوستی عترت آن بزرگوار 5 - هجوو ذم بنی‌امیه و اهل کوفه و بازگویی ظلم و ستم بنی‌امیه در حق اهل بیت 6- طلب مغفرت و رحمت الهی بر شخص در گذشته که البته در مراثی عصرجاهلی هم به نحوی وجود داشته است . 7 - مرثیه‌هایی که در سوگ امام حسین‌آمده نسبت به دیگر مراثی از سوز و گداز بیشتری برخوردار است . 8 -اظهار تاسف و حسرت و پشیمانی گروه توابین در مرثیه‌های شعرای این دوره‌کاملا مشهود است . 9 - بیشتر مراثی اهل بیت در این دوره از نوع ندب یارثای عاطفی است .

یکی از مهمترین زمینه هایی که شاعران شیعی به طور گسترده درباره آن به سخن سرایی وشعر پرداخته اند، یادآوری مصیبت های خاندان پیامبر صلی الله علیه و آله وسلّم، و مرثیه سرایی برای شهدا و کشتگان آنان است. که این زمینه بعد از رحلت پیامبر اکرم صلّی الله علیه و آله وسلّم به وجود آمد و بعد از شهادت امام حسین علیه السلام در سال 61 ه. به اوج خود رسید. ازسویی دیگر در عراق معاصر شاهد شاعران بسیار بزرگ و ارزنده ای هستیم، که در آغاز قرن جدید خود را در تیر رس حوادثی دیدند که قرن گذشته هرگز چنین حوادثی به خود ندیده بود. شاعرانی که با نقل وقایع سیاسی دوران خود وتحولاتی که عراق به چشم خود دیده، تأثیرات به سزایی در شعر اصیل عربی گذاشته اند. از جمله در مراثی، مجال گسترده ای برای بیان موضوعات متعدد فراهم آوردند. بدین لحاظ، نوشته حاضر با بهره گیری از کاوشهای کتابخانه ای و یادداشت برداری و با تکیه بر دواوین شاعران ، رثا را از جهت انواع، انگیزه ها، و زمینه هایش مورد بحث و بررسی قرار می دهد. همچنین با معرفی برخی مراثی أهل بیت علیهم السلام در عراق معاصر، به سیر تحول آنها به تأثیر از رویکردهای مذهبی، سیاسی و اجتماعی توجهی خاص نشان داده است .

«بَطَل فخ، الحسين بن علي بن الحسن بن الحسن بن الحسن بن علي بن أبى‌طالب (ع) أمير مكة و فاتحها» كه به معناى قهرمان فخّ است، از آثار سودمند - فرزند ارشد علامه عبدالحسين امينى صاحب الغدير - شيخ محمد هادى نجفى امينى (تبريز 1310- 1379 ش) است كه به زبان عربى، با موضوع قيام قهرمانانه و ظلم‌ ستيزانه شهيد فخّ در سال 169 ق در مكه را از نظر تاريخى و سياسى به صورت علمى و مستند نوشته و مورد بحث و تحليل تاريخى قرار داده است.