جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

«هرمنوتیک کلاسیک» تلاشی برای دستیابی به چگونگی خوانش متن با ارائهٔ اصول و مبانی روشمند است. «شلایرماخر» از هرمنوتیست‌های برجستهٔ کلاسیک به شمار می‌رود. نمایان‌ترین نقش شلایرماخر در تحول هرمنوتیک، ‌گذار از هرمنوتیک‌های تخصصی و ابداع اصول و ضوابط عام تفسیری است که غالباً نشأت‌گرفته از گفتمان‌های ادبی-عصری اوست و نکات ارزنده‌ای را فراروی مفسران اسلامی می‌گذارد. ازاین‌رو، نوشتار حاضر با مطالعهٔ نظریات هرمنوتیکی شلایرماخر به‌روش توصیفی‌تحلیلی در پی پاسخ به این پرسش است که مهم‌ترین مبانی شلایرماخر در تحلیل و خوانش متن چیست؟ و با نظر به آموزه‌های کلاسیسیسم و رمانتیسیسم چگونه تحلیل می‌شود؟ حاصل آنکه، اثرپذیری شلایرماخر از مکاتب ادبی-عصریِ خویش سبب شده است تا از القای نگرشی تک‌بُعدی به مقولۀ فهم متن پرهیز کرد و از گفتمان‌های مختلف ادبی، نظیر گفتمان‌های کلاسیستی و رمانتیستی بهره جُست. ازجمله اصول مبتنی‌بر تفکر کلاسیستی شلایرماخر عبارت است از: محوریت مؤلف، غایت‌مندی معنا، عینیت معنا، فراعصری‌بودن فهم، روش‌گرایی فهم و اهمیت قواعد زبان‌شناختی. اصول مبتنی بر تفکر رمانتیستی وی نیز عبارت‌اند از: اصالت فردیت مؤلف، اصالت سوء‌فهم، عدم‌کفایت قواعد زبان‌شناختی، عدم‌امکان پرهیز کامل از تأثیر پیش‌فرض‌ها، امکان تحقق فهم برتر از مؤلف و بشری‌بودن گزاره‌های کتاب مقدس.

چکیده ماشینی : فردریش شلایرماخر (1768-1834) اغلب به عنوان پدر الهیات مدرن شناخته می شود که به دلیل تلاشش برای آشتی دادن آموزه های سنتی مسیحی با انتقادات فلسفی و اکتشافات علمی شناخته می شود. علیرغم تأثیر آثار او بر شخصیت های مهمی مانند کارل بارت، او تا حد زیادی توسط الهیدانان معاصر نادیده گرفته شده است. این کتاب با تمرکز بر آموزه گناه شلایرماخر، نشان می دهد که چگونه شلایرماخر نه تنها بد تعبیر شده، بلکه دست کم گرفته شده است، و سزاوار بررسی مجدد انتقادی است. این کتاب با توجه به سه موضوع به شلایرماخر در مورد گناه می پردازد: یکی، قدرت آن در گذر از یک معضل غیر قابل حل فرااخلاقی در قلب بحث های مدرن در مورد گناه. دو، سازگاری مورد نظر آن با علوم طبیعی. و سه، ارزیابی مجدد جایگاه آن، و بنابراین جایگاه شلایرماخر، در تاریخ الهیات. این کتاب مشکلاتی را که به طور همزمان از علوم طبیعی، الهیات اعتراف، اخلاق و متافیزیک ناشی می‌شوند را در یک گزارش واحد و یکپارچه با استفاده از اندیشه‌ای که شلایرماخر مطالعه نشده از جزم‌شناسی او یعنی ایمان مسیحی حل می‌کند، حل می‌کند. بر خلاف گزارشی که گاهی از الهیات مدرن ارائه می‌شود و با گسست از «متافیزیک یونانی» مشخص می‌شود، روایت شلایرماخر با بازیابی تفکر باستانی و نه برانگیزاننده در خدمت گزارشی از گناه که برای علم طبیعی کافی است، کاملاً در تضاد قرار می‌گیرد. این یک کشف مجدد حیاتی یک صدای بنیادی در الهیات است. به این ترتیب، برای محققان الهیات مدرن، اخلاق الهیات و تاریخ مسیحیت مدرن بسیار جذاب خواهد بود.

فریدریش شلایرماخر (۱۸۳۴-۱۷۶۸) در این کتاب می‌کوشد نشان دهد که دین قابل تحویل به متافیزیک یا اخلاق نیست؛ دین نه درباره‌ی موجود برین است، نه درباره‌ی خیر برین؛ دین نه به شناختن مربوط می‌شود، نه به عمل کردن. دین به احساس مربوط می‌شود، اما احساسی بسیار خاص که در اثر شهود بی‌واسطه‌ی امر بی‌کرانه ایجاد می‌شود. هر انسانی به سبب موقعیت یکتایی که در جهان و در نتیجه نسبت به امر بی‌کرانه دارد، احساس متفاوتی نیز بر اثر این شهود در او ایجاد می‌شود و به این ترتیب دین‌داری هرکس خاص خود او می‌شود؛ هرچند برخی شهودها از امر بی‌کرانه چنان قدرت و نفوذی می‌یابند که می‌توانند افراد زیادی را حول خود جمع کنند و این‌ها شهودهای بنیان‌گذاران ادیان بزرگ از امر بی‌کرانه هستند. درباره‌ی دین نخستین کتاب شلایرماخر است و اولین بار در ۱۷۹۹ منتشر شده است. زمانی که او در حلقه‌ی رمانتیک‌های برلین بود، و همین باعث شده است این کتاب هم آکنده از لحنی رمانتیک باشد و هم از مهم‌ترین آثار برای شناخت جریان رمانتیسیسم به شمار آید. فریدریش شلایرماخر را بنیان‌گذار دانش هرمنوتیک، مفهوم تجربه‌ی دین، جریان الهیات لیبرال مدرن، و رشته‌ی دین‌شناسی می‌دانند و این کتابی است که بذر اولیه‌ی همه‌ی این ایده‌ها را کمابیش می‌توان در آن یافت.

اصول فقه دستگاه روش ­شناسی استنباط احکام شرعی است و در آن از قواعد و ابزارهای فهم مراد جدی شارع سخن گفته می­ شود. هرمنوتیک نیز دستگاه روش­شناختی فهم معنای متن بوده و دارای سه دوره روشی، روش ­شناختی و فلسفی است. هرمنوتیک روش ­شناختی معنای متن را مراد جدی مولف می­ داند، ولی در مقام بحث از ابزارهای فهم معنای متن نیست، بلکه از «نظریه فهم متن» که منشاء تعیین ابزارهای فهم متن و توجیه­ کننده چرایی و چیستی آنهاست، سخن می­ گوید. اصول فقه فعلی هرچند در معناشناسی با هرمنوتیک روش ­شناختی مشترک است، ولی در شرایط فعلی شامل بحث از ابزارهای فهم معنای متن است و مستقلا بحثی راجع به نظریه فهم متن اصولیون ندارد. این در حالی است که این نظریه در ارتکاز فقها و اصولیون وجود دارد و اجزای مختلف آن به صورت پراکنده در بخشهای مختلف فقه و اصول فقه مورد اشاره قرار گرفته است. فردریش شلایرماخر از هرمنوتیست­ های محوری هرمنوتیک روش­ شناختی است که نظریه فهم متن او شاکله اصلی این دوره هرمنوتیکی را شامل می ­شود. در این مقاله سعی شده است نظریه هرمنوتیکی آیت الله شیخ محمد حسین نائینی که به جهت برخورداری از ذهن اصولی خلاق، منسجم و ساختارمند دارای نظریه فهم است، از فرمایشات ایشان در بخش های مختلف استخراج گردد، با نظریه فهم متن شلایرماخر مقایسه شود و برتری­ های آن نشان داده شود. نظریه فهم متن مرحوم نائینی مبتنی بر راهبرد مرکزی تمسک به ظهور کلام و نظریه فهم متن شلایرماخر مبتنی بر راهبرد مرکزی بازتولید فردیت مولف است.