جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

اصول فقه دستگاه روش ­شناسی استنباط احکام شرعی است و در آن از قواعد و ابزارهای فهم مراد جدی شارع سخن گفته می­ شود. هرمنوتیک نیز دستگاه روش­شناختی فهم معنای متن بوده و دارای سه دوره روشی، روش ­شناختی و فلسفی است. هرمنوتیک روش ­شناختی معنای متن را مراد جدی مولف می­ داند، ولی در مقام بحث از ابزارهای فهم معنای متن نیست، بلکه از «نظریه فهم متن» که منشاء تعیین ابزارهای فهم متن و توجیه­ کننده چرایی و چیستی آنهاست، سخن می­ گوید. اصول فقه فعلی هرچند در معناشناسی با هرمنوتیک روش ­شناختی مشترک است، ولی در شرایط فعلی شامل بحث از ابزارهای فهم معنای متن است و مستقلا بحثی راجع به نظریه فهم متن اصولیون ندارد. این در حالی است که این نظریه در ارتکاز فقها و اصولیون وجود دارد و اجزای مختلف آن به صورت پراکنده در بخشهای مختلف فقه و اصول فقه مورد اشاره قرار گرفته است. فردریش شلایرماخر از هرمنوتیست­ های محوری هرمنوتیک روش­ شناختی است که نظریه فهم متن او شاکله اصلی این دوره هرمنوتیکی را شامل می ­شود. در این مقاله سعی شده است نظریه هرمنوتیکی آیت الله شیخ محمد حسین نائینی که به جهت برخورداری از ذهن اصولی خلاق، منسجم و ساختارمند دارای نظریه فهم است، از فرمایشات ایشان در بخش های مختلف استخراج گردد، با نظریه فهم متن شلایرماخر مقایسه شود و برتری­ های آن نشان داده شود. نظریه فهم متن مرحوم نائینی مبتنی بر راهبرد مرکزی تمسک به ظهور کلام و نظریه فهم متن شلایرماخر مبتنی بر راهبرد مرکزی بازتولید فردیت مولف است.

اصول فقه به مثابه روش­شناسی فقه، متناسب با منابع سه­گانه­ی قرآن، سنت و عقل از قواعد و اصولی بحث می­کند که نیاز فقیه در استنباط احکام از منابع مزبور را مرتفع سازد. عمده سوالی که این مقاله به صورت اکتشافی در مقام پاسخ به آن است، این است که نظریه فهم متن اصولیون شیعی در مواجهه با منبع قرآن و سنت چه بوده است؟ این نظریه که کمتر به آن به صورت مصرح پرداخته شده و عمدتا ارتکازی بوده است، عامل تعیین کننده­ی قواعدی است که اصول فقه باید به آنها بپردازد و عامل ممیزی قواعدی است که مورد تائید اصولیون نمی­باشد. ایده مرکزی این نظریه تمسک به اصاله الظهور است که با اضلاع دیگری که تبلور این اصل بوده و مکمل آن هستند، نظریه فهم متن اصولیون را می­سازد. این مقاله با تمرکز بر عوامل معرفتی و غیرمعرفتی موثر بر شناخت فقیه و با توجه به اقتضائات دو مولفه­ی دیگر یعنی شارع به عنوان مولف و متن به عنوان واسطه بین شارع و فقیه، می­کوشد، تا گامی مثبت به سمت طراحی نظریه مزبور باشد.