جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

« قل لله الشفاعه جمیعا؛ بگو شفاعت همگی از آن خداست». ( زمره/ 44) از مجموع مباحثی که درباره شفاعت مورد بررسی قرار گرفته، به طور اجمالی به موارد زیر اشاره می گردد: شفاعت در لغت ؛ اصطلاح قرآن به معانی « میانجی گری، واسطه شدن برای نفع یا ضرریا رساندن منفعتی» آمده است. این مسأله بر خلاف عقیده بعضی که می گویند موجب تجری انسان به گناه است؛ فوایدی دارد از جمله : نموداری از رحمانیت خداوند و محبوبیت مردان خدا، رمز کوشش و عامل جنبش، سدی در مقابل گناهان و... آیات شفاعت در قرآن در دو دسته جای می گیرد: آیاتی که شفاعت را نفی می کند که شفاعت بت ها، شفاعت از کافران و شفاعت مورد نظر یهود از این نوعند؛ و آیات مثبت شفاعت که بعضی شفاعت را از آن خداوند می دانند؛ بعضی با اذن خداوند اثبات می کنند و برخی هم شرایط شفاعت را بیان می کنند. با توجه به آیات قرآن ، کسانی مورد شفاعت قرار می گیرند که خداوند از آنها رضایت داشته باشد، و از جمله شفاعت کنندگان ، خداوند، قرآن ، چهارده معصوم و پیامبران، ملائکه ، مؤمنین، اعمال صالح و ... می باشند. مسأله قابل توجه این که خود شفاعت نیز اقسامی دارد شفاعت نادرست و خرافی که همان پارتی بازی و واسطه گری بوده و شفاعت درست که شامل شفاعت در دنیا و آخرت می باشد( که همین مسأله( شفاعت در آخرت) مبنای تحقیق ما می باشد). نظرات دانشمندان فرق مختلف در مورد شفاعت یکسان نیست. علمای شیعه شفاعت را قبول دارند، ولی کافران را از مسأاله شفاعت جدا کرده و معتقدند کفر یکی از دلایلی است که شفاعت را از بین می برد؛ علمای اهل سنت از جمله« فخر رازی» با تکیه بر آیه 255 سوره بقره شفاعت را برای اهل معصیت ثابت می کند؛ اما معتزله و خوارج از اهل سنت شفاعت را برای اهل طاعت به جهت ترفیع درجه می دانند؛ وهابیون نیز شفاعت را نوعی شرک به خداوند می دانند. متکلمان یهود و نصاری شفاعت را از آن گنهکاران می دانند آن را به بخشودگی گناهان تفسیر کرده اند. در مورد شفاعت شبهه هایی مانند تنافی با عدل خداوند، تجری انسان به گناه، نوعی پارتی بازی و... مطرح شده که به تمام آنها با براهین عقلی و نقلی پاسخ داده شده است.

در این تحقیق در مورد شفاعت که یکی از اعتقادات شیعه است که در دیگر فرقه های اسلامی به این شکل مطرح نیست بحث شده است . شفاعت در واقع درخواست از پیامبر و معصومان علیهم السلام برای وساطت نزد خداوند است که ، به واسطه آنان ، رحمتی را بر شفاعت جو نازل کند و یا بلایی را از او بازگیرد. این پژوهش در 6 بخش سامان یافته است که بعد از بیان مقدمه و کلیاتی در مورد تبیین و پیشینه موضوع و اهداف و ضرورت های انجام آن ، در بخش اول مفهوم شفاعت و اقسام آن بحث شده در بخش دوم بررسی آیات در این باب صورت گرفته ، در بخش سوم با شفاعت کنندگان ، شفاعت شوندگان و محرومان از شفاعت در آیات آشنا می شویم. در بخش چهارم شفاعت را در روایات از نظر گذرانده و در بخش پنجم ، آثار و فواید شفاعت را بر می شماریم و در انتها در بخش ششم باتوجه به شبهاتی که به این عقیده وارد شده ، به بررسی هفت شبهه در این خصوص می پردازیم. به امید اینکه با گردآوری این مطالب در یک تحقیق و مطالعه آن توسط افراد مختلف زمینه آشنایی هرچه بیشتر با این عقیده دینی فراهم گشته و شبهاتی که در اطراف این موضوع است تا حدودی مرتفع شود.

در این پایان نامه موضوعات ذیل مورد بحث قرارگرفته اند: تعریف لغوی و اصطلاحی شفاعت، شفاعت تکوینی و تشریعی، بررسی تعارض آیات نافی و مثبت شفاعت، شرایط شفاعت و معرفی شفاعت کنندگان نظیرقرآن، پیامبر (ص)، ائمه (ع)، انبیاء، ملائکه، علماءشهداء و مومنان؛ کسانی که مورد شفاعت قرار نمی گیرند،شفاعت در دنیا، برزخ و قیامت، آثار تربیتی شفاعت،شفاعت از دیدگاه سایر ملل و ادیان و مذاهب،درخواست شفاعت از چه کسی و در چه زمانی جایزاست؟ نظر وهابیها در مورد عموم مسلمانان، رد گفتار ابن تیمیه و وهابیها، و درخواست شفاعت در احادیث وسیره صحابه.

این پژوهش به بررسی مسأله شفاعت در آیات و روایات پرداخته است . شفع در لغت به معنای پیوستن و ضمیمه شدن چیزی است به همانند خود که به جای مشفوع ، شفع گفته می شود . شفاعت در اصطلاح عبارت است از خواهش گری و پادرمیانی برای دستیابی شخصی به منفعتی یا رها گشتن از مضرتی . امام خمینی ( قدس سره) درباره شفاعت چنین می فرماید : آن شفاعتی که کتاب و سنت به آن ناطق و بلکه بین جمعیت مسلمین است، شامل یک عده خیلی قلیل و معدودی می شود. دانستن این مطلب که شفاعت پارتی بازی نیست نیز از ضروریات است. شفاعت با توجه به دیدگاههای مختلف به تقسیم بندیهای مختلف ، تقسیم می شود ، بعضی آن را به فقهی و کلامی و دیگری آن را به غلط و صحیح و بعضی آن را به تکوینی و تشریحی و عده ای آن را به دنیوی و اخروی تقسیم نموده اند . شفاعت در آخرت به چهار صورت ممکن است روی دهد . زمانی کسانی که حق شفاعت دارند خود در حق افرادی که سزاوار آن هستند نزد خداوند شفاعت کنند، ممکن است برخی از اهل شفاعت از برخی دیگر بخواهند تا در حق فردی شفاعت نمایند، ممکن است مشفوع له از صاحب شفاعت درخواست نماید و نیز ممکن است خداوند از شفیع بخواهد تا شفاعت نماید. آثار تربیتی شفاعت ، شامل امیدواری، سازندگی، توجه به سلسله شافعان، سدی در مقابل گناهان، رمز کوشش و عامل جنبش می باشد. آیاتی که به مسئله شفاعت پرداخته است . به چند دسته تقسیم می شود : 1- آیه ای که شفاعت را نفی می کند. 2- آیاتی که منفعت شفاعت را برای مجرمان نفی می کنند 3- آیاتی هستند که از شفاعت دیگران به اذن خدا یاد می کنند 4- آیاتی که شفاعت را مخصوص خدا می دانند ،که از بررسی تمام آیات مربوط به شفاعت به یک نتیجه کلی می رسیم و آن این است که : توجه به یک آیه و چشم پوشی از آیات دیگر نمی تواند مبنای صحیحی برای تفسیر قرآن باشد ، زیرا ، مجموع آیات یک موضوع در قرآن ، هدف واحدی را تعقیب می کند و تا مجموع آیات در نظر گرفته نشود ، هرگز نمی توان مقصود نهایی قرآن را تبیین نمود . یکی از دلایل شفاعت، روایات معصومان ( صلوات الله اجمعین) است روایاتی که به صراحت بر وقوع شفاعت دلالت می کند. تعداد این روایات به اندازه ای است که به حد تواتر می رسند. دیدگاه های مختلفی پیرامون مسأله شفاعت وجود دارد، وهابیون معتقدند که شفاعت در روز جزا که از اصول مسلمه قرآن کریم است را نمی توان منکر شد . بلکه آنچه این طایفه رد می کنند موضوع شفاعت خواهی از مخلوق در دنیا می باشد. بزرگان صوفیه شفاعت را به صورت وسیع و فراگیر می پندارند، آنان معتقدند که خداوند به پیامبر برای هر کسی که در دلش به اندازه یک جو یا یک نوک سوزن ایمان است، اجازه شفاعت داده است . دانشمندان اسلامی شفاعت را از اصول مسلم اسلام می دانند و هیچ تیره ای از مسلمانان آن را انکار نکرده است. برای شفاعت شوندگان شرایطی است از جمله : اعتقاد به وحدانیت خداوند، شیعه دوازده امامی بودن، داشتن ایمان، ظالم نبودن، اعتقاد به شفاعت و سبک نشمردن نماز . شافعان به دو گروه تشریعی در دنیا و آخرت تقسیم می شوند. شافعان تشریعی در دنیا عبارتند از : فرشتگان ، پیامبران ، توبه ، مؤمنان، قرآن ، ایمان و عمل صالح و شافعان تشریعی در آخرت عبارتند از : خداوند سبحان ، پیامبران ، فرشتگان ، اصحاب اعراف ، قرآن ، شاهدان ، مؤمنان و پیامبر اکرم ( صلی الله علیه و آله و سلم) می باشند . باید دانست که در شفاعت اگر نوع جرم و یا مجرم تعیین شود موجب تجری می گردد . لذا نامی از هیچ کدام به میان نیامده است و تنها تحت عنوان کلی اصحاب اعراف ، اصحاب یمین و مرتکبان گناه با ذکر شرط ایمان و مرضی عندالله بودن ، مشمولین شفاعت معرفی می گردند . گروهی که از شفاعت بی بهره اند عبارتند از : کافران، مشرکان، منحرفین از حق، ستمگران، محرومین از بهشت، مرتدین، مسخ شدگان، شکایت شوندگان، مجرمین، یهودیان و منافقین.

مباحث پانزدگانه این پایان نامه عبارتند از: حقیقت شفاعت و معنای لغوی و اصطلاحی آن، بررسی آیات مربوط به شفاعت، خصوصیات شفاعت های حق وشفاعت های باطل، شفاعت تکوینی و تشریعی، شرایطشفاعت، شافعان مثل فرشتگان و انبیاء و ائمه (ع)،حدود شفاعت، ادله اثبات شفاعت، آثار تربیتی شفاعت در دنیا و آثار معنوی آن در آخرت، شفاعت از دیدگاه سایر ادیان و مذاهب، شبهات منکران شفاعت و پاسخ آنها، توسل از دیدگاه قرآن و سنت و سیره صحابه،زیارت قبور مطهر پیامبر (ص) و امامان (ع) و اشعاری درباره شفاعت.

این پایان نامه با عنوان «شفاعت از نظر فریقین» در پنج فصل ارائه شده است: در فصل اول، ضرورت شفاعت، معانی شفاعت از سه نظر اصطلاحی، عرفی و لغوی، انگیزة انتخاب موضوع، تاریخچة انکار شفاعت و بررسی دلایل وهابی ها دربارة منع درخواست شفاعت بیان شده است. فصل دوم به اقسام شفاعت در قرآن، رابطة مغفرت و شفاعت، فلسفه و زمان شفاعت پرداخته است. فلسفة شفاعت یک مسئله مهم تربیتی است که آثار مثبت و سازنده ای دارد؛ از جمله: ایجاد امید و مبارزه با روح یأس و ایجاد رابطة معنوی با اولیاءالله. فصل سوم به بررسی ایرادهای عمده در مسئله شفاعت پرداخته است؛ از جمله: آیا شفاعت، تشویق به گناه نیست؟ آیا شفاعت با عدل الهی سازگار است؟ در فصل چهارم، آیات شفاعت و شرایط شفاعت کنندگان و شفاعت شوندگان مورد مطالعه و بررسی قرار گرفته است. فصل پنجم به نقد و بررسی شفاعت از نظر فریقین و آیات و روایات در این مورد پرداخته است.

شفیع در لغت به معنای جفت و در مقابل وتر است در واقع شفاعت قرار گرفتن موجود ضعیف در کنار موجود قوی است. شفاعت حکمی است که کسی حق خوشه برآن را ندارد و از نظر عقلی و شرعی و منطقی هم پذیرفته شده است. شفاعت از دیدگاه قرآن از دو طریق نفی و اثبات ، ثابت شده است یعنی یک گروه از آیات به طور مستقیم به اثبات این موضوع پرداخته است و گروه دیگر با نفی شفاعت از عده ای ، شفاعت در روز قیامت را امری مسلم معرفی می کند. همچنین این مسئله را فرقه وهابیت نیز قبول دارند ولی با کمی اختلاف در این که شفاعت در دنیا وجود ندارد و مسئله شفاعت فقط در قیامت است. شفاعت تشویق به گناه نیست بلکه یک عامل بازدارنده است و به انسان امید می دهد در نتیجه شفاعت به معنی صحیح برای حفظ تعادل است و وسیله ای برای بازگشت گنهکاران و موجب تشویق و جرأت بر گناه نیست. از طرفی شفاعت از نظر اسلام یک امر بدون حدود و مرز نیست بلکه دارای شرایط است و عده ای هم از آن بی بهره هستند مثل کفاره ، مشرک و... از طرفی دیگر گروه خاصی هستند که صلاحیت شفاعت کردن را دارند از جمله پیامبر اکرم ( ص)، امیرالمؤمنان، شهیدان و... .

شفاعت در لغت به معنی ضمیمه کردن چیزی به چیزی به عنوان کمک و یاری و در اصطلاح : شخص نزد خداوند برای دیگری طلب مغفرت نماید. مدارکی که بر شفاعت دلالت می آید آیات قرآن و روایات زیادی است. آیاتی که شفاعت را منحصر به خدا می کند، آیاتی که شفاعت را مشروط به اذن خدا می داند و آیاتی که شفاعت را نفی می کند. اهل سنت و شیعه معتقد به شفاعت هستند. بین شفاعت و طهارت ذاتی شافع رابطه متقابل وجود دارد به این معنی که شافعین کسانی هستند که خداوند از ذات و فعل آن ها راضی است و نقص و خطایی وجود ندارد. و این که شفاعت بعد از اذن خدا به شفاعت کننده تعلق می گیرد. فلسفه ی شفاعت : الف : حکمت شفاعت، که شامل : روزنه امید، تشویق به انجام وظایف و شفاعت پاداش صالحان می شود. ب : حکمت وساطت اولیا خدا : که شامل بزرگداشت اولیای الهی، اثر سازنده در هدایت مردم و تجلی رابطه دنیوی می شود. انواع شفاعت : شفاعت تکوینی، تشریعی – شفاعت رهبری یا شفلعت عمل، شفاعت مغفرت یا شفاعت فضل، شفاعت توحیدی، شفاعت شرک و باطل. شافعین قیامت در قرآن و روایات، خداوند تعالی، پیامبر اکرم(ص)، حضرت علی(ع)، انبیاء، ملائکه، مومنین، خویشاوندانو توبه. قرآن مجید، تقوا و جهاد، علما و فقها. اثر شفاعت : شفاعت در جامعه مایه از بیبن رفتن بیماری یأس است، راهی برای جبران خطاها و اشتباهات گذشته است، عامل توجه مردم به سوی اسوه های هدایت و تقوا و طهارت دل است. و تأثیر معنوی آن هم در زدودن گناه است و هم در پیشرفت و تکامل معنوی و افزایش پاداش و ثواب مؤثر است. شرایط شفاعت : ایمان، اذن الهی، رضایت خدا نسبت به شفیع، رضایت خدا نسبت به فرد مورد شفاعت، ارتباط معنوی میان شفاعت کننده و شفاعت شونده، عمل به دستورات دینی. ویژگی شفاعت شوندگان : خضوع در مقابل خدا، انفاق در راه خدا، اعراض از دنیا به جهت یاد خدا، یاد و قبول داشتن قیامت. محرومان از شفاعت : کس که نماز را سبک شمارد، بی توجهی به ظبقه محروم جامعه، و نپرداختن زکات، سرگرم کارهای باطل شدن، نپذیرفتن معاد و لجاجت کردن در مورد آن مشرکان و ستمگران، منکران شفاعت، فرد ناصبی، و کسی که ذراری رسول اکرم ( ص) را اذیت کند. و در آخر هم به شبهاتی در مورد شفاعت و رفع آن پرداخته شده است.

یکی از مسائل مهم باب معاد و مسأله ای که در برزخ و نیز در قیامت و برزخ برای انسان سودمند است و مایه نجات آدمی می گردد، مسأله شفاعت است. البته مسأله شفاعت دارای ابعاد گوناگونی است اما برداشت های سوئی از آن شده و معانی اصلی و اسلامی آن تحریف شده در صورتی که اگر برداشت صحیحی از منابع اصیل دینی و اسلام به دست آید معنای این واژه پربرکت روشن می شود. این تحقیق در 5 فصل به مسائل کلی پیرامون شفاعت پرداخته است. فصل اول، معنا و فلسفه شفاعت که در این فصل معنی شفاعت از منظر دانشمندان گوناگون مورد بیان شده و همچنین شرایط شفاعت و شفاعت کننده و ویژگی های مشفوع به مورد بررسی قرار گرفته به گونه ای که هر کسی نمی تواند شفاعت کند یا مورد شفاعت قرار گیرد و همچنین از محرومان شفاعت و زمان و مکان شفاعت در این فصل مطرح شده است. فصل دوم: شفیعان درگاه الهی است که بهترین کسانی که شایستگی شفاعت را دارند انبیاء عظام و ائمه هدی هستند که یکی از آنان پیامبر ( ص) است که آیات و احادیث شیعه و سنی پیرامون شفاعت پیامبر در این قسمت آمده است و شفیعان بعدی امامان ( ع)، حضرت فاطمه ( س) و سایر پیامبران و مؤمنان و فرشتگان و اعمال و قرآن کریم، شهدا و علما و همسایه و حافظان قرآن و خویشاوندان و کودک سقط شده می باشند که احادیثی پیرامون هر کدام مطرح شده و در پایان فصل خدای متعال پس از شفاعت شفاعت کنندگان خودش شفیع گناهکاران می شود. فصل سوم: مسئله شفاعت نه تنها کوچک ترین اشکال و ایرادی ندارد بلکه مانند حقایق دیگر اسلامی فواید و مزایای فراوانی را در بر داشته که از جمله: نموداری از رحمانیت خدا و محبوبیت مردان خدا و ارزش اعمال نیک انسانی و همچنین رمز کوشش و عامل جنبش و سدی در مقابل گناهان و پرتوی امید است. و همچنین اقسام شفاعت را مطرح کرده که شفاعتی که معنای عام داشته و شامل تمام موجودات می گردد شفاعت تکوینی است و شفاعتی که آدمی را به صراط مستقیم و شریعت رهنمون می گرداند. شفاعت تشریعی است که دیگر شفاعت که شفاعت اخروی هم نامیده شده و شفاعت در قیامت را قطعی و مسلم می داند شفاعت روز جزا است و آخرین قسم شفاعت، شفاعت دنیوی است که برای رفع حوائج و موضوعات محدود درباره یکدیگر دعا می کنند و آمرزش می طلبند. فصل چهارم: شفاعت از منظر قرآن، سنت، اجماع و عقل که در این فصل سعی شده تا تمام آیات پیرامون شفاعت با تفاسیر مطرح شود. وقتی این آیات و نظایر آنها را در کنار هم می چینیم و با توجه به هم مورد تجزیه و تحلیل قرار می دهیم چنین نتیجه می گیریم که این آیات به پنج گروه تقسیم می شود: آیاتی که شفاعت را به طور کلی نفی می کنند. آیاتی که شفاعت را مخصوص خدا می دانند. آیاتی که شفاعت را وابسته به اذن و اجازه خدا می دانند. آیاتی که صحت شفاعت شفاعت کنندگان را مشروط به شرایطی می داند. آیاتی که بعضی از افراد را به خاطر اعمالی محروم از شفاعت می داند. که از مجموع آیات و احادیث که درباره شفاعت وارد شده است وقوع اصل شفاعت درباره گناهکاران است لذا باید همواره تقوا پیشه کرد و این را دانست که شفاعت الزامی است و برای این که انسان به کمال برسد و تربیت شود شفیعی میان آنان لازم است. فصل پنجم: در این فصل به اشکالات شفاعت و پاسخ به آنها پرداخته است که اصولا اشکالاتی مطرح شده ابتدایی به نظر می رسد و ایرادهایی است که ناشی از عدم توجه به واقعیت شفاعت اسلامی است و به هر یک از این اشکالات به طور جداگانه پاسخ داده شده است.

یکی از مباحث مهم و جنجال برانگیز در کلام اسلامی و مبحث معاد که همواره ذهن متکلمان و اندیشمندان دینی را به خود مشغول داشته است، مساله ی « شفاعت» است. این موضوع از آن نظر مهم و در خور توجه است که از سویی با مساله ی « توحید» و از سوی دیگر با « عدل الهی» ارتباطی نزدیک دارد. به گواهی متون تاریخی، سیره و روش مسلمانان از زمان پیامبر اکرم(ص) و همچنین زمان های بعد، درخواست شفاعت از شافعان راستین بوده و پیوسته از آنان در طول زندگی و در آستانه ی مرگ خواستار شفاعت بوده اند. تا اوایل قرن هشتم هجری، هیچ دانشمند و متفکر مسلمانی چنین درخواستی را مخالف اصول اسلام تلقی نمی کرد؛ تا آن که « ابن تیمیه» با این موضوع مخالفت کرده و پس از وی«محمد بن عبدالوهاب» بنیانگذار مسلک وهابیت، به پیروی از او پرچم این مناقشه را برافراشته تر ساخت. با توجه به طرح شبهات وهابیون در ذهن جوانان صاحب فکر و همچنین روشن تر شدن اصل این موضوع و ابعاد آن از دیدگاه اسلام، سعی می کنیم شعاع هایی از این مساله را باز کرده و اساسی ترین مطالب را در این باب با بیانی روان برای علاقه مندان به تفکر ناب اسلام تحلیل کنیم.