جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

از ابتدای قرن بیستم با روی آوری معنادار فلسفه به مباحث زبان شناسی و معناشناسی و بروز شکاکیت‌های نوظهور درباره بسیاری از قالبهای سنتی زبان، مسائل و پرسشهای جدیدی نیز در زبان دین مطرح گشت تا آنجا که شورواشتیاق گسترده فیلسوفان دین به تحلیل زبان دینی در قرن اخیر موجب شده عمده ی تفلسف دینی، فنون به کار گرفته شده در فلسفه زبان را مورد توجه قرار دهد ، این امر رفته رفته موجب گشت عنوان زبان دین به یکی از سرفصلهای اصلی و مستقل مسائل فلسفه دین درآید و علاوه بر مسأله کیفیت معناشناسی زبان دینن مسائلی همچون اصل معناداری و غیرمعرفت‌بخش بودن یا نبودن گزاره‌های دینی نیز در کانون توجه قرار گرفته و پیرامون آن واکاویهای جدی انجام پذیرد. در این بینسخن گفتن از خدا ،به عنوان پایه ای ترین گزاره های دینی، بخش مهمی از محتوای زبان دین را به خود اختصاص میدهد و همواره این سوال در این زمینه مطرح بوده است که آیا برای بشر اصولا این امکان وجود دارد که در قالب مفاهیم و الفاظ متداول و طبیعی خود، در مورد خدای به کلی دیگر و صفات و افعال او به طور معنادار، حقیقی، ایجابی و صادق سخن بگوید؟ویلیام آلستون فیلسوف برجسته و تحلیلی مشرب معاصر ،به عنوان یک صاحب نظر هم در فلسفه دین و هم در فلسفه زبان، با رد نظریات غیرشناختاری راه میانه ای را در زبان دین پیش گرفته و مدعی است که می توان زبانی ساخت که به مدد مفاهیم آن، به شکل حقیقی، درباره خداوند سخن گفت. این زبان میان انسان، خدا و سایر مخلوقات مشترک است و زبان مختص به خداوند نیست، وی با کمک گرفتن از نظریه کارکردگرایی مطرح در فلسفه ذهن سعی می کند اوصاف مشترک میان خدا و انسان را به گونه ای معنی کند که این اوصاف بر خدا و انسان به نحو حقیقی ، غیرمجازی، واحد و مشترک صدق کند.رساله حاضر، با تبیین مبانی فکری و معرفتی آلستون در فلسفه زبان و فلسفه تحلیلی دین، ابتدا دیدگاه وی درباره زبان دین را به طور کامل تحلیل کرده و سپس تلاش وی در نظریه کنش گفتاری، تحویل پذیری استعارات دینی و تطبیق نظریه کارکردگرایی بر زبان دینرا مورد ارزیابی قرار میدهد ودر پایان نیز از منظر مبانی فلسفی حکمت متعالیه به بررسی مبانی و محتوای نظریه ی آلستون در زبان دین می پردازد.

نظریۀ رؤیاهای رسولانه که آخرین نظریۀ عبدالکریم سروش در باب وحی و قرآن محسوب می‌شود، تکمیل کنندۀ برنامه‌ای است که وی از چند دهه پیش در جهت تدوین الاهیاتی سازگار با عقلانیت انتقادی آغاز کرد. در بطن این دیدگاه نظریه‌ای درباب زبان دین وجود دارد که می‌توان آن را «زبان رؤیایی دین» خواند. در این مقاله پس از مشخص کردن جایگاه نظریۀ رؤیاهای رسولانه در نظام فکری سروش و جایگاه بحث زبان دین در آن، به «زبان رؤیایی دین» پرداخته شده است و در نهایت نشان داده شده است که از نظر صاحب نظریه، زبان رؤیایی، قسمی از زبان استعاری مطابق با دیدگاه‌های فلسفی و زبان‌شناختی جدید به استعاره است. بر این مبنا سرشت استعاری زبان رؤیایی دین نه‌تنها تقلیل دهنده جایگاه شناختی و قدسی متن دینی نیست، بلکه می‌تواند توجیهی برای این ادعا فراهم آورد که متن دینی در مقام متنی استعاری منبعی یگانه و بی‌بدیل و تحویل‌ناپذیر برای شناخت است؛ و «ظواهر نص» بی آنکه به ورطه نص‌گرایی یا عقل‌ستیزی درافتیم، داری اصالت و اعتبار و تقدس‌اند.

ادیان الهی و مکاتب روان شناسی، به "رویا" و آنچه در خواب دیده می شود، توجه ویژه داشته اند و با دیدگاه و بیان خاص خود، به تبیین علت به وجود آمدن رویا، و تحلیل آن، پرداخته اند. با توجه به اینکه محی‌الدین ابن عربی یکی از عارفان پرآوزاه مسلمان است، برآن شدیم تا با روش توصیفی ـ تحلیلی به تبیین رویکرد فراطبیعت گرایانه او در مسئله "رویا" و "زبان رویا" و مقایسۀ آن با نگرش طبیعت گرایانه اریک فروم، روان شناس اجتماعی مکتب فرانکفورت بپردازیم. یافته های پژوهش نشان می دهد که ابن عربی "رویا" را یکی از مظاهر ناخودآگاه آدمی در ارتباط با دنیای" فراواقعی" بر می شمارد که ریشه در عالم غیر محسوس و غیر مادی دارد. عالمی که معانی و حقایق، صورت جسمانی به خود گرفته اند و منتقل کننده مضامینی هستند که ابن عربی آن را ذیل کلان مفهوم "زبان نمادین " صورتبندی کرده است. این در حالی است که اریک فروم بر اهمیت اتصال و ارتباط رویاها و ضمیر ناخودآگاه فرد با طبیعت تأکید دارد. وی رویاها را پدیده ای مربوط به روان، کاملا معتبر، دلالت گر و با معنی می داند که در آن، تجربیات ناخودآگاه به صورت نمادها و نشانه هایی از نیازها و تمایلات نهان فرد مشاهده می شود که ذیل مفهوم "زبان سمبولیک" به تبیین آن می پردازد.

گسترش پیشرفت‌های علم در قرون اخیر و نحوة موضع‌گیری‌های اصحاب کلیسا، نظریات گوناگونی را دربارة روابط علم و دین باعث گردید، که تعارض، جدایی و همکاری از نمونه‌های مهم آنها است. برخی از متفکران قرن بیستم، با نظر به جدایی قلمروها و روش‌ها و زبان علم و دین، تلاش کردند تا درکنار علم، برای دین قلمروها، زبان و روش‌های خاص خود را تعریف کنند. در این زمینه، ویتگنشتاین، بریث ویت و استیس دارای نظریات مهمی هستند، زیرا آنها با نگاه پدیداری و غیرمعرفت‌بخش به گزاره‌های دینی کارکردهای خاصی را برای آنها در نظر می‌گیرند. ویتگنشتاین به کاردهای زبان دین در زندگی دینداران و تفکیک ساحت‌های دینی از علمی، بریث ویت به تحویل گزاره‌های دینی به گزاره‌های اخلاقی، و استیس با تاکید بر ویژگی عرفانی آموزه-های دینی، برای آنها کارکردهای خاصی را تعریف می‌کنند، ضمن اینکه تقریبا همگی در محورهایی چون ایمان‌گرایی، عدم امکان ارزیابی عقلانی، رد برتری یک دین بر دین دیگر و عدم کاشفیت از واقعِ آموزه‌های دینی اتفاق نظر دارند. چنین رویکردهایی منجر به تلقی ناقص و بعضا سوء تعبیر از آموزه‌های دینی و تفسیر نسبی‌گرایانه و انسان‌محورانه از کارکردهای دین می‌شود.

ترجمه ماشینی: معنای مشخصی برای یک جمله چیست؟ این پرسشی است که فیلسوف تحلیلی برجسته ویلیام پی آلستون در این سهم عمده به فلسفه زبان به آن می پردازد. پاسخ او بر پتانسیل جمله داده شده برای ایفای نقشی است که گوینده آن در ذهن داشته است، چیزی که او آن را قابل استفاده بودن جمله برای انجام عمل گفتاری مورد نظر گوینده آن می نامد. آلستون کنش غیرکلامی را به عنوان عمل گفتن چیزی با «محتوای» معین تعریف می کند. او شرح خود را از چیستی انجام چنین اعمالی از حیث مسئولیت پذیری، در بیان یک جمله، برای وجود شرایط خاص توسعه می دهد. مثلاً در درخواست از شخصی برای باز کردن پنجره، گوینده مسئولیت می‌پذیرد که پنجره بسته است و گوینده علاقه دارد که پنجره باز شود. آلستون در اعمال غیروابسته و معنای جمله، این مفهوم را بسط می‌دهد و چارچوبی از پنج دسته از کنش‌های گفتاری را ایجاد می‌کند و در ادامه استدلال می‌کند که معنای جمله اساساً موضوعی بالقوه کنش غیروابسته است. یعنی اینکه یک جمله معنای خاصی داشته باشد این است که برای انجام کارهای غیرکلامی از نوع خاصی قابل استفاده باشد. آلستون در ارائه الگوهای دقیق و صریح تحلیل برای طیف وسیعی از کنش‌های گویا، سهمی منحصر به فرد در زمینه فلسفه زبان دارد - حوزه‌ای که احتمالاً برای سال‌های آینده بحث‌هایی را ایجاد می‌کند.