جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

به اعتقاد امامیه، مرگ نه‌‌تنها مانع شفاعت برای مشفوع‌‌‌له در حیات دنیوی نمی‌شود، بلکه شافعین با گستردگی و وسعت دسترسی بیشتری می‌توانند شفاعتِ مشفوع‌‌له را نزد پرودگار انجام دهند؛ چراکه تمام شرایط شفاعت به صورت کامل برای چنین امری وجود دارد؛ ازجمله زنده بودن شفیع. چنان‌‌که قران کریم زنده بودن اولیای الهی را ‌‌این‌گونه بیان می‌‌فرماید: )وَلَا تحسبن الَّذِینَ قُتِلُواْ فىِ سَبِیلِ اللَّهِ أَمْوَاتَا بَلْ أَحْیَاءٌ عِندَ رَبِّهِمْ یُرْزَقُون( به یقین زمانی که زنده بودن شهدا به‌واسطه این آیه ثابت شد، می‌‌توان به زنده بودن انبیا و امامان معصوم( اطمینان یافت. از دیگر شروط، شنوایی شفیع بعد از مرگ است. این شرط با توجه به تراث روایی اهل‌‌بیت( قابل اثبات و تصدیق است. شرط دیگر، امکان سخن گفتن روح شفیع با خدا است. این شرط نیز به‌وسیله آیات متعدد قرآن اثبات شده است؛ چنان‌‌که سخن گفتن مؤمنین با خداوند که مشتمل بر حمد و ستایش پروردگار است، بر امکان و تحقق تکلّم روح شفیع با پروردگار دلالت می‌کند: «وَقَالُواْ الْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِى صَدَقَنَا وَعْدَهُ وَ أَوْرَثَنَا الْأَرْضَ نَتَبَوَّأُ مِنَ الْجَنَّةِ حَیْثُ نَشَاءُ فَنِعْمَ أَجْرُ الْعَمِلِین». بنابراین تمام شروط لازم برای وقوع شفاعت توسط روح شفیع در منابع دینی وجود دارد.

یکی از باورهای مهم وهابیت، کفر و شرک خواندن نفْس علم غیب غیرخداست. این ادعای وهابیان ریشه در طاغوت خواندن مدعی علم غیب دارد. آیات نفی علم غیب از غیرخدا، از دلایلی است که وهابیان برای اثبات ادعای خویش به آن استناد می‌کنند. استناد وهابیت به این آیات قرآن، دچار مشکلات اساسی است: اول ‌آن‌که آیات قرآن در تبیین علم غیب چند دسته است: یکی از آنها، آیاتی است که وهابیان به آن استناد می‌کنند و آنان از آیات دیگری که علم غیب را برای غیرخدا اثبات می‌کند، چشم‌پوشی کرده‌اند. بنابراین، استناد وهابیت به آیات نفی علم غیب از غیرخدا، نوعی قشری‌گری و نادیده گرفتن آیات دیگر قرآن است. دوم آن‌که روایات صحیح فراوانی در منابع شیعه و سنی وجود دارد که علم غیب به غیرخدا نسبت داده شده است. سوم آن‌که نصوص قرآنی و روایی نسبت دادن علم غیب به غیرخدا را مخصوص انبیا( ندانسته و برخی از صالحان را نیز در زمره‌ی دارندگان علم غیب شمرده است. لذا ادعای وهابیت در کفر و شرک و طاغوت خواندن علم غیب غیرخداوند، با نصوص دینی تضاد دارد.

تعامل و گفتگو با دیگران، جزء لاینفک زندگی انسان محسوب می‌‌شود. این مسئله در قرآن­کریم و سیره پیامبر اکرم6 و ائمه­اطهار:، مورد توجه قرار گرفته و علاوه بر سفارش به تعامل، راه و روش تعامل با دیگران نیز، بیان شده است. خط اصیل وهابیت، از ابتدای پیدایش تاکنون، نسبت به شیعه دیدگاه منفی و تقابلی داشته و حکم کفر و خروج از اسلام را برای شیعیان صادر نموده و هنوز نیز، بر آن نظر است؛ اما این، تمام واقعیت نبوده و علمای وهابی، از یک طیف و گروه نیستند؛ امروزه برخی از وهابیان از رویکرد خط اصیل وهابیت فاصله گرفته و بر این باور شده­اند که باید راه تعامل و گفتگو با شیعه را در پیش گرفت، اینان در عمل نیز، به این ایده پایبند بوده­اند که گزارشات علمای شیعه‌‌ای که با آنان تعامل داشتند، بر این مطلب گواهی می‌دهد. هر یک از این وهابیان برای تعامل با شیعه، دلایل خاص خود را دارند که ایده قرآنی بودن تعامل، تأکید روایات بر تعامل، تعامل بر اساس اخوت و برادری دینی، تعامل بر اساس زندگی مسالمت­‌آمیز، وجود دشمن مشترک، تعامل بر اساس وحدت و گفتگوی ملی، از دلایل این طیف محسوب می‌شود.

الوهابیّون قاموا بتشریک من یدعو غیر الله تعالى على نحو العبادة والسؤال، والحال أنّ هنالک فرقًا بین الدعاء والعبادة والسؤال، ولیس کلّ دعاء وطلب یُعدّ عبادة، بل یفتقر إلى اعتقاد الربوبیّة والإلوهیّة ونیّة العبادة فی المدعوّ، والقصد من کتابة هذه المقالة، تعریف دعاء غیر الله لغویًّا واصطلاحیًّا ثمّ تجمیع شروطه وإثبات شرعیّته بشروط، والردّ على ادّعاء الوهابیّین فی مسألة دعاء غیر الله تعالى وترادفه للسؤال والعبادة، وأقمنا أدلّةً على ما نحن بصدد إثباته من تشریح العبادة وملاکاتها وتخلّصنا بنتیجة.

سخنان وهابیان دربارۀ تأویل و مجاز یکدست نیست، بلکه همواره با نوعی از آشفته‌گویی و تضاد همراه است. وهابیان ابتدا وقوع هرگونه تأویل در نصوص شرعی و به‌تبع آن وقوع مجاز در قرآن و لغت را منکر شده‌اند، پس از آن دریافته‌اند که انکار مجاز در لغت و قرآن پیامدهای سوء و مصیبت‌باری در پی دارد، چراکه استعمال تمامی الفاظ قرآن در معانی حقیقی‌شان، به تناقض و فساد در معانی قرآن ختم می‌شود، بدین‌ترتیب برای رهایی از آثار شوم انکار مجاز، راه‌حل‌هایی را پیشنهاد کرده‌اند. برخی از وهابیان ایدۀ «اسلوب در زبان عربی» و برخی دیگر «توسعه در لغت عرب» را به‌عنوان راه‌حل پیشنهاد کرده‌اند؛ لکن این دو راه با چند اشکال جدّی همراه است. حقیقت آن است که این راه‌حل‌ها در عمل با اعتقاد به وجود مجاز، یکی است، به همین دلیل برخی از محققان معاصرِ وهابیت به این نتیجه رسیده‌اند که دعوای بین منکران و مثبتان مجاز، چیزی جز نزاع لفظی نیست و حتی برخی از وهابیان بر این نظر شده‌اند که مجاز به‌غیر از آیات صفات در دیگر آیات قرآن و لغت عرب نیز وجود دارد و حتی در برخی از موارد آیات صفات را نیز تأویل می‌کنند.

توانایی ارواح اموات بر شنیدن و اطلاع یافتن از سخن زندگان در دنیا، ازجمله موضوعات مورد انکار وهابیت است. وهابیان برای اثبات ادعای خود به آیاتی چون )إِنَّکَ لا تُسْمِعُ الْمَوْتى(، )إِن تَدْعُوهُمْ لَا یسْمَعُوا دُعَاءکمْ ...( و همچنین به داستان عزیر نبی%؛ و ماجرای بی‌خبری انبیا از این دنیا در زمان مرگشان، استدلال کرده‌اند. این در حالیست که خوانش وهابیان از آیات یادشده از دلالت این آیات بیگانه بوده و در میان عالمان مذاهب اسلامی بی­سابقه است. آیه )إِنَّکَ لا تُسْمِعُ الْمَوْتى( طبق تفسیر رسول اکرم $ ربطی به ناتوانی ارواح اموات بر شنیدن ندارد، آیه )إِن تَدْعُوهُمْ لَا یسْمَعُوا دُعَاءکمْ ...( مرتبط با بتان است و از محل بحث متباین است، داستان عزیر نبی% هم تنها بر این دلالت می‌کند که حضرت عزیر% از زمانی که مرده بود و در این دنیا نبود، چیزی به یاد نیاورد، نه‌اینکه چیزی نشنیده باشد، لذا نفی شنیدن نمی‌کند و درنهایت بی‌خبری انبیا به‌معنای نشنیدن مردگان نیست، بلکه نهایتاً عدم علم را ثابت می‌کند و عدم علم با عدم سماع متفاوت است.

وهابیان با هرگونه آموزش و یادگیری فلسفه مخالف­اند؛ علاوه بر این تکفیر و ملحد خواندنِ فلاسفه از سخنان و فتاوای رایج در میان وهابیان است. گرچه آنان تلاش کرده­اند ستیز خود با فلسفه و فلاسفه را علمی و مستدل جلوه دهند، لکن ارزیابی سخنان و دلایل وهابیان این نتیجه را به دست می­هد که نقص تصوری وهابیان از مفاهیم فلسفی، سوء برداشت آنان از متون فلسفه، در کنار تعصبات عقل‌‌‌ستیزانه، بیشترین تأثیر را در تخطئه‌ و ستیز وهابیان با فلسفه و فلاسفه داشته­ است. به نظر می‌رسد تکفیر فلاسفه و تحریم فلسفه از سوی وهابیان بیش از آن‌‌که مبنای علمی داشته باشد، بر پایه تعصبات و نسبت‌‌های ناروا استوار است. در این نوشته، با روشی توصیفی ـ تحلیلی، نظریات مخالفان فلسفه بررسی و نقد شده است.

تاریخ وهابیت بیانگر فعالیت فراگیر، مستمر و تنوع شیوه­های تبلیغی وهابیان است. محمد بن عبدالوهاب از نخستین روزهای آغاز دعوت خود به موافقان و مخالفان خود در نقاط دور و نزدیک نامه­ می­نوشت. بسیاری از نامه­های محمد بن عبدالوهاب در کتاب مستقلی با عنوان «الرسائل الشخصیة» گردآوری و منتشر شده است. بعدها نامه­نویسی به مخالفان به سنتی رایج در میان مفتیان و حکّام وهابی مبدل شد. در این میان عبدالعزیز بن محمد بن سعود بیش از دیگر حاکمان آل‌سعود به مخالفان دور و نزدیک خود نامه نوشت. محتوای نامه­های عبدالعزیز اعتقادی بود، او در این نامه­ها حکّام، علما و مردم نقاط دور دست، همچون تونس، را خطاب قرار می­داد، آنان را گرفتار شرک جلی و کفر اکبر می­خواند و به دین اسلام و توحید بر اساس خوانش محمد بن عبدالوهاب دعوت می­کرد. برخی از این نامه­ها اکنون توسط نویسندگان وهابی در کتاب‌هایی، همچون «الرسائل الدعویة للأئمة من آل سعود فی الدولة السعودیة الأولی و الدولة السعودیة الثانیه» و همچنین «إتحاف الأمة بخطابات أئمة آل سعود العامة إلی عموم الأمة» انتشار یافته است.

وهابیان معتقدند، مشرکان عصر پیامبر6، توحید ربوبی داشتند و با استناد به برخی آیات، مانند آیه31 سوره یونس، سعی در اثبات آن دارند. آنان قصد دارند با این نظر، دو مسئله را ثابت ­کنند؛ اولاً، انبیا: فقط برای دعوت به توحید الوهی مامور بودند؛ ثانیاً، بر اساس قول به توحید ربوبی مشرکان، مسلمانان عصر حاضر، که به بزرگان خود متوسل می­شوند، مشرک‌تر از مشرکان زمان رسول­الله6 می‌باشند؛ در حالی­که با دقت در آیات و روایات نبوی6 به این نتیجه دست می‌یابیم که مشرکان، نه­تنها به توحید ربوبی معتقد نبوده، بلکه دلیل و مبنای شرک آنان در الوهیت نیز، برخاسته از شرک ربوبی آنها بوده است. این نظر در مقاله پیش‌رو با محوریت آیات31 تا 36 سوره یونس و مبتنی بر تفاسیر اهل‌سنت تببین شده و آیاتی بر تأیید این نظریه از جهت تاریخی و عقلی آورده شده که اثبات می‌کند، انبیا: برای توحید به­معنای عام مبعوث شده‌ و دعوتشان شامل توحید ربوبی هم می­شود.

وهابیان بر این باورند که استغاثه به مخلوقِ زندۀ غایب و میت و همچنین استغاثه به مخلوق زندۀ حاضر در امور کلان، مانند شفا خواستن، شرک در ربوبیت و عبادت است. محمد بن عبدالوهاب و هوادارانش پیوسته برای اثبات ادعایشان به برخی از آیات قرآن استدلال کرده‌اند، این درحالی است که این آیات با ادعای وهابیان بیگانه است. در حقیقت آیات مورد استدلال وهابیان مربوط به عبادت‌های «آلهة من دون الله» توسط مشرکان است. مشرکان صریحاً مدعوهای خود را معبود و آلهه می‌خواندند، درحالی‌که هیچ یک از مسلمانانِ اهل استغاثه به‌هیچ‌وجه مستغاثان و مدعوهای خود را آلهة من دون الله ندانسته‌اند و نمی‌دانند. بنابراین تطبیق آیات مشرکان بر مسلمانان، مردود است.