جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

اقوال مختلفی درباره نام و نسب مادر حضرت مهدی (عج) ذکر شده است. عالمانی چون کلینی، مسعودی، نعمانی، شیخ صدوق، شیخ مفید، شیخ طوسی، ابن خلکان، شیهد اول و... درباره نام و نسب مادر آن حضرت نظریاتی داشته اند. کلینی او را کنیزی سیاه از استان های شمالی سوران به نام (نوبه)، نعمانی، مسعودی، شیخ مفید و ابن خلکان مادر آن حضرت را کنیزی تربیت یافته در خانه حکیمه خاتون، شهید اول نام مادر آن حضرت را صیقل و شیخ صدوق، طوسی، طبری و اکثر محققان پس از شیخ طوسی مادر آن حضرت را نجس دختر پادشاه روم معرفی کرده اند. با وجود این که اکثر محققان کوشیده اند حدیث شیخ صدوق را اثبات کنند، به این حدیث نیز اشکالاتی کرده اند که این مقاله آنها را بررسی می کند.

شیخ صدوق در کتاب من لایحضره الفقیه، مجموعه احادیثی را نقل کرده که مفاد مشترک آن ها جواز و اباحه عمل است. وی با پذیرش این گروه از احادیث، بنیاد قاعده ای را بنا نهاده و بر اساس آن، فتوا صادر کرده است این قاعده که در ادبیات شیخ صدوق «رخصت» نام دارد، یکی از روش هایی است که وی در حل تعارض اخبار به کار گرفته است. لکن این قاعده نسبت به دیگر روش های حل اختلاف اخبار، دامنه ای فراگیر ندارد و به دلیل فقدان ضابطه ای مشخص در کاربست، از اعتبار لازم برخوردار نیست و به نظر می رسد که از آن، به عنوان قاعده ای عمومی نتوان یاد کرد. مفهوم شناسی قاعده رخصت، تبیین کارکرد آن از منظر شیخ صدوق و اعتبارسنجی قاعده رخصت، از جمله محورهایی است که در این پژوهش، تحلیل و ارزیابی شده است.

عمده منابع رجالی، محمد بن احمد شیبانی را چونان یک راوی ناشناس از مشایخ شیخ صدوق شناسانده اند که از او جز روایاتی در ضمن اثار شیخ صدوق، اثری بر جا نمانده است. این مطالعه بنا دارد با آزمون روش های مختلف نقد متون، داده های تاریخی پنهان در همین اندک شواهد بازمانده را استخراج کند و از این طریق، روشی نو برای شناسایی راویان تاثیرگذار و ناشناس جهان اسلام جوید، راویانی اثرگذار در بوم هایی که گذشت زمان، بقایای وجود تعالیم و مکاتبشان را محو کرده است.

‫از نزديک به سيصد اثر حديثي شيخ صدوق? در موضوعات مختلف، امروزه بيش از بيست اثر، به دست ما نرسيده است. اين پژوهش در شش فصل، روش حديثي ايشان را در تدوين اين آثار بررسيکرده است. شيخ صدوق? در تبويب و تنظيم آثار خود، از اسلوبهاي بديعي بهره برده و آثار وي، هم از جهت تنوع موضوعات و هم از جهت تنظيم بر اساس موضوعات، بر ساير آثار معاصران وي برتري داشته است. موضوعات کلي وي که براي هر يک، آثاري را تدوين کرده است، عبارتاند از: اصول دين، فروع دين، اخلاق، قرآن و حديث، فضايل، تاريخ، و انسان و جامعه. نسبت به روشهاي نقل سند در آثار شيخ صدوق?، ميتوان گفت که وي به اسناد و روات احاديث معصومان( بصير بوده و در بررسي حال روات، خبير و ماهر بوده است. ايشان براي اسناد روايات، اهميت زيادي قائل بوده است. اگر در جايي سند را نياورده، علت آن را بيان کرده است و به اجمال هم که شده، به حال سند از نظر انقطاع، اتصال و اضطراب يادآور شده است. البته در اسناد وي، افراد عامي، مجهول و ضعيف هم وجود دارد. وي از روات زن هم استفاده کرده و در اسناد، مواردي چون شهر، قبيله، نسب، حرفه، مقام، و طرق تحمل را يادآوري نموده و درباره اسناد اظهار نظرکرده و نکتههاي رجالي مفيد را يادآور شده است. وي در نقل متن، دقت بالايي داشته و غالباً از خلط و اشتباه به دور بوده است. در بيشتر موارد، منابع خود را ذکر کرده و هر جا لازم ديده، در ذيل حديث، توضيح خود را بيان کرده و هر جا مناسب ديده، روايات را تقطيع و تکرار نموده و به علت آن اشاره کرده و به غريب و مفرد بودن روايت اشاره نموده است. وي در فهم معناي حديث، به نکات ذيل توجه کرده است: تبيين لغات و مفردات احاديث، قرائن لفظي و زماني و مکاني و شرايط و فرهنگ زمان صدور، حل تعارض در روايات متعارض، عرضه بر قرآن و سنت قطعي و عقايد مسلم شيعه، بيان معناي حديث با راهکارهاي مورد نظر خود، توجه به خانواده حديث (مثل مطلق و مقيد و محکم و متشابه)، پذيرش احاديث مفرد و غريب با وجود مؤيد و توجه به اختلاف نسخهها.