جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

در این مقاله می کوشم پس از توصیفِ مسئلۀ «عینیت»، راه حل های دو فیلسوفِ برجسته، کانت و ویتگنشتاین، را دربارۀ آن بازسازی کنم، و سپس در بخشِ دوّم به پیامدهای متفاوت این دو نگرش دربابِ برخی از مهمترین مقولاتِ معرفتی-معناشناختی مان بپردازم. مسئلۀ عینیت ناظر به این است که چه عامل یا منبعی باورها یا بازنمودهای ذهنی یا زبانی مان را از حالتِ «دلبخواهی» و «پدیدارِ صرف» بودن خارج می کند و بدان ها نوعی «اعتبار عینی» یا «واقعیت عینی» می بخشد. پاسخِ کانت به این پرسش، ارجاع و اتّکاء به ساختارِ استعلاییِ ذهن بویژه «مقولاتِ محضِ فاهمه»، به منزلۀ شرایطِ امکانِ تجربۀ سوژه، است، و پاسخِ ویتگنشتاین به این مسئله، ارجاع و اتّکاء به «ساختار هنجاریِ» یک نهادِ اجتماعی؛ به عبارت دیگر، رجوع به «سوبژکتیویته» و «اینترسوبژکتیویته» برای توضیحِ «عینیتِ» بازنمودها و باورها. در ادامه، و در بخش سوّم، می کوشم نشان دهم که این دو پاسخِ متفاوت، تصویرهای کاملاً متفاوتی از مقولاتِ «صدق»، «کاربست مفاهیم»، «شاکلۀ مفهومی»، «عقلانیت» و درنهایت، شکلِ مقتضیِ «فلسفۀ علم»، به بار می نشانند.

مقدمه‌ای برای هر مابعدالطبیعه آینده که به عنوان یک علم عرضه شود کتابی از ایمانوئل کانت است. این کتاب را غلامعلی حدادعادل به فارسی ترجمه کرده است. این کتاب که دو سال پس از اولین ویراست نقد عقل محض منتشر شد، خلاصه‌ای از نتیجه‌گیری‌های اصلی کتاب نقد عقل محض را دربردارد. در کتاب فوق، کانت به بحث درباب این مسائل می پردازد که ریاضیات محض چگونه ممکن است؟ علوم طبیعی محض چگونه ممکن است؟ مابعدالطبیعه به طور کلی چگونه ممکن است؟ و در آخر مرزهای عقل محض را بیان می کند.

مسئله ذهنیت و عینیت در فلسفه عرصه‎های متفاوتی از زندگی بشری را تحت تأثیر قرار داده است. از جمله این عرصه‎ها فلسفه هنر و به‌ویژه مسئله شناخت زیبایی است. صدرالمتألهين و کانت، دو فیلسوف اسلامی و غربی هستند که در این حوزه کنکاش و نظریات تأثیرگذاری را مطرح کرده‌اند. با مقایسه دیدگاه هر دو فیلسوف می‎توان به این نتیجه رسید که هر دو به گونه‌ای معتقد به دخالت ذهن در درک زیبایی هستند؛ ولی کانت ورای زیبایی ذهنی، زیبایی عینی را قبول ندارد و تمام زیبایی را به ذهن و احساس درک‎شده ناشی از آن بازمی‌گرداند. در مقابل اگرچه صدرالمتألهين ذهن را در درک زیبایی دخیل می‌داند و قائل به درک زیبایی در مرتبه بالاتری از عالم مادی است، اما حقیقت زیبایی را از آن جهت که از اوصاف وجود و مساوق با وجود است، متشخص در خارج لحاظ می کند. صدرالمتألهين با گنجاندن زیبایی تحت معقولات فلسفی و کانت با ذهنیِ صرف دانستن زیبایی، در عمل وجودی مستقل برای زیبایی در نظر نمی‎گیرند.