جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

شناخت دانش وقف وابتدا وارتباط آن با تفسیر از دو جهت مهم است: یکی آنکه دانش وقف وابتدا در فضای ذهنی وکتابخانه ای ، اساساً یکی از علوم قرآنی است وبا تفسیر که همان کشف مراد الهی است، رابطه ی مستقیم دارد. دیگر آنکه در فضای عینی وکاربردی یکی از فنون مهم تلاوت است که با فهم والقای معنای آیه رابطه ی مستقیم دارد. این ارتباط دوسویه ومتقابل بین وقف وابتدا وتفسیر تا آنجاست که در بسیاری از موارد، اقوال مختلف تفسیر پایه واساس اختلاف در تعیین مواضع وقف وابتدا گشته است؛ همچنین اختلاف در تعیین مواضع وقف وابتدا، در بسیاری از موارد القاکننده ی معانی متفاوت از آیه می باشد. بدیهی است که مراد ومقصود خداوند، تنها یکی از وجوه تفسیری است. بنابراین آگاهی از تفسیر صحیح آیه وتلاوت به وجهی که القاکننده ی مراد الهی باشد، لازم وضروری است.بدین ترتیب اگر تلاوت قاری براساس تدبّر واندیشه در آیات باشد وتفسیر صحیح آیه را بداند، مواضع صحیحی را برای وقف وابتدا انتخاب می کند تا بتواند پیام الهی را آنگونه که مراد ومقصود خداوند است، القا کند و در صورتی که تلاوت قاری براساس تدبّر واندیشه در آیات و آشنایی با تفسیر صحیح آیه نباشد یا حداقل از اقوال مختلف تفسیری مطلع نباشد، نمی تواند مواضع صحیحی را برای وقف وابتدا انتخاب کند. بنابراین ، تلاوت او القا کننده ی معنایی می شود که یا نادرست است یا خلاف مراد الهی است – ولو معنای صحیحی داشته باشد- که این شایسته ی مقام کلام الهی نیست.از این رو تأثیرگذاری اقوال مختلف تفسیر بر تعیین مواضع وقف وابتدا و ارتباط متقابل آن یعنی: تأثیر وقف وابتدای قاری بر القا و فهم معنای آیه، قابل بررسی است.

روش علامه طباطبائی در تفسیر آیات الهی، همان روش تفسیری اهل بیت یعنی روش قران به قرآن است. یکی از جلوه‌های آن در سیره تفسیری علامه، تعیین برخی آیات که شماره آن به 30 آیه می‌رسد، به عنوان غرر است که از جمله مبانی علامه در تعیین آن، وحدت و انسجام حاکم بر سوره‌هاست. در این پژوهش این آیات شناسایی شده‌ از منظر علامه، مورد تحلیل و بررسی قرار گرفته است. نوع پژوهش کتابخانه‌ای است و محور آن تفسیر المیزان. جهت تکمیل یافته‌ها در این زمینه جست و جوی وسیعی در کتب تفسیری، حدیثی و قرآنی شیعه و سنی انجام شده است. مطابق یافته‌ها غرر آیاتی هستند که در تبیین معارف اساسی قرآن، به ویژه توحید، جامعیت و بلاغت خاصی دارند، نسبت به اهداف و اغراض اصلی سوره، در جایگاه ویژه‌ای قرار دارند که از رهگذر تعمق و ژرف اندیشی در آنها معانی عمیقی به دست می‌آید که با کشف آن، برخی مباحث قرآنی مانند قضا و قدر، علم غیب، روح و برخی احادیث از جمله احادیثی که ایهام جبر دارند، قابل توجیه است. با تحلیل جامع آیات غرر از طریق دریافت ویژگی‌های مشترک آن، خط سیر معارف اساسی قرآن به دست می‌آید که نمادی از وحدت و هماهنگی کلام الهی است. علامه و برخی شاگردان ایشان در آثار علمی خود در همین زمینه از آیات غرر بهره جسته‌اند. برخی تفاسیر متأخر، متأثر از این رویکرد، آیاتی را موافق و یا متفاوت با مبانی علامه غرر نامیده‌اند.

قرآن کریم، در مواضع متعدد، بیانگر معجزات و خوارقی است که معمولاً برای امت هایپیشین و گاه برای امّت تازه تأسیس اسلام رخ داده اند. در دو سده اخیر،برخی مفسرانتحت تأثیر پیشرفت علوم تجربی و غلبه یافتن گفتمان آن در محیط های علمی، از پذیرش ظواهر این سنخ آیات عدول کرده و به تاویل مادی آنها روی آورده اند. تفسیر المنار به قلم "محمد رشیدرضا" – که بخشی از آن نیز حاصل تقریر درس "محمد عبده" است- از جملهتفاسیری است که رویکرد تأویلی را در باب آیات بیانگر معجزات و خوارق، دنبال می کند. رشیدرضا و عبده اگر چه منکر مطلق معجزات نیستند، اما پذیرش همه آنها -به همان شکل ظاهری و فرامادی- را نیز دشوار تلقّی می کنند. خاستگاه رویکرد ایشان آن است که علم تجربی را تبیین گر طبیعت بر وفق قوانینی معین می دانند و معجزات وخوارق را تخطی از آن قوانین محسوب می کنند . بدینسان گستردگی این سنخ تخطّی ها، می تواند سازگاری علم ودین را به چالش کشاند. در این راستا، صاحب المنار در تفسیر مضامینی چون قرار گرفتن کوه در بالای سر بنی اسرائیل، ، نزول " من" و" سلوی "از آسمان، زنده شدن عزیر پس از مرگی صد ساله ، زنده شدن پرندگان ذبح شده به دست ابراهیم و... از ظواهر این خوارق روی برتافته است. در مقابل رویکرد صاحب المنار،طباطبایی صاحب المیزان، پایبند به ظواهر معجزات و خوارق بوده و همواره در مقام پاسخگویی به شبهات تأویل کنندگان خوارق می باشد.

خواب و رؤیا از شگفت‌انگیز ترین مباحثی است که مورد توجه فیلسوفان و دانشمندان قرار گرفته است. در این میان ابن‌سینا از دو جنبه به موضوع نظر داشته است، از طرفی به عنوان طبیب و پزشکی نامی در ضمن مباحث طبی به این موضوع پرداخته است و از سوی دیگر به عنوان فیلسوفی اسلامی در این باب به ارائه نظر پرداخته است. ابن‌سینا خواب و بیداری را از جمله امور مربوط به بدن می‌داند ولی از آن نظر که دارای نفس است. وی تحلیل خواب و بیداری را منوط به رابطه نفس و بدن دانسته است. با توجه به اینکه تحلیل حقیقت خواب و رؤیا به تحلیل رابطه نفس و بدن ارتباط وثیق دارد، در نتیجه به مباحث مربوط به نفس و رابطه نفس و بدن پرداخته شده است.ابن‌سینا خواب و رؤیا را ذیل مباحث علم‌النفس مطرح کرده‌اند. شاید بدین خاطر که تبیین دقیق خواب و رؤیا در معرفی نفس به عنوان موجودی غیر جسمانی نقشی اساسی دارد. علامه طباطبایی نیز هم از نظر فلسفی و هم تفسیری به تحلیل مسأله خواب و رؤیا پرداخته‌اند. ایشان معانی و صور موجود در رؤیا‌های صادقه را برگرفته از عالم مثال می‌دانند و با تقسیم بندی رؤیاها به نفسانی و رحمانی، رؤیا‌های نفسانی را مربوط به خیال متصل و رؤیاهای رحمانی را مربوط به عالم مثال منفصل می‌دانند. علامه هر دو قسم عالم مثال را به اثبات رسانیده‌اند و آن را علت ایجاد صورتهای خیالی در نفس می‌دانند و با این تبیین ارتباط عوالم ماده، مثال و عقل را مشخص می‌سازند. این رساله به موضوع خواب و رؤیا از دیدگاه ابن‌سینا و علامه طباطبایی می‌پردازد و با روشی توصیفی– تحلیلی علاوه بر تبیین این موضوع، به جوانب مختلف این مسأله، از جمله قوای نفس، رابطه نفس و بدن، عالم خیال، تمثل و تعبیر رؤیا نیز توجه می‌کند.

ابو محمد اسماعیل بن عبد الرحمن بن ابی کریمه معروف به سُدّی کبیر، از مفسران امامیّه و از اصحاب سه تن از ائمه اطهار؛ حضرت سجاد، امام محمد باقر و امام جعفر صادق علیهم السلام به شمار می‌رود. سدّی از جمله تابعین و تریبت شدگان مدرسه کوفه است که علاوه بر تفسیر، عالم به حدیث و آشنا به وقایع و حوادث تاریخی بوده است. وی درعلم قرائتنیز صاحب نظر بوده است. او را در تفسیر می‌توان در ردیف مجاهد و قتاده به شمار آورد. توجه فریقین، مخصوصاً مفسّرین اهل سنّتبه تفسیر او، یکی از وجوه برجسته این مفسّر بزرگ شیعی است تا آنجا که سیوطی، تفسیر او را بهترین تفسیر دانسته است. عموم علمای عامه، سدّی را صدوقو موثّق می‌دانند؛ امّا از دیدگاه رجالی شیعه، وی مجهول الحال است. سُدّی در تفسیر خود از روش‌های تفسیر قرآن به قرآن، تفسیر قرآن با سنت، تفسیر قرآن با نظر صحابه، تفسیر قرآن با نظر تابعین و تفسیر قرآن با عقل و اجتهاد خویش بهره برده است. در این تحقیق ابتدا، زندگی و شخصیت سُدّی کبیر و مبانی، اصول و روش تفسیری وی با استفاده از منابع مختلف رجالی، حدیثی و تفسیری مورد کنکاش و تحلیل قرار گرفته و سپس به جمع‌آوری و بررسی آراء تفسیری او که مورد عنایت دو مفسّر بزرگ عالم تشیّع؛ علامه طباطبایی و امین الاسلام طبرسی بوده پرداخته شده است.تحقیق حاضر در یک مقدمه و پنج فصل تنظیم و تدوین گردیده است.

جامعه و زندگی اجتماعی انسان موضوعی دارای ابعاد و زوایای گوناگون است که عوامل تکامل و انحطاط آن جوامع از جمله موضوعات مهم و مبتلا به آنها بوده، و اهمیت ویژه آن بدیهی و بر هیچ عقل سلیمی پوشیده نیست. به جهت اهمیت این موضوع، پژوهش حاضر به بررسی آن در تفسیر گرانقدر المیزان می پردازد. از آن جا که آیات فراوانی از قرآن کریم به موضوع «اجتماع» و احکام و سنن مربوط به آن ها پرداخته و متذکر حال و سرگذشت اقوام مختلف گردیده است از این رو می توان نظرات مهمی ذیل آیات مربوطه در تفسیر المیزان درباره عوامل تکامل و انحطاط جوامع یافت.این پژوهش ابتدا مفاهیمی را که در حوزه این موضوع قابل توجه هستند از قبیل «تکامل» ،«انحطاط» و «جامعه» را مورد بررسی قرار داده و پس از آن به موضوع «امکان و قابلیت قانونمند سازی تکامل و انحطاط جوامع» بر اساس دیدگاه های اجتماعی و تاریخی و قرآنی موجود می‌پردازد. به علاوه از آن جا که دستیابی به دیدگاه‌های علامه طباطبایی در خصوص این موضوع نیازمند تبیین مبانی نظری ایشان است در فصل سوم این نوشتار مبانی نظری علامه در باره موضوع تکامل و انحطاط جوامع در قالب چهار زیر مجموعه «هستی شناسی»، « انسان شناسی» ، «جامعه‌شناسی» و «فلسفه تاریخ» مورد بررسی قرار گرفته است.پس بررسی مجموع مقدمات طرح این موضوع، در فصل چهارم عوامل تکامل و انحطاط جوامع به تفکیک و تفصیل در تفسیر المیزان مورد بررسی واقع شده است که در نتیجه می توان گفت: «قانون مداری دین محور» و « وحدت» زیربنایی ترین معیار های تکامل در هر جامعه ای به شمار می‌آیند. علاوه بر آن عواملی مانند: «دین»، «حکومت»، «قانون»، «اقتصاد» و «اخلاق» به عنوان مهم‌ترین عوامل تکامل، و زمینه هایی مانند :«انحرافات اعتقادی و عملی در دین»، «حکومت غیر دینی»، «انحرافات اقتصادی» و «تفرقه و اختلاف» به عنوان عوامل انحطاط جوامع در المیزان معرفی شده اند. کلید واژه‌ها: «تکامل»،«انحطاط»، «جامعه»، «تفسیرالمیزان»، «قرآن کریم»، «فلسفه تاریخ»

علوم قرآنی به مثابه ی دانش های مقدماتی قرآن محسوب شده که در خدمت فهم بهتر قرآن است. از دیرباز در خصوص مصادیق علوم قرآنی مباحث و نظریاتی توسط قرآن پژوهان مطرح شده است. ناسخ و منسوخ، محکم و متشابه، مطلق و مقید، حقیقت و مجاز، اسباب النزول، مکی و مدنی و ... از زمره این مصادیق اند که در خلال تفاسیر قرآن و یا به صورت تک نگاری، موضوع پژوهش مفسران و عالمان عرصه قرآن شناسی قرار گرفته است. از این میان، دانش مکی و مدنی و دامنه و گستره آن، به عنوان معرفتی تأثیرگذار در تفسیر قرآن، موضوع پژوهش این پایان نامه است. این تحقیق، موضوع مذکور را در دو تفسیر گرانسنگ شیعی یعنی مجمع البیان و تفسیر المیزان مورد بررسی قرار داده است. از نظر طبرسی، مباحث مربوط به مکی و مدنی بودن آیات، ذیل مباحث روایی تفسیر، مورد توجه قرار گرفته و با عنایت به چنین روایاتی، هم خود مکی و مدنی تعریف شد، و هم نقش آن در فهم تفسیر آیات در محورهای ناسخ و منسوخ داشتن آیات، نقش آن در شناخت سیره ی پیامبر اعظم (صلی الله علیه و آله و سلم) و به طور کلی تفسیر آیات قرآن مورد تأکید قرار گرفته است. از دیدگاه علامه طباطبایی، دامنه مکی و مدنی هم در تعریف و ملاک آن و هم در بخش های ناسخ و منسوخ، نقش آن در شناخت سیره پیامبر و در حوزه فهم آیات قرآن، با توجه به سیاق و محتوا و مضمون آیات قرآن مورد تصریح و تأکید است. البته این به معنای نادیده گرفتن نقش روایات در بخش مکی و مدنی نیست بلکه اهمیت یافتن نقش مضمون و سیاق آیات قرآنی را در قیاس با روایات در بخش مکی و مدنی خاطر نشان می کند

درباره آموزه نجات و تنوع ادیان سه دیدگاه متفاوت مطرح است. انحصارگرایی، شمولگرایی وکثرت گرایی. بسیاری از مسیحیان از جمله: کارل‌بارت (1968-1886م) متأله پروتستان به انحصارگرایی مسیحی گرایش دارند. متألهانی هم‌چون کارل رانر (1984-1904م) شمول‌گرایی دینی را پذیرفته‌اند و فیلسوفان دینی مانند: جان هیک (1922م) پلورالیسم‌ دینی‌ نجات‌بخش را تقویت کرده اند. مدعای انحصارگرایی مسیحیت، یعنی تجلی میثاقی منحصر به فرد خداوند در عیسی و فدیه حضرت مسیح(ع) که هدیه خداوند به بشریت و تنها راه نجات است با هیچ دلیل عقلی و منطقی حمایت نمی‌شود، و تنها مبتنی بر آموزه‌های دینی مسیحیت است که دارای صبغه‌ای کلامی‌اند و تا پیش‌فرض‌های الهیاتی آن ثابت نگردد، کارآمد نیست. این دیدگاه بیشتر به یک پیشنهاد اخلاقی شبیه است تا نظریه‌ای کلامی. به علاوه این دیدگاه گرفتار پارادوکس نجات‌بخشی می‌باشد، زیرا با این‌که مسیحیان می‌گویند خداوند همه انسان‌ها را آفریده و پدر آسمانی نجات و رستگاری همه آنان را خواستار است، هم‌چنین ادعا می‌کنند که تنها راه رستگاری و نجات مسیحیت است. در برابر این نگرش انحصارگرایانه، ‌کثرت‌گرایی دینی نجات‌بخش جان هیک مطرح است که مدعی است تنها یک دین، راه واقعی رستگاری و نجات را به دست نمی‏دهد، بلکه همه‏ی ادیان راهی به سوی نجات عرضه می‏کنند و معیار نجات ، تحول از «خود محوری» به «خدا محوری» است. چنین نگرشی نسبت به ادیان، دور از واقعیت و کاملاً سطحی است؛ چرا که ادیان مختلف دیدگاه‏های گوناگونی نسبت به خدامحوری دارند، و لذا تطبیق چنین آموزه‏ای بر ادیان متعدد بسیار مشکل است این دیدگاه متضمن نوعی شکاکیت افراطی در مسأله نجات‌بخشی است و منشأ آن نیز خلط بین ملاحظات اخلاقی و ملاحظات معرفت شناختی است. به علاوه کثرت‌گرایی نجات بخش جان هیک مفهومی بسیار عام و پر ابهام است. به نظر می‌رسد هر دو نگرش در دنیای مسیحیت در باب «نجات» از نوعی نابهنجاری تفریطی و افراطی به شدت رنج می‌برند.از منظر اسلام مفهوم نجات به طور خاص انحصاری نیست؛ یعنی چنین نیست که فقط مسلمانان بتوانند به نجات و رستگاری دست یابند، بلکه کسانی که با حقیقت عناد نورزند، و از روی قصور به اعتقادات حق دست نیافته باشند، به ندای فطرت‏شان پاسخ مثبت دهند و به نیک و بدی که به طور فطری درک می‏کنند، پایبند باشند، مشمول رحمت واسعه‏ی خداوند خواهند بود و در نهایت رستگار خواهند گردید

هنگامی که روح بی‌قرار و طبع ناآرام دو انسان بالغ، در سایه ازدواج آرام می‌گیرد، آن چه این پیوند مقدس را هم چنان برقرار و استوار نگه می‌دارد؛ تعاملات صحیحی است که هریک از همسران، در طول زندگی مشترک خود، در حوزه های مختلف با یکدیگر دارند.با عنایت به این مساله، در این نوشتار، سعی شده تا به این بخش مهم از اخلاق خانواده، با رویکرد جدید سبک زندگی مطلوب همسران در سه حوزه شناختی، رفتاری و عاطفیاز منظر اخلاق اسلامی و تحلیل تاثیر هر سه حوزه بر یکدیگر، پرداخته شود.در حوزه شناختی، نوع نگاه فرد به هستی و انسان، نقش محوری داشته و تاثیر عمیقی که اینجهان‌بینی در شکل‌گیری باورها و اعتقادات فرد و به تبع، بر نحوه برخورد صحیح و انسانی او با همسر می‌شود، قابل تامل است و می‌توان بر مبنای هستی شناسی و انسان شناسی اسلامی، سه اصل مهم امنیت، خود مهار گری و قداست، را استنباط و تبیین کرد. حسن معاشرت یا به تعبیر قرآن، معاشرت به معروف، مبنای اخلاقی مهمی است که در حوزه رفتاری، نقش محوری و اساسی داشته و تمامی رفتارهای اخلاقی ممکن را در بر می‌گیرد که مصادیق آن، در کتب بزرگان اخلاق و در آیات و روایات، فراوان نام برده شده و در این رساله نیز به اهمآن‌ها، در سه زیر مجموعه اصول رفتاری تکریم، تغافل و تقابل، اشاره شده است.در حوزه عاطفی، سه نگره یا سه سطح ازعشق، بر اساس آیات ، روایات و متون دینی استنباط شده است؛ این نگره‌ها عبارتند از: نگره جنسی، نگره روحانی و نگره حقیقی؛ در نهایت، بر مبنای محوری نگره روحانی از عشق، سه اصل سکونت، مودت و رحمت، تبیین و تحلیل شده است. هم چنین ارتباط و تعامل سه حوزه با یکدیگر، مساله مهم و قابل تاملی است که بر اساس نظریات دانشمندان اسلامی و نیز روان شناسان، مورد بررسی و تحلیل قرار گرفته است.

شناخت نفس یکی از مهمترین و در عین حال دشوار ترین مباحث فلسفه است که در روایات اهل بیت علیهم السلام نیز بر آن تاکید فراوان شده است واز آن به عنوان پلی برای شناخت خداوند تعبیر شده است‌.اختلاف اقوال وآراء درباره حقیقت نفس بسیار است تا به حدی که مناوی در شرح قصیده عینیه شیخ الرئیس می‌گوید که به صد قول رسیده است‌. ابن سینادر نفس شفا در حدود پانزده رای از قدما در مورد نفس نقل کرده است‌. از آنجایی که معرفت و شناخت نفسارتباط مستقیم با معرفت و شناختخداوند دارد، لذا یکی از دغدغه های اصلی از نوشتن این رساله بررسی و تبین حقیقت نفس و ارتباط آن با خدا شناسی است‌.در این نوشتار سعی شده استتا حقیقت نفس را از دیدگاه دو فیلسوف بزرگ افلاطون و سهروردی مورد کنکاش قرار دهیم‌‌. لذا برای این منظور ابتدا نفس را تعریف کرده چه به لحاظ لغوی وچه به لحاظ اصطلاحی و حتی از دیدگاه سایر فلاسفهچون بدون تعریف نفس و شناخت آن بحث بی فایده خواهد بود‌. افلاطون می‌گوید نفس گوهری است که مبداء همه جنبش‌ها و حرکت-هاست و سهروردی می‌گوید نفس ناطقه جوهری است عقلانی وحدانی که نوری از انوار حق-تعالی است . از آنجایی که دیدگاه این دو فیلسوف (افلاطون وسهروردی) در موردنفس و بویژه حدوث وقِدم نفس مقابل هم هستند،چرا که افلاطون قائل به ِقدم نفس است و سهروردی هم عقیده افلاطون را قبول ندارد و معتقد به حدوث آن است نشان دهنده اختلاف ساختاری و اختلاف مشی و رای این دو فیلسوف در این زمینه است وبا ترجیح دادن دیدگاه سهروردی در مورد حدوث نفس بر قِدم نفس افلاطون این مبحث با محوریت دیدگاه سهروردی به پایان رسیده است.اگر چه هر دو فیلسوف عقاید مشترک هم دارند از جمله عدم ارتباط نفس و بدن قبل از تعلق نفس به بدن ، هبوط نفس، بقای نفس .واژگان کلیدی:نفس،‌‌‌حقیقت نفس،‌ حدوث نفس، قدم نفس ،افلاطون ،سهروردی .