جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

هدف از این نوشتار باز کاوی جایگاه حقیقی انسان و نقدی بر مهم ترین اندیشه در موردانسان شناسی - یعنی اومانیسم - و مؤلفه ها و مبانی آن است. و این نتیجه را در پی دارد که تفکر اومانیسم در حوزه های انسان شناسی، معرفت شناسی، هستی شناسی و جامعه شناسی قابل نقداست. با این اوصاف در طول حیات بشری،انسان شناسی و بازکاوی حقیقت آدمی از مهمترین دغدغه های اندیشمندان و دین پژوهان بوده است. صرفنظر از نگرش کلیسای قرون وسطی به این حقیقت، در عصر رنسانس شاهد بحرانی انسان شناسی هستیم که تمام عرصه های گردونه زندگی و ارتباطات اجتماعی جوامع بشری درگسترة وسیعی از مغرب زمین را در نوردید. این بحران که گفته می شود در مقابل جرم انگاری،خشونت طلبی، ثروت انبازی و دیگر عملکردهای ارباب کلیسای قرون وسطی و به تاراج رفتن کرامت و ارجمندی آدمی و گناه کارانگاری او پدید آمد، صاومانیسم نام گرفت، که در مسیربازیافتن کرامت و شأن و منزلت آدمی در دعاوی خویش، راه افراط را پیموده، و انسان را هسته مرکزی و خدایگان هستی می انگارد؛ به گونه ای که همه موجودات عالم، در گرداگرد و کمانه های او قرار گرفته اند، اومانیستها با تأکید بر خودمختاری و خودرهبری انسان و تأکید بر توان والای خرد بشری در رفع نیازهای انسان، بر این باورند که آدمی، خود می تواند تمامی نیازها وخواسته های بشری را پاسخ گوید. و از این روی انسان با برخورداری از عقلی توانا می تواندتمامی قوانین و قراردادهای اجتماعی را بیافریند و خود، معیارهای اخلاقی را تدوین نماید، تاجائی که، اومانیستهای امروزی، الگوهای فرابشری که در بعضی دیدگاهها آنها را خدایان ملکوتی و یا خدایان فناپذیر می دانند، از حیات دنیوی خویش به کنار نهاد. و جائی برای امور اسمانی وماورای طبیعت در زندگی خویش قرار ندارد، از این روی بود که از همان آغاز، این ایده مورد نقد و بررسی اندیشمندان دینی و غیر دینی بسیاری قرار گرفت و هر یک از اندیشمندان به گونه ای به نقد آرا و مؤلفه های این بحران انسان شناسی پرداختند، که در این نوشتار با تکیه بر آرای علامه طباطبائی و شهید مطهری به رسالت نقد این بحران پرداخته می شود

حکمت یکی از واژه های مهم و اساسی در مجموعه کمالات انسانی و موضوعات قرآنی و بکار رفته در حیطه فلسفه اسلامی است. این واژه از طرف قرآن مورد تأکید و توجه قرار گرفته و «خیرکثیر» تلقی شده است. در چیستی حکمت و اینکه مدلول آن چیست حکما و فلاسفه و متکلمان و مفسران،تعاریف متعددی ابراز داشته اند که این تعاریف مختلف ناظر به موضوع و گاهی راجع به مسائل و در مواقعی درخصوص غایت حکمت می باشد. از پراکندگی و تکثر و تنوع تعاریف در این خصوص، بنظر می رسد. متعلقات ذهنی و مفاهیم درونی که مورد تعریف قرار گرفته، پراکنده بوده و بعبارتی دیگر، تعاریف پراکنده، ماخوذ از متعلقات ذهنی متفاوتی بوده است. دلیل این سخن آنست که هر فرد یا دسته ای، نه بر اساس آموزه های قرآنی و ریشه یابی لغوی حکمت، که بیشتر و پیشتر در راستای مشارب و مکتبهای فکری و عقیدتی و ارزشی خویش، حکمت را معنی و به تعریف آن پرداخته اند. آنچه از تبیین قران در این خصوص حاصل می شود آنست که این واژه، مصادیق متعدد و متنوعی دارد که بر معانی تشکیکی حکمت و مراتب و سطوح متعدد آن، اشاره دارد. لیکن بر اساس معارف قرانی و تحلیل ریشه ای واژه حکمت چنین برمی آید که این واژه در تمامی مراتب و معانی خود نمی تواند محروم از دو صفت«استحکام واستواری» و «منع و بازدارندگی بسوی اصلاح» باشد و فلسفه و علم و معرفت و هر چیز دیگر نیز، اگر خواستار اتصاف به حکمت باشد لزوماً نبایستی فاقد این دو وجه مشخصه باشند. در نگاه صدرالمتالهین، حکمت، همان نوری تلقی می شود که در تمامی ساحتهای وجودی انسان منبسط و در تمامی اعمال و افکار و اموراتش، منتشر و منشأ اثر می شود. در نگاه فخر نیز حکمت که به معنای «ردته» می باشد ضمن جلوگیری و منع از بدی، فعلیت تمامی کمالات تلقی می شود، زیرا تمامی کمالات در مجموعه کمالات علمی و کمالات عملی خلاصه می شود که هر دو اینها به حکمت عملی و نظری راجع است. از اینرو، تحقق حکمت، تحقق جمیع کمالات است. علامه طباطبایی نیز با برشمردن حکمت بعنوان ملکه ای درونی، که دارای استحکام و نفوذناپذیری و همراه با منع به طرف اصلاح است آنرا گونه ای از عصمت بر می شمارد که در مراتب والا و اشرف حکمت، نصیب فرد حکیم می شود. در مجموع می توان حکمت را به لحاظ موضوع، «روح حاکم بر قوانین و احکام مکتوب دینی» و به لحاظ مسائل ترکیبی از سه حوزه «تعقل و تأمل» و «وحی و دین» و «ریاضت و تقوی و کف نفس» و به لحاظ غایت «تشبه به پروردگار در سیاست و تدبیر و کمالات به قدر طاقت و توان بشری» تفسیر و تلقی نمود.