جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

«تفسیر کنز الدقائق و بحر الغرائب»، به زبان عربی، اثر میرزا محمد قمی مشهدی، از علمای حدیث و مفسران امامیه در قرن دوازدهم می‌باشد. مصنف، در بیان انگیزه خود از نگارش این تفسیر، می‌فرماید: در گذشته حاشیه‌ای بر تفسیر زمخشری و حاشیه‌ای بر حاشیه شیخ بهایی بر تفسیر «انوار التنزیل» بیضاوی نگاشتم، پس از آن به فکر افتادم که تفسیری تالیف کنم که هم شامل اسرار تنزیل باشد و هم شامل روایات منقول از ائمه اطهار علیه‌السّلام . آیة الله معرفت، این تفسیر را تفسیری جامع، ما حصل تفاسیر مهم امامیه، شامل روایات اهل بیت علیه‌السّلام، مشتمل بر مباحث قرائت، تنزیل، اعراب، لغت و دقایق ادبی در کنار مطالب فلسفی و عرفانی، دربردارنده حسن تعبیر بیضاوی و اسلوب شیخ طبرسی در «مجمع» و گزیده‌ای از «کشاف» و حواشی شیخ بهایی، جامع بین عقل و نقل و... می‌داند. آقای سید محمد علی ایازی، در باره آن می‌نویسد: «تفسیری است که شامل تمام آیات قرآن می‌باشد، ما حصل مهم‌ترین تفاسیر امامیه و اهل سنت است، آمیخته‌ای است بین نقل و عقل و... از منظری دیگر، این تفسیر، از تفاسیر بلاغی و ادبی و شرح و حاشیه‌ای بر تفسیر بیضاوی نیز محسوب می‌گردد.» به قول برخی از اندیشمندان، مؤلف، روایات منقوله را از تفسیر «نور الثقلین» برداشت کرده‌اند. تحقیقا ایشان بیش از ۹۰ درصد روایات «نور الثقلین» را با ترتیبی که در آن کتاب آمده، در تفسیر خود آورده‌اند؛ به طور نمونه، از ۱۲۰ حدیث ابتدای تفسیر که شامل سوره حمد و مقدار کمی از سوره بقره می‌شود، ایشان فقط ۴ حدیث را نقل نکرده‌اند و ۱۱۶ حدیث دیگر را بدون کم و کاست نقل کرده‌اند و خود ۲۰ حدیث بر آنها افزوده‌اند. احادیث اضافه شده، از تفسیر قمی، تفسیر عیاشی، تفسیر فرات کوفی و تفسیر منسوب به امام حسن عسکری علیه‌السّلام می‌باشد. بخشی از احادیث اضافه شده، به نحوی نسبت به روایات نقل شده، تکراری محسوب می‌شوند و احتمالا «نور الثقلین»، به همین دلیل آنها را نقل نکرده است. کتاب دیگری که «کنز الدقائق»، اکثر احادیث آن را نقل می‌نماید، «تاویل الآیات الظاهرة فی فضائل العترة الطاهرة»، تالیف سید شرف الدین علی حسینی استرآبادی غروی از علمای قرن دهم هجری قمری، می‌باشد. «کنز الدقائق»، به سبب در بر داشتن معظم تفسیر بیضاوی و نقل از تفسیر «کشاف» و «مجمع البیان»، به طور طبیعی در کنار روایات اهل بیت علیه‌السّلام، برخی روایات اهل سنت را نیز نقل نموده است، اما این احادیث را مصنف با توجه به تفسیر بیضاوی و «مجمع البیان» نقل کرده است و به معنای نقل احادیث اهل سنت از منابع آنها تلقی نمی‌شود. یکی از برتری‌های تفسیر «کنز الدقائق» نسبت به «نور الثقلین»، مسند بودن آن یا به تعبیری عدم حذف اسانید است؛ البته از آن جایی که بخش اعظم روایات «کنز الدقائق» همان روایات «نور الثقلین» است، تفاوتی بین اسانید روایات آن دو نمی‌باشد، ولی در جایی که «کنز الدقائق» مستقیما از تفسیر فرات کوفی، «تاویل الآیات الظاهرة»، تفسیر قمی و تفسیر منسوب به امام حسن عسکری علیه‌السّلام، روایت نقل می‌کند، سند را کامل می‌آورد و احتمال دارد مراد بزرگان از عدم حذف اسناد، همین قسمت باشد. «کنز الدقائق»، علاوه بر نقل روایات، صبغه اجتهادی نیز دارد؛ یعنی در مواجهه با روایات فقط به نقل اکتفا نکرده، بلکه در مباحث مختلف اظهار نظرهای متناسب نموده است. برخی از اظهار نظرهای ایشان چنین است: ۱. تصریح به جعلی بودن برخی از احادیث؛ به عنوان نمونه در جلد ۱، صفحه ۸۸، در آخرین فرازهای تفسیر سوره حمد، بحث «آمین»، در باره نقل احادیث از پیامبر -صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم -و حضرت علی -علیه‌السّلام -، می‌نویسد: «و احادیثنا الصحیحة تدل علی وضع تلک الاخبار»؛ ۲. تصریح به تقیه‌ای بودن برخی از روایات؛ به عنوان نمونه در جلد۱، صفحه ۲۲۲، ذیل آیه ۲۵ سوره صاد، می‌نویسد: «و الروایة التی رواها علی بن ابراهیم، واردة مورد التقیة»؛ ۳. توجیه برخی از روایات؛ ۴. شرح بعضی از فقرات برخی از احادیث؛ ۵. جمع بین برخی از روایات متعارض با شیوه‌های مختلف؛ ۶. ثصریح به اسرائیلی بودن برخی از روایات. چون اکثر مطالب تفسیری «کنز الدقائق» از تفسیر بیضاوی است، غالب بحث‌های ادبی و نقل اقوال ادبا، مباحث علوم قرآنی ابتدای سوره‌ها (مانند تعداد آیات و مکی و مدنی بودن آنها)، بحث‌های کلامی و نقل اقوال اشعریه، خوارج، معتزله، حتی بخشی از «اقول» ‌ها از تفسیر بیضاوی است و گاهی نیز از تفسیر «کشاف» و «مجمع البیان» با ذکر و یا بی ذکر نام آنها؛ البته این، بدان معنا نیست که در این گونه مباحث، مطلبی را اضافه یا کم نمی‌کند، چون وی، گاهی اوقات نظرات بیضاوی را نمی‌پذیرد و یا خود، بسط بیشتری می‌دهد، مانند بحث تخصصی- ادبی راجع به ضمیر فصل، در جلد ۱، ص۱۳۴- ۱۳۵، ذیل آیه ۵، سوره بقره که تفصیل مطلب از خود اوست. این کتاب، در پاره‌ای از مباحث عقلی و عرفانی و تاویلات عقلی قریبه و بعیده، تحت تاثیر تفسیر صافی ملا محسن فیض کاشانی است. کتاب، گوشه چشمی نیز به عقاید صوفیه دارد. گاهی آنها را نقل و نقد می‌نماید؛ مثلا در ج۱، صفحه ۶۶، در ذیل «اهدنا الصراط المستقیم»، می‌نویسد: «و لا یخفی علیک ان هذا و ما سبق من التاویل و ما سیاتی منه مبنی علی ما ذهب الیه الصوفیة من الاصول الفاسدة و الغرض من نقله الاطلاع علی فساده». جلد دوم، شامل بقیه آیات البقره (از ۵۹ تا آخر) می باشد.

یکی از جنبه های اعجاز قرآن کریم، اعجاز بیانی و وجه زبان شناختی آن است. بدان گونه که از اسلوب های گوناگون ادبی برای تعلیم و تربیت مخاطبان استفاده کرده، در خلال این اسلوب ها بر قلب، فکر و رفتار آن ها تاثیر گذاشته است. مقاله حاضر به بررسی اسلوب خطاب وتاثیر این شیوه ادبی- به عنوان یکی ازمقدمات تفسیر- بر تبیین معارف قرآنی می پردازد. معارف قرآنی، مباحث اعتقادی، اخلاقی و احکام شرعی را در بر می گیرد. ترتیب این سه نوع دانش نیز بسیار با معناست، یعنی در طبقه بندی آموزه های دینی، ابتدا عقاید و نظام بینشی مورد توجه و شناخت قرار می گیرد، پس از آن به نظام ارزشی یعنی اخلاق و اصول مربوط به آن پرداخته می شود تا به فوائد آن که سلامت روان فرد و تقلیل و حل کشمکش های جامعه است، آگاهی لازم حاصل شود و در نهایت نظام عملی و احکام مقرر شده از جانب خداوند حکیم بررسی می گردد.

" فى رحاب اهل البيت " مجموعه كتابچه‌هايى است كه در بیش از چهل مجلد موضوعات مختلف كلامى، فقهى و احياناً تاريخى و قرآنى را مورد بررسى قرار داده است. سيد عبدالرحيم موسوى و يك گروه تحقيقى تدوين و تنظيم آن را به انجام رسانده‌اند. "انگيزه تأليف" پاسخگويى و ردّ شبهاتى كه در عصر جديد از طرق شبكه‌هاى اينترنتى و ارتباطى در مسائل اسلامى مطرح مى‌شود، سبب ايجاد گروه‌هاى بحث و پاسخگويى به شبهات در مجمع جهانى اهل بيت علیهم السلام گرديد كه اين مجموعه حاصل آن جلسات است. "ساختار كتاب" در هر جلد از اين مجموعه مهم‌ترين مباحث پيرامون آن موضوع اعتقادى يا فقهى و نيز نظرات و آراء اهل سنت و شبهات مرتبط به اختصار آمده است. در پايان نيز نتيجه و خلاصه بحث ديده مى‌شود. "جلد27" موضوع مورد بحث کتاب حکم روزه مسافر می باشد. نویسنده ابتدا با استناد به آیات قرآن و سنت نبوی صلی الله علیه و آله و سلم، اثبات می کند که روزه مسافر زیر ده روز باطل است و سپس به نظر علمای جمهور می پردازد.

در رابطه با آغاز نبوت و چگونگى نزول قرآن بر پیامبر اکرم(ص) دیدگاه هاى متعددى وجود دارد 1ـ آغاز نبوت و نزول قرآن ماه رمضان است. 2ـ آغاز نبوت با نزول وحى قرآنى نبوده است. 3ـ آغاز نبوت و نزول چند آیه در ماه رجب بوده است اما این نزول به معناى نزول قرآن نیست. 4ـ پیامبر دو بعثت داشته است یکى در ماه رجب بدون وحى قرآنى و دیگر همراه با دعوت عمومى و نزول قرآن در ماه رمضان. 5ـ قرآن دو گونه نزول داشته است: دفعى و تدریجى. دفعى آن در شب قدر و تدیجى آن با آغاز بعثت در ماه رجب بوده است. 6ـ قرآن تنها نزول تدریجى داشته و آغاز نبوت یا در ماه رمضان با نزول آیات و یا در ماه رجب بدون وحى قرآنى بوده است. این نوشتار نخستبه تحلیل و بررسى دیدگاه هاى یاد شده همراه با دلایل آنها مى پردازد سپس دیدگاه اخیر را انتخاب مى کند و در ضمن از برخى نظریات نادر در باب نزول قرآن و آغاز نبوت نیز یاد مى کند.

كانون خانواده نخستين محيط تربيتی و مهم‌ترين جايگاه پرورش استعدادهای فطری فرزندان است. والدين می خواهند فرزندانشان به شايسته‌ترين نحو، تربيت دينی يافته و با خودشناسی بر مدار توحيد حركت كنند. خانواده‌ها برای بهبود روابط خود با فرزندان و تأثيرگذاری بر آنان بايد مقتضيات عصر جديد را بشناسند و ضمن آگاهی بخشی، بسيار سنجيده و هدف‌مند گام بردارند. این مقاله با روش تحليلی و توصيفی نگاه ویژه‌ای به موضوع هويت داشته و با استمداد از آيات نورانی قرآن و كلام معصومين، مؤلفه‌های برجسته هويت اسلامی را مورد تحليل قرار داده است. ابتدا با بهره‌گيری از آموزه‌های اعتقادی و اخلاقی قرآن و معصومين به بيان چيستی هويت و اقسام آن پرداخته و سپس بسترهای لازم جهت احراز هويت اسلامی در لوای اصل خدامحوری، اعتلاجويی و معادباوری تبيين شده است. در نهايت برخی شاخص‌های برجسته هويت اسلامی و راه كارهای تأثيرگذار خانواده، از جمله پای بندی به ارزش‌ها، پرورش فضايل اخلاقی، معرفی الگوهای صالح، رعايت حقوق متقابل، تربيت جنسی، بصيرت‌افزايی، مديريت زمان، مسؤوليت‌پذيری، انتظار و آرمان‌شهر مهدوی معرفی گرديده است.

در این مقاله، سعی شده است که تعریف روزه، مخفی بودن روزه و نشانه قوت ایمان بودن آن، درجات روزه، به غنیمت شمردن ماه رمضان، جایگاه شیطان در این ماه، فوائد روزه، آثار معنوی روزه و همچنین خودسازی و انسان سازی در ماه رمضان مورد بررسی قرار گیرد.برنامه های اسلام، برای رسیدن انسان به خوشبختی و سعادت جاودانه تدوین شده است؛ سعادتی که گستره ای به پهنای دنیا و آخرت دارد. در این میان، روزه عبادتی است که در ره پویی بشر به سوی کمال و تعالی نقش بسزایی دارد. با بررسی آیات روشن قرآن در می یابیم که روزه، برای رستگاری انسان و رهایی او از قید تن و توجه او به افق های تعالی واجب گردیده است. انسانِ خو گرفته با روزمرگی، در یک اردوی معنوی یک ماهه، رهایی از بند تن و زنگارزدایی از دل را با هم تجربه می کند، غلبه بر خواهش های دل را تمرین می کند و لذت آسمانی شدن را می چشد.در آیه ۱۸۳ سوره بقره، امید به پرهیزکار شدن انسان در قفس تن را، راز وجوب روزه می داند و می فرماید: «ای ایمان آورندگان! روزه بر شما واجب گردید، آن سان که بر پیش از شما هم واجب شده بود. باشد که پرهیزکاری کنید.» نکته روان و زیبایی که در این آیه به چشم می خورد، لطافت بیان آن است. به دلیل دشواری روزه، خداوند از طرفی با خطاب «یا ایها الذین امنوا» و از دیگر سو با توجه دادن به این که روزه اختصاص به شما ندارد، بلکه بر پیشینیان نیز لازم بوده است، مسلمانان را آماده انجام آن ساخته است. لذت خطاب «یا ایها الذین امنوا» سختی و مشقت عبادت را از بین می برد. وقتی انسان با چنین خطابی از سوی معبود بی همتا روبرو می گردد، سرشار از نیرو، خود را آماده اجرای حکم آن یگانه بی نیاز می کند.

از ویژگیهای کشور پهناور، متمدن و کهن ایران، برخورداری از تنوع قومی است. اقوامی همچون کرد، بلوچ، فارس، عرب، ترک، ترکمن، لر، گیلکی، قشقایی و ... که هریک دارای آداب و آیینهای ارزشمند و پر جاذبه ای بوده و غنای فرهنگ ملی را موجب شده اند. شناخت آداب و رسوم اقوام ایرانی در شرایط فعلی که دشمن به ارزشهای ملی و مذهبی تهاجم آورده و بنا دارد با تکنولوژی و ابزار رسانه نسل جوان را از هویت ملی دور نماید، بسیار حائز اهمیت است. این مقاله در پی بررسی و تبیین آداب و رسوم دینی و مذهبی یکی از اقوام مسلمان ایرانی به نام ترکمنها است. ترکمنها غالباً در استان گلستان سکونت داشته و تقریباً 33 درصد جمعیت استان را تشکیل می دهند. آنان پیرو مذهب حنفی هستند و در مناسبتهای مذهبی همچون اعیاد فطر و قربان یا ماه مبارک رمضان و ... برنامه های خاصی را با آداب و رسوم مخصوص به خود برگزار می کنند، که بسیار معنوی و جذاب است.

اسلام برای رساندن انسان به اوج خوشبختی و کمال سعادت برنامه های زیادی دارد؛ در این میان روزه عبادتی است که با آثار و برکات معنوی و انسان ساز خود، در ره پویی بشر به سوی کمال و تعالی نقش به سزایی دارد.روزه داری در قرآن و سنت و نیز در اقوال بزرگان بسیار مورد تأکید واقع شده است و آثار و فوائد زیادی برای آن حصر گردیده است؛ که از مهم ترین آن می توان به پرورش اراده و خودسازی، یادآوری محرومان و درماندگان، رشد معنویت و تقویت روحیه صبر و استقامت اشاره نمود. علاوه بر موارد فوق، روزه داری می-تواند در سلامت جسم و روان انسان نیز نقش آفرین باشد. در این مقاله برآنیم تا گوشه هایی از آثار سزنده روزه بر زندگی انسان را در بعد معنوی و خودسازی بررسی کنیم.

این مقاله، پژوهشی است در آداب و رسوم ترکمن ها در ماه مبارک رمضان، به همین دلیل نویسنده مقاله بر آن است تا با گفت وگوی صمیمی با ریش سفیدان محلی به بیان آداب و رسوم ترکمن ها در ماه رمضان و دعاهای مخصوص و اعمال خاص این ماه در نزد مسلمانان حنفی مذهب ترکمنی بپردازد.