جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

شهر اهر که یکی از شهرهای مهم استان آذربایجان شرقی به شمار می آید دارای پیشینه ای مربوط به دوره قبل از اسلام است. این شهر به دلیل اهمیت خود به کرات در کتب جغرافیدانان قرون اولیهو میانی اسلام ذکری از آن به میان آمده است. اولین استقرار در این شهر به احتمال زیاد مربوط به دوره اورارتوهاست زیرا در کتیبه ای اورارتویی از محلی به نام آهور یاد شده است.

مخروط‌افکنه ورامین که شرایط مساعد زیست‌بوم آن مرهون شعب جاجرود است، بخشی از منطقه گسترده مرکز فلات ایران می‌باشد که از دیرباز مورد توجه انسانها بوده است. خاک ورامین در اثر رسوبات جاجرود آنچنان حاصلخیز است که پیشه غالب مردمان این ناحیه کشاورزی بوده و بدلیل مرغوبیت این خاک، سفال نیز از اواخر دوره روستانشینی اولیه (نوسنگی) یکی از مصنوعات اصلی و خوش ساخت بومیان بوده است. روستای احمدآباد وسط که به دلیل دیرینگی تولید انبوه سفال و صدور این محصول به نواحی همجوار به نام احمدآباد کوزه‌گران نیز شهرت دارد، یکی از مراکز قدیمی تولید سفال در مخروط‌افکنه ورامین محسوب می‌شود، بطوری‌که وجود چندین کارگاه فعال سفالگری در محل و همچنین بقایای کوره‌های سفالپزی، متعلق به دوره‌های مختلف، خصوصا دوران اسلامی، که گاهی اوقات در هنگام خاکبرداری از نقاط پیرامون روستا، به منظور تأمین خاک سفالگری و کشاورزی گزارش می‌شوند، حکایت از عمر طولانی این پیشه در روستای مزبور دارد؛ قدمتی که شاید بتوان، باتوجه به وجود یک محوطه باستانی مربوط به دوره روستانشینی پیشرفته (مس‌سنگی)واقع در ??? متری جنوب غربی این روستا، تا اواسط هزاره پنجم پیش از میلاد به عقب برد. هدف از این مقاله، ارایه نتایج حاصل از بررسی روشمند میدانی در محوطه باستانی احمدآباد کوزه‌گران و تعیین قدمت استقرار در این روستای پیش از تاریخی است. بررسی مزبور که به روش شبکه‌بندی سطحی محوطه، برداشت ?? درصد از مواد فرهنگی هر شبکه و گونه‌شناسی یافته‌ها انجام گرفته است، نشان می‌دهد که محوطه باستانی احمدآباد کوزه‌گران در تمامی دوره سیلک III یعنی از نیمه دوم هزاره پنجم تا نیمه دوم هزاره چهارم ق.م مسکون بوده است.

هدف پژوهش حاضر مطالعه و بررسیچهار شهر شیروان، سیمره، جولیان و چوی زر در استان ایلام می باشد. استان ایلام واقع در جنوب غرب ایران، باتوجه به برخورداری از امکانات و مواهب زیست محیطی از گذشته های دور، بستر مناسبی برای ایجاد هسته های تمدنی محسوب می شده است. شکوفایی این منطقه بویژه از دوره ساسانی آغاز گشته و طی این دوره بر اثر افزایش جمعیت، آثار و شهرهای زیادی احداث شده است. از جمله مهمترین محوطه های باستانی این استان چهار شهر تاریخی شناسایی شده به نامهای شیروان، سیمره، جولیان و چوی زر می باشد که تاکنون پژوهش جامعی در مورد آنها انجام نگرفته و نکات مبهم بسیاری در مورد تاریخ ساخت، عوامل موثر در شکل گیری، گسترش و متروکه شدن آنها وجود دارد. به همین منظور، پژوهش حاضر به مطالعه و بررسی باستان شناختی شهرهای مزبور در غالب تحقیقات میدانی و سفال شناسی در کنار استفاده از اطلاعات متون تاریخی و جغرافیایی قرون اولیه اسلامی پرداخته است. برپایه یافته های تحقیق طی اواخر دوره ساسانی تا قرن چهارم هجری در استان ایلام دو ایالت ماسبذان به مرکزیت شهر شیروان در شمال و مهرجان قذق به مرکزیت شهر سیمره در جنوب وجود داشته است که ویژگی های معماری و شهرسازی این شهرها همچون طاق های هلالی، مواد و مصالح و ویژگیهای تزئینات گچبری ابنیه، نشان دهنده تداوم معماری و شهرسازی دوره ساسانی است. از جمله عوامل موثر در تکوین و شکوفایی این شهرها می توان بهقرار داشتن منطقه بر سر راه ارتباطی جنوب به غرب ایران از یکسو و راه ارتباطی ایران به بین النهرین از سوی دیگر و موقعیت مناسب آنها به لحاظ برخورداری از امکانات تدافعی طبیعی اشاره کرد. اطلاعات بدست آمده از بررسی متون تاریخی و جغرافیایی کهن همچنین موید این نکته است که عوامل طبیعی مخرب بخصوص زلزله باعث متروکه شدن شهرهای مورد بررسی در اوایل قرن چهارم هجری شده است.

با اینکه سابقه علمی باستان شناسی در آذربایجان شرقی به سالهای 62-1960 توسط چارلز برنی بر می گردد ولی غیر از همین کاوش نمی توان فعالیت دیگری در این زمینه یادآور شد و با توجه به این امر بسیاری از دوره ها منجمله دوره آنن که یکی ازپیچیده ترین دوره هی موجود در باستان شناسی منطقه شمال غرب ایران بوده و مسایل بسیار مهم و اساسی را به همراه دارد بدرستی مورد بررسی قرار نگرفته اند. حفاری هایی که از سال 1378 در محوطه باستانی مسجد کبود تبریز آغاز شد باعث روشن شدن گذشته پیش از اسلام این شهر گردید که تا آن لحظه متاسفانه غیر از متون آشوری و ارمنی هیچگونه دلیل باستان شناختی در این باره موجود نبود و موجودیت آن را بدون توجه به واقعیت های تاریخ به زمن هارون الرشید نسبت می دادند. پنج فصل حفاری در این محوطه باعث کشف تعداد قابل توجهی تدفین مربوط به عصر آهن گردید که به لحاظ اعتقادی که در جوامع پیش از تاریخ در رابطه با دنیای مرگ موجود بوده این قبور حاوی ظروف و اشیایی بودند که برای تامین حیات واپسین به همراه متوفی گذاشته شده بود. با در نظر گرفتن اینکه سفال فراوانترین و متنوع ترین مصنوعاتی است که مطالعه دقیق آن می تواند راه گشای مسایل ارتباطی میان فرهنگها ی مختلف باشد لذا در این تحقیق سعی شده است که با طبقه بندی و گونه شناسی سفال های مکشوفه از قبور این محوطه باستانی اولا خود محوطه معرفی و جایگاه آن در عصر آهن معلوم گشته ثانیا ارتباط آن با مکان های هم عصر روشن گردد.

هدف از این پژوهش بررسی وضعیت معماری مساجد همدان در دوره قاجار از دیدگاه باستان شناسی می باشد، که به صورت موردی مسجد جامع و پنج مسجد محله ای شهر همدان وسه مسجد روستایی بخش فامنین و یک مسجد روستایی همدان مورد بررسی قرار گرفته است . روش تحقیق بر اساس تحقیقات کتابخانه‌ای در خصوص پیشینه شهر همدان و وضعیتاین مساجد در گذشته و تحقیقات میدانی در خصوص چگونگی وضعیت معماری و تزیینات آنها بوده است که با بررسی بناها، عکس‌ها و پلان‌ها صورت گرفته است .بررسی‌ها نشان می دهد که معماری مساجد این دوره در شهر همدان دارای نوعی رکود و سستی نسبت به معماری دوره‌های قبل تر مساجد در ایران است و بطور کلی نوعی سادگی و بی پیرایگی را در این بناها مشاهده می کنیم. در میان مساجد شهر همدان مسجد جامع به لحاظ اهمیت، دارای ساخت و ساز وسیع‌تر و تزیینات بیشتری است اما باقی مساجد دارای شبستان‌های ساده ستون‌دار با طاق‌های جناقی و تزیینات محدود در آجرکاری بناها می‌باشند. شبستان‌ها بنابر موقعیت اقلیمی منطقه کوهستانی، معمولاً دارای سقف‌هایی کوتاه می باشند. در مقایسه با دیگر مساجد این دوره در ایران نیز مانند، مسجد شاه تهران و مسجد سلطانی سمنان نیز این سادگی در مساجد همدان دیده می شود.

آفرینش جهان در مباحث هستی شناسی و کیهان شناسی بنیادی‌ترینموضوعات است. در این تحقیق، آفرینش جهان را براساس متون پهلوی بندهش، مینوی خرد و دینکرد سه، همچنین گزیده‌های زادسپرم بیان کرده‌ایم. در این متون، تا حد امکان، به مباحث آفرینش، با دیدی تفسیری نظر افکندیم. اسطوره نشان دهنده فرهنگ و نحوه تفکر مردمان در دوران های کهن است، اساطیر نماینده تداوم زندگی فرهنگی یک ملت و به نوعی تاریخ آن است. در فهم عامه و در برخی از فرهنگ ها، اسطوره معنی «آنچه خیالی و غیرواقعی است» دارد، اما اسطوره را باید داستان وسرنوشت مینوی دانست که معمولاً اصل آن معلوم نیست. اسطوره واکنشی از ناتوانی انسان در مقابل قوای طبیعت و ضعف او در برآوردن آرزوهاو ترس از حوادث غیر مترقبه است. نیز اسطوره تجسم احساسات آدمی است به گونه ای ناخودآگاه برای تقلیل گرفتاری ها، و چون آنها را تکرار می کند آرامش می یابد.این تحقیق، بیشتر بر مبنای بندهش شکل یافته است. در متون یاد شده، اسطوره آفرینش دارای اختلافاتی است، که مطرح کرده‌ایم. براین اساس، هستی از آغاز تا پایان آفرینش در بندهش به 9 هزار سال و در مینوی خرد و زادسپرم به شش هزار سال تقسیم شده است و نیز گاهی به دوازده هزار سال تقسیم شده است.سه هزار سال نخست به بحث آغاز هستی و آفرینش مینوی هرمزد و ضد آفرینش اهریمن، سه هزار سال دوم به آفرینش گیتوی هرمزد و در سه هزار سال سوم به تازش اهریمن و نیرو های اهریمنی به گیتی و مقابله هر یک از آفریدگان هرمزد با اهریمن می‌پردازند. این اساطیر بازتابی از اساطیر دوران کهن‌تر (هند و ایرانی ) و هم‌چنین نشان گر تأثیر اساطیر آسیای غربی ( تمدن های بین النهرین شامل تمدن سومر ، بابل ، آشور و ... )و بومیان ساکن نجد ایران ( از جمله عیلامیان ) هستند. بازگویی اساطیر زروانی در لا‌به‌لای اساطیر مزدیسنی، که در متون اوستایی نمی‌بینیم، یکی از مهم‌ترین تأثیرات فرهنگ آسیای غربی و فرهنگ مردم بومی ایران است، که تداوم باورهای زروانی را در طی سالیان زندگی مردمان باستان نشان می‌دهد

در بررسی ادوارمختلف باستانی به صورت کلی همزمان با وجود آمدن تمدن‌های بزرگ در دنیا باستان، ماشاهد بوجود آمدن شهرهای بزرگ و مهم سیاسی، مذهبی و... در کناراین تمدن‌ها می‌باشیم و در حقیقت ارتباطی ناگسستنی بین بوجود آمدن شهرهای بزرگ باستانی وشکل‌گیری امپراطوری‌های بزرگ باستان همواره وجود دارد. شهرها و تمدن‌های شکل گرفته در ایران نیز از این چهار چوب خارج نمی‌باشند. یکی از این شهرها که در تاریخ ایران باستان و بخصوص سرزمین پارس نقش بسیار مهمی را ایفا نموده است شهر تاریخی استخر می‌باشد. آنچه که تا بحال در متون تاریخی و نیز کاوش‌ها وبررسی‌های باستان شناسی از شهر استخر بدست آمده، اهمیت این شهر را در دوران‌های مختلف تاریخی ایران حداقل از هخامنشیان تا پایان ساسانیان و حتی صدراسلام بخوبی مشخص می‌سازد. البته این اهمیت و ارزش در دوره‌های مختلف تاریخی متفاوت می‌باشدو نقش این شهر بعنوان یک مرکز مهم سیاسی ومذهبی دچار فراز و فرودهای بسیاری گردیده است.این فعل انفعالات در طول سالیان متمادی باعث ایجاد سوالات وفرضیه‌های مختلفدر ذهن اغلب محققان بخصوص مورخان وباستانشناسان گردیده است.سعی نگارنده در تدوین ونگارش این رساله(پایان نامه) مقطع کارشناسی ارشد با موضوع:استخر در گذرگاه تاریخ ( بررسی دوران‌های تاریخی و حوادث تاریخی در شهر استخر و قلاع سه گانه در دشت مرودشت تا صدر اسلام) بر آن بوده، که در حد توان و امکان به جمع آوری هر آنچه در مورد شهر استخر و قلاع سه گانه که در نزدیکی این شهر با نام‌های شکسته، استخر و شنکوان وجود دارد، بپردازد تا جایگاه این شهر و قلاع مذکور رادر دوره‌های مختلف تاریخی که در منابع مختلفاز قبیل منابع تاریخی، باستانشناسی، جغرافیائی و... وجود دارد، مشخص نماید وبدلیل قرار گیری این شهر در دشت مرودشت و ارتباط انکارناپذیر شهر استخر با جغرافیای تاریخی دشت مرودشت، سعی بر اثبات و چگونگی این ارتباط نماید و در ادامهم مروری کلی بر تاریخچه و شواهد باستانی موجود در این زمینه گردد. در این رساله،مواد تاریخی و شواهد و مدارک باستان شناسی در جهت روشن شدن بیشتر موضوع بصورت توامان در کنار یکدیگر قرار گرفته است و این شواهد و مدارک در 8 فصل تدوین یافته که عمده مطالب مندرج در این رساله مربوط به شهر استخر و جایگاه و اهمیت آن در دوره‌های مختلف تاریخی از هخامنشیان تا صدر اسلام می‌باشد و در فصل پایانی این رساله به صورت کلی و مختصر به بررسی و گردآوری و تدوین موارد تاریخی و باستانی قلاع سه گانه‌دشت مرودشت پرداخته شده است.