جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

مقاله‌ای با عنوان «نگاهی انتقادی به رویکرد فیض محور در فلسفه اسلامی و پیامدهای آن در تعلیم و تربیت» به سودای نفی کلیت مبانی فلسفه تعلیم و تربیت در دیدگاه حکمای اسلامی به ادعاهای معارضان حکمت اسلامی و شبهات فلسفه‌ستیزان مشهور اشعری، همانند غزالی، اتکا نموده و غالب قریب به اتفاق مدعاهای آنان را بدون ارجاع، تکرار کرده و به عنوان «ارسال مسلمات» سند پنداشته و با نفی ادعائی دو نظریة «توالی‌گرایی» و «توازی‌گرایی» به عنوان دو رقیب دربارة تعلیم و تربیت، و مقایسة گذرا و ناکافی آن دو، عنوان تلفیقی «توازی‌گرایی ناهمزمان» را استحصال نموده است. آنچه این مقاله «نگاه انتقادی» نامیده متشکل است از ادعاهای نامستند درباره تاریخ مسایل فلسفی، تقسیم‌بندی ناهنجار مکاتب فلسفی اسلامی گاهی به «مشایی، اشراقی و اصالت وجودی» و گاهی به «دو گروه علت‌محور و فیض‌محور»، نیز ناکارآمد دانستن انگارة تشکیک به عنوان اصل مبنا در رویکرد فیض‌محور و اغلب تکرار بدون نشان خرده‌گیری‌های فلسفه‌ستیزان اشعری و همگنانشان بر آراء فلسفی و رهاوردهای الهیاتی. کاوش نشان می‌دهد آنچه این مقاله دربارة مسائل و مقاصد فلسفی ادعا کرده مضاف بر تکرار مدعاهای فلسفه‌ستیزان، در مقام استحصال، تبیین و داوری از آگاهی فنی لازم برخوردار نبوده و اظهارات مردود را مبنای رد و تردید علیه حکمت اسلامی قرار داده و در نتیجه رهاوردی نامبین، ناموجه و نامستدل را در بارة تعلیم و تربیت رقم زده است

سخن گفتن حقیقی درباره خداوند همواره یکی از چالش‌برانگیزترین بحث‌ها در تاریخ الهیات و فلسفه بوده است. گروهی منکر آن بوده و گروهی نیز معتقد به امکان سخن گفتن حقیقی درباره خداوند هستند. "آلستون" مطابق با نظریه کارکردگرایی سعی می‌کند امکان اسناد حقیقی مفاهیم ذهنی و عملی به خداوند را اثبات کند. وی اسناد مفاهیم ذهنی را متوقف بر اسناد مفاهیم عملی می‌داند و در مفاهیم عملی، از امکانِ ساختن مفاهیم عملی قابل اسناد به خدا که از مفاهیم عملی انسانی گرفته نشده‌اند، سخن می‌گوید و بدین نحو حمل مفاهیم ذهنی و عملی را بر خداوند اثبات می‌کند. وی در این باره دچار مشکل دور می‌شود و سعی در حل آن دارد. ما بیان خواهیم کرد که ملاصدرا اولاً امکان اسناد حقیقی مفاهیم ذهنی را متوقف بر اسناد مفاهیم عملی نمی‌داند و ثانیاً با استفاده از مبانی اشتراک معنوی و تشکیک، کمالات را به‌صورت حقیقی به خداوند اسناد می‌دهد. همچنین به نظر می‌رسد مشکلاتی که آلستون به آنها دچار شده است، طبق مبانی ملاصدرا قابل حل می‌باشند.

یکی از مسائل علم اصول و علم فقه مسئله حجیت شهرت فتوایی است. شهرت فتوایی یعنی فتوای فقها در زمینه حکمی از احکام شرعی که شهرت یافته باشد. بین فقهای شیعه در این زمینه اختلاف وجود دارد، برخی آن را مطلقاً حجت می دانند، برخی دیگر عدم حجت بطور مطلق و گروهی دیگر قائل به تفصیل شده اند. آنان شهرت فتوایی قدما را حجت می دانند و در شهرت فتوایی متأخرین قائل به عدم حجیت هستند. هدف از این نوشتار بررسی نظر امام خمینی(ره) درباره حجیت شهرت فتواییه است و به روش توصیفی تحلیلی و در محدوده فقه و اصول و با استفاده از منابع معتبر به رشته تحریر درآمده است .دستاورد این نوشتار این است که از جمله کسانی که قائل به نظریه تفصیل هستند، امام خمینی(ره) است که ایشان اعتقاد دارند، فتوای فقهای قبل از شیخ طوسی حجت است و بعد از ایشان حجت نیست. مناط ایشان این است که متون اولیه فقها، حدیثی و نقل فتواهای امام معصوم (علیهم السلام) است.

شیخ شهاب‌الدین سهروردی بنیانگذار مکتب اشراقی نگاه ویژه‌ای به مقوله عشق دارد. از منظر او حکیم کسی است که هم متوغل در عقل و برهان و هم متوغل در عشق و عرفان باشد. شیخ در دو اثر خود بیش از سایر آثارش به مقوله عشق پرداخته است. در حکمت الاشراق در مبحث نور و رابطه انوار با یکدیگر عشق میان موجودات متعالی دیده می‌شود و در رساله عرفانی فلسفی حقیقةالعشق با بیان اشراقی و رمزی در ۱۲ فصل به‌طور جداگانه به مبحث عشق پرداخته است. در این مقاله هدف آشنایی با حقیقت عشق در اندیشه شیخ، به‌ویژه از منظر مونس العشاق و چگونگی حلول عشق بر نفس بیان شده است. در این راستا نفس باید مراحل چهارگانه که مقدمات عشق را فراهم می‌کند بشناسد (تطابق نفس با عشق، طهارت و تهذیب نفس، سعادت و لذت نفس، حکمت عبادت و نقش آن در تحصیل عشق حقیقی). با گذر از این ضروریات، نفس به طهارت و خلوص می‌رسد. آن‌گاه عشق در نفس متجلی خواهد شد که نور نفس ناطقه دیگر خود نبیند و ترک خود کند و با نورالانوار متحد شود و در حق فانی گردد. نحوه تجلی عشق بستگی به درصد تناسب و تجانس نفس با حقیقت عشق و ادراک انطباق عشق با کمالات نفس دارد که البته این مهم صورت نمی‌پذیرد، مگر آنکه نفس بتواند غواسق را برطرف نماید و بستری مناسب برای عشق بسازد.

انسان موجودی است دارای اراده که به محض رجوع به درون خود آن را می‎یابد. بدون تردید انسان افعال ارادی خود را از روی علم و آگاهی انجام می‎دهد و قطعاً در فعل ارادی خود به‌دنبال هدف و غایتی است. چه‌بسا برای رسیدن به یک هدف باید فعل‎های متعدد از انسان صورت گیرد تا هدف اصلی تحقق پیدا کند. یکی از مسائل مهمی که در فلسفه اخلاق ذهن فیلسوفان را به تفکر وا داشته این است که "اخلاقی بودن هدف، اتخاذ و انجام وسایل غیر اخلاقی را توجیه اخلاقی می‌‎کند یا خیر"؟ گروهی معتقدند که قداست و حسن هدف موجب حسن وسیله می‌شود. اما برخی دیگر معتقدند که هدف وسیله را توجیه نمی‌کند. مطلق‌انگاری این مسأله باعث شده که مخالفان آن را به‌طور کلی مردود بدانند و به ادله‌ای استناد کنند که به نظر نگارندگان در اثبات مدعایشان ناتمام است. به‌علاوه اینکه با رجوع به تعالیم اسلام می‌توان مبانی و مصادیقی را یافت که به‌طور کلی مردود بودن این دیدگاه را خدشه‌دار می‌کند

سیطرۀ مکتب اقتصادی نئوکلاسیک بر برنامه‌های آموزشی و پژوهشی رشتۀ اقتصاد در دانشکده‌های جهان و ایران، اهمیت نقد و تحلیل مبانی فلسفی آن را دوچندان می‌کند. در وارسی فلسفۀ اقتصاد نئوکلاسیک، آموزۀ فردگرایی روش‌شناختی از جایگاه برجسته‌ای برخوردار است؛ زیرا در هستی‌شناسی ضمنی اقتصاد نئوکلاسیک و بنابر مغالطۀ معرفتی نهفته در رویکرد پوزیتیویستیِ آن، ویژگی‌های هستی‌شناختی به امور روش‌شناختی فروکاسته می‌شود. ازاین‏رو، تحلیل فردگرایی روش‌شناختی، مدخل مطالعۀ فلسفۀ اقتصاد نئوکلاسیک به شمار می‌رود. این مقاله می‌کوشد فردگرایی روش‌شناختی را از دیدگاه واقع‌گرایی انتقادی با روش تحلیلی نقد و ارزیابی کند. این نقد و تحلیل ازآن‏رو از منظر واقع‌گرایی انتقادی انجام می‌شود که با پوزیتیویسم در نگاه رئالیستی به جهان اشتراک دارد. نقد واقع‌گرایی انتقادی از فردگرایی روش‌شناختی اقتصاد نئوکلاسیک بر تحلیل مفاهیم فرمالیسم، قیاس‌گرایی، اتمیسم اجتماعی، انسداد و تقلیل‌گرایی استوار است. واقع‌گرایی انتقادی بر این باور است که علم اقتصاد نئوکلاسیک به دلیل مفروضات غیرواقعی فردگرایی روش‌شناختی، به علمی انتزاعی و قیاسی همچون ریاضیات تبدیل شده که توان توضیحی اندکی دارد.

فلاسفه با اصطلاحات و لسان فلسفی خاصِ خود، براهین محکمی بر اثبات وجود خدای سبحان بیان نموده‎اند. از طرف دیگر، از آیات قرآن نیز می‌توان استدلال‌هایی بر اثبات وجود خدای متعال ارائه نمود. اما آیا می‌توان این براهین فلسفی را از آیات قرآن استفاده کرد و حتی به‌نوعی ادعا کرد که فلاسفه براهین خود را از سرچشمه وحی استفاده نموده‌اند؟ این پژوهش با استفاده از ضوابطِ عقلیِ علم منطق در کشف و تبیین مقدمات برخی براهین اثبات وجود خدا در قرآن، در صددِ اثبات عینی پاسخ مثبت به این سؤال برآمده است تا اولاً نمونه‌ای از عقلانی بودنِ مفاهیم این کتاب آسمانی، ثانیاً جلوه‌ای از تفکیک‌ناپذیری قرآن و برهان به‌صورت عینی و مصداقی و ثالثاً جنبه‌ای از اعجاز علمی آن را به سهم خود آشکار نماید. تحقیق پیش‌رو با روش توصیفی ـ تحلیلی دو برهان از براهین فلسفی اثبات وجود خدا را به ترتیب نظم تاریخی، یعنی برهان امکان و وجوب و برهان امکان فقری بیان نموده است. ایشان برهان اول را از آیه 35 سوره طور و برهان دوم را از آیه 15 سوره فاطر استخراج کرده است.

میزان توانایی نظریات نفس و بدن در تبیین چالش «این‌همانی شخصی» می‌تواند نشان‌دهنده میزان انسجام، استحکام و درنتیجه صحت آن نظریات باشد. ازجمله نظریات حوزه نفس و بدن که جوهری مستقل برای نفس لحاظ نمی‌کند، دیدگاه ذهن بقچه‌ای هیوم است. دیدگاه مذکور قائل است ذهن همان انطباعات و تصورات متسلسل و پی‌درپی است. اما اگر گفتیم ذهن چیزی جز انطباعات پی‌درپی نیست، ذهن را امری تعریف کرده‌ایم که از هیچ ثباتی برخوردار نیست؛ در نتیجه در تبیین چالش «این‌همانی شخصی» که نیاز به ثبات دارد، دچار مشکل می‌شویم. طرف‌داران نظریه‌ بقچه‌ای ذهن، مؤلفه‌های متعددی از قبیل خاطره یا حافظه، مجاورت، مشباهت و علیّت در برساخت این‌همانی شخصی بر مبنای تسلسل انطباعات ارائه داده‌اند که در مقاله حاضر مؤلفه‌های مذکور را نقد کرده‌ و نشان داده‌ایم نظریه بقچه‌ای ذهن تحت هیچ شرایطی توانایی تبیین «این‌همانی شخصی» را ندارد و درنهایت پیشنهادی غیرتحویلی برای تبیین این‌همانی شخصی طرح کرده‌ایم.