جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

کتاب «جستارهایی در ابعاد فرهنگی و اجتماعی بحران ویروس کرونا در ایران» به همت پژوهشکده مطالعات فرهنگی و اجتماعی وزارت علوم، تحقیقات و فناوری منتشر شد. در این کتاب که ملاحظات و تأملات جمعی از اعضای هیئت علمی این مرکز پژوهشی درباره تبعات فرهنگی و اجتماعی شیوع این ویروس در حوزه‌های علمی، اجتماعی، دینی، سیاسی، مدیریتی و رسانه‌ای آمده است، به تحولات بزرگی که در پی حضور این بیگانه ناشناس در جامعه ایرانی بوجود آمده، اشاره شده است. در مقدمه این مجموعه، که توسط حسین میرزایی رئیس این پژوهشکده نگاشته شده است، به تحلیل تحولات حوزه آموزش عالی نیز در مجلدی دیگر، که به کمک سایر متخصصان این حوزه انجام خواهد شد، اشاره شده است. علاقه‌مندان می‌توانند در این مجموعه جستارهایی را با عناوین «مدافعین سلامت و نابرابری جنسیتی» به قلم لیلا فلاحتی، «ویروس کرونا، ما نظاره‌کنندگان و توسعه روابط انسانی» نوشته خدیجه کشاورز، «کرونا ویروس و دوگانه ناسیونالیسم و انترناسیونالیسم» به قلم رضا ماحوزی، «نگاهی به هشتگ «درخانه می‌مانیم؛ شکاف میان درک مردم و ستاد بحران در یک شعار کلیدی» به قلم حسین میرزایی و جبار رحمانی، «سفرهای کرونایی؛ چرا مردم به سفر می‌روند؟»، «کرونا و الهیات امروزی و مسئله آینده علم در ایران» و «سبک زندگی مراقبتی در شرایط بحران کرونا و سهم اصحاب علوم‌انسانی در آن» دو نوشته دیگر از جبار رحمانی، «واقعیت‌های اجتماعی جامعه ایرانی» نوشته مهدی حسین‌زاده فرمی، «شهی که پاس رعیت نگاه می‌دارد؛ نگاهی به مسئولیت‌های حاکمیت در شرایط کنونی مواجهه با ویروس کووید ۱۹» نوشته فرهاد بیانی، «کرونا به‌مثابه تکنولوژی و اثرات اجتماعی آن» نوشته اباذر اشتری مهرجردی و «راهکارهایی برای استفاده از فضای مجازی در مبارزه با ویروس کرونا» نوشته حامد طاهری‌کیا مطالعه کنند.

چرا کرونا در ایران و کره از مسئله بهداشتی به مسئله الهیاتی تبدیل شد؟ آیا واقعاً با یک موضوع الهیاتی مواجه هستیم؟ آیا اختلاف و اتهام به دستگاه دین یک موضوع مهم در حیطه علم و الهیات است؟

گسترش ویروس کرونا، ضرب اهنگ برخی مسائل اساسی در تغییر باورها و رفتارهای دینی است. تغییر باورها و رفتارهای دینی در همه جا نمود پیدا کرده است. .از حوزه و مسجد و خانه و خیابان و در نهایت فضای مجازی. تا کنون بیشتر محققان حوزه دینداری در ایران اعم از مردمشناسان، جامعه شناسان و روانشناسان در مورد تغییرات دینداری در حوزه و مسجد و خیابان و خانه بحث کرده و صورت های متعددی از دینداری های جدید را بیان کرده اند. اما وضعیت دینداری در فضای مجازی کمتر مورد توجه بوده است. بیشتر گفته شده است که در فضای مجازی نمود دینداری و نحوه حضور دینداران و امور دینی متفاوت از فضای غیرمجازی می باشد. بدین لحاظ است که بحث و بررسی در مورد وضعیت دینداری و رفتارهای دینی جدید در فضای دیجیتالی دارای اهمیت است. راههای متعددی در شناخت این وضعیت می باشد که باید محققان در این زمینه به طور جدی وارد شوند. در یادداشت موجود قصدمان واکاوی کلی این پدیده می باشد. بحث در مورد تغییرات دینی (اعم از گرایش، نگرش، رفتار و حتی سازمان) در دو سطح دنبال می شود. سطح اول، کلی و عام است که به نگرش و سازماندهی مربوط است. سطح دوم، در فضای مجازی است.

بی شک امسال برای همه هموطنان سالی سرشار از بحران‌های اقتصادی و سیاسی و اخیراً نیز امنیتی بوده است که همگان به نسبتی با آن مواجه بوده و هستند اما در این روزهای پایانی سال بحران جدیدی به نام کرونا پدید آمد. فارغ از جنبه‌های مختلفی که می‌تواند در مورد شیوع، مقصرین و ناجیان اش تحقیق و بررسی نمود، چند نکته‌ای که به ذهن نگارنده در خصوص درس‌های اخلاقی و عقلانی این بحران می‌آید که می‌توان به آن اشاره نمود، چرا که شاید بحران‌ها برخی اوقات زمان مناسبی برای باز دیدن خویش و جامعه باشند و چرا که غالباً پدیده‌ها چه خوب و چه خبیثانه در صادقانه‌ترین شکل خود در این برهه‌های تاریخی بروز و ظهور نمایند از این روی به این چند نکته در ادامه اشاره می‌شود.

چالش کرونا جهان را فرا گرفته است. گروهی درپی یافتن درمان، گروهی در تقلای نجات اقتصاد رو به افول و جمعی نیز در تلاشند تا نسبت این حادثه را با خدا بفهمند. به عبارت دیگر، شیوع کرونا باعث بازخوانی برخی از پرسش‌های قدیمی الهیات شده است. جنبه الهیاتی این چالش در ایران از اهمیت بیشتری برخوردار است. طبق برخی گزارش‌ها، نقطه آغاز این بیماری در ایران، شهر قم بود؛ شهری که همواره پناهگاه شیعه بوده است و حتی در برخی از احادیث توصیه شده که در سختی‌ها به قم پناه ببرید. تصور پناهگاه برای این شهر موجب شد که تولیت حرم، مخالف بسته شدن آن در این شرایط باشد، آن هم با این ادعا که اینجا «دارالشفاء» است و نباید در چنین شرایطی بسته باشد. بااین حال، گسترش بیماری تا جایی پیش رفت که حرم حضرت معصومه(س)-مانند حرم‌های دیگر- بسته شد. از سوی دیگر، افرادی چون عطاءالله مهاجرانی منکر دارالشفاء بودن حرم‌های اهل بیت(ع) شدند و آنها را صرفاً مرکز توجهات معنوی معرفی کردند.

میدان‌داری کرونا به‌عنوان موجودی میکروسکوپی داغترین اخباری است که جهانیان را به هماوردی طلبیده و علوم بشری را به چالش کشانده است. درحال حاضر این ویروس نزدیک‌ترین دشمن بشریت است و مستقیماً انسان را هدف قرار داده است. به‌طوری‌که لحظه‌ای از انسان غافل نبوده وبر تمام جنبه‌های زندگی بشر تأثیر گذاشته و هرآن درحال تولیدمثل مخربانه است. شاید رخدادهای ویرانگر جنگ جهانی اول و دوم باآن‌همه خسارات به اندازة این موجود ذره‌بینی بشریت را این‌قدر هراسان نکرده باشد. هم‌اکنون واژه کرونا فراگیرترین کلمه‌ای است که روزانه ورد زبان هرحیوان ناطقی در سراسر جهان است. شدت حرکت و عمق تخریبی این موجود ذره‌بینی موجب پرسش‌های متعددی از دایره علوم و حوزه‌های معرفتی گردیده است که جا دارد به‌اختصار بدان پرداخته شود.

در حالی که دانشمندان و سیاستمداران در تلاشند تا علاجی برای بیماری همه‌گیر کووید 19 پیدا کنند، بسیاری از مردم به سمت دین روی آورده‌اند. ترس و وحشت از ویروس کرونا باعث شده است این روزها متدیّنان جهان نیز بیشتر به دین و انجام اعمال عبادی بپردازند. امروز دین اولین پناه‌گاه و مایۀ تسلّی و دلخوشی میلیاردها انسانی است که با ویروس کرونا دست و پنجه نرم می‌کنند؛ بیماری‌ای که دانشمندان، رؤسای جمهور و جهان سکولاری فعلاً نتوانسته درمانی برای آن پیدا کند.

عده کثیری از خداباوران و دینداران بر این باورند که دنیا دار مکافات است و اعمال انسان خواه خوب و خیر باشد، خواه بد و شرّ، بر زندگیِ دنیویِ فاعل موثّر است و علاوه بر پاداش یا مجازات اُخروی، در این دنیا نیز به اعمال او پاسخ داده می‌شود. از سوی دیگر، هستند خداناباورانی که بر این باورند که قانون بازتاب باعث می‌شود کائنات در برابر رفتار اخلاقی یا غیراخلاقیِ بشر، واکنش نشان دهد و دنیا و امکاناتِ آن، دارای اراده، شعور و قدرت کافی برای پاسخ گویی به اعمال انسان است.

محمد باعزم(پژوهشگر کمیسیون توسعه پژوهش و آموزش عالی قرآنی در نظام سلامت): پروفسور هارولد جی کوئینیگ برای جامعه دانشگاهی مرتبط با مطالعات میان‌رشته‌ای «دین و سلامت» استادی شناخته شده و صاحب نام است. وی مدیر مرکز معنویت، الهیات و سلامت دانشگاه دوک و استاد روانپزشکی و علوم رفتاری این دانشگاه است. کوئینیگ با پژوهش‌های خود طی سال‌های بسیار و بهره‌گیری از پژوهش‌ها و یافته‌های محققان دیگر در دنیا، به نتایج قابل توجهی در زمینه ارتباط «دین و سلامت» رسیده است. از این نویسنده حدود 40 اثر در سطح بین‌المللی وجود دارد که «دستینه دین و سلامت» جزء پربازدیدترین و پرارجاع‌ترین منبع مطالعات میان‌رشته‌ای «دین و سلامت» به شمار می‌رود.