جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

اخلاق بحرانی یا الطریق الی الله، کتابی است در باب اخلاق و سیر و سلوک که مؤلف سعی داشته است از آیات و روایات در این جهت استفاده نماید. در نوع نگارش بسیار شیوا و روان و عاری از کلمات غامض و پیچیده است. علاوه بر اینکه از نگارشی قوی برخوردار است از جهاتی دیگر هم حائز اهمیت است من جمله: در بیان سیر و سلوک، سلوک اهل بیت -علیهم السلام- را بر اساس آیات و روایات ترسیم و تبلیغ می کند و در این جهت تقریباً از ۴۰ آیه و ۱۲۰ روایت بهره جسته است. مؤلف در عین استفاده از نکات روایی از نکات عرفی غافل نبوده سادگی متن را جهت فهم عامه در نظر گرفته و از بیانات پیچیده و حتی از بیان ظنیات و کشف و شهود، دوری کرده است. محور سخنش کلام الهی و روایات ائمه معصومین -علیهم السلام- است تا سالک به راحتی مسیر را طی و از اخلاق الهی بهره مند شود. این کتاب بین علما با عنوان اخلاق بحرانی یا رساله ای فی السلوک معرفی شده است و آن را بهترین کتاب اخلاقی دانسته اند و مؤلف را از علماء صاحب این فن معرفی کرده اند منابع استنادی این کتاب افزون برآیات و روایات اهل بیت علیهم السلام کتابهای ارزشمندی مانند: مجموعه ورام، مفتاح الفلاح، تفسیر جوامع الجامع، تفسیر علی بن ابراهیم قمی و ... است. کتاب دارای یک مقدمه و ۱۱ باب است: باب اول: نیاز به تهذیب اخلاق باب دوم: رجحان وبرتری علم اخلاق باب سوم: خلقت انسان به جهت سعادت دائمی باب چهارم: دربیان بعضی ازراههای رسیدن به خدا باب پنجم: درتوضیح عجز و ناتوانی انسان باب ششم وهفتم: چگونگی سلوک عبادالله الی الله باب هشتم: اکمال ایمان با وجود سه خصلت درانسان باب نهم: رضایت به قضای الهی باب دهم: در معنای توکل و تفویض و تسلیم باب یازدهم: درجات اهل ایمان

کتاب «العرفان الشیعی» اثر آیت الله حیدری می باشد این کتاب، مبانی و اصول معرفتی علم عرفان نظری و همچنین برخی از آموزه های عملی و سیر و سلوک به سوی حق تعالی را مورد بحث قرار داده است. اثر حاضر مشتمل بر یک مقدمه و هشت فصل به شرح ذیل است: فصل اول: حقایقی مهم پیرامون عرفان فصل دوم: عرفان، تصوّف، و اخلاق فصل سوم: رویکردهای شناختیِ مشاء، اشراق و حکمت متعالیه فصل چهارم: دیدگاه جهان بینی عرفانی فصل پنجم: معرفت و مراتب آن و عقل و جایگاه آن نزد عرفا فصل ششم: سیر عارف در چهار سفر عقلی فصل هفتم: سیر و سلوک از دیدگاه عرفا فصل هشتم: بُعد عملی عرفان امام خمینی

کتاب" یواقیت و الجواهر فی بیان عقائد الاکابر‬‬" کتابی است عرفانی - اعتقادی که به بررسی مسائل مختلف دینی و عرفانی می پردازد و در واقع خلاصه ای است از کتاب فتوحات مکیه ابن عربی و بررسی عقائد اهل عرفان و اهل فکر می باشد.

شرح الإشارات اثر وزین میثم بن علی بن میثم بحرانی شرحی بر کتاب الإشارات، اثر علی بن سلیمان بحرانی، متنی در باب عرفان نظری است. ابن میثم از ابن سینا و شیخ اشراق و ابن عربی و بعضاً صدرالدین قونوی اثر می پذیرد. این کتاب دارای مطالب بلندی است و تصحیح آن باعث احیای میراث گذشتگان خواهد بود. کلیات مباحث مطرح شده در این کتاب عبارت است از: بحثی پیرامون وجود و مراتب آن، اسماء و صفات حق و شناخت او از طریق نفس، عقول اربعه، وحدت ذاتی وجود و کثرات آن، احتیاج این کثرات به خداوند و شوق آن ها به سوی او، اثبات نفس و نحوه تعلق آن به بدن، مراتب نفس برای شناخت خدا، تجلّیات ذات، عوالم خمسه، اعیان ثابته، وحدت اجناس و انواع و اصناف و اشخاص در شخص پیامبر خاتم، ولایت و مراتب آن، مکلف بودن انسان و در نتیجه اظهار ربوبیت حق. این مباحث کلامی، فلسفی، عرفانی در این کتاب مطرح شده و از وحدت وجود آغاز می شود و به وحدت مرتبه نبوی ختم می شود. وارث این وحدت ائمه بعدی هستند تا این که به حضرت مهدی ختم می شود. این مباحث، به حقایقی اشاره دارد که سالک را به مقام جمع و توحید ذاتی می رساند.

هر کدام از سه مکتب عرفانی قبالا، گنوس و تصوف در بستر فرهنگی و اجتماعی یکی از ادیان بزرگ الاهی (یهود، مسیح و اسلام) نضج یافته و به منصّه ظهور رسید. در این میان مکتبی چون گنوس از مسیحیت کمترین تأثیر را پذیرفت. تصوف به شدت تحت تأثیر مبانی شریعت اسلامی واقع شد هرچند برخی آموزه‌های صوفیه در قالب طریقت، خارج از محدودة شریعت تلقی ‌شد، ولی در کل تعالیم آن در مدار توحید باقی ماند؛ قبالا نیز در عین تکوین در بستر دین یهود، از مبانی و آموزه‌های گنوسی و تصوف متأثر شد. تصوف، قبّالا و گنوسی به دلیل تأثیرگذاری متقابل در یکدیگر و یا تأثیر یک سویۀ برخی از آنها بر دیگری و نیز اشتراک و یا قرابت در برخی از مبانی و آبشخورهای اندیشه، در عین داشتن وجوه تمایز و اختلاف چشم گیر، می‌توانند موضوع یک بحث تطبیقی واقع شوند. این پژوهش مبتنی بر فرضیۀ وجود تعامل و ارتباط میان تصوف، قبالا و گنوسی، در صدد تبیین وجوه تعامل و جنبه‌های ارتباط دوسویه یا چندسویه میان آنها است. برای نیل به این هدف، بررسی تطبیقی مؤلفه های اصلی اندیشه عرفانی آنها نظیرِ خداشناسی و غایات عرفانی، انسان شناسی و جایگاه انسان در نظام معرفتی، خیر و شر، ابلیس و ارتباط آن با نظام احسن، عقل، وحدت و کثرت، مراتب سلوک، استفاده از زبان رمزی و وجوه تمایز و اشتراک در نمادها و رمزها، میزان تأثیرپذیری از ادیان الاهی (یهود، اسلام و مسیحیت) و آیین‌ها و اندیشه‌های بشری (مانوی، نوافلاطونی و...)، وجهۀ همت نگارنده خواهد بود. مبنای بحث تطبیقی در این نوشتار، مکتب تطبیقی آمریکایی است که مقولات فرهنگی و ادبی را به مثابة یک کلیت، فراسوی مرزها می‌بیند و بدون اصالت قائل شدن به رابطة تاریخی، روابط فرهنگی و ادبی را فارغ از قید اثبات‌گرایی بررسی می‌کند. هرچند امروزه مطالعات تطبیقی، آن مفهوم محدود و سنتی را ندارد و در رشته‌های مختلف به قرائت‌های موازی آثار و مقولات فرهنگی اطلاق می‌شود. براساس یافته‌های تحقیق، قبالائیان در کاربرد سمبول‌ها و نمادهای عرفانی از جمله نماد برجسته قبّالا یعنی سفیروت (درخت زندگی)، تحت تأثیر کارکرد نمادین درخت عرفانی متصوفه و آثاری چون مقامات القلوب شیخ ابوالحسن نوری و شجرة الکون ابن عربی قرار داشتند. در مکتب گنوسی یهودی یا عرفان مرکبه، تشابه ساختار منازل سلوک عرفانی در قالب هفت هخالوت با هفت وادی عرفانی تصوف، مخصوصاً در سرمنزل نهایی یعنی قصر عرش، از نکات مشترک آموزه‌های هر دو آیین به‌دست آمد. وجه اشتراک عمدة گنوسی، قبالا و تصوف در نوع تلقی از صادر اول در قالب آنتروپوس، آدام قدمون، حقیقت محمدیه با تأکید بر روایت تورات و حدیث منقول اسلامیِ آفرینش انسان منطبق بر صورت الاهی است. هرچند به بیراهه رفتن گنوسیان یهودی (عرفای مرکبه) و غیریهودی در تفسیر روایت مزبور، آن‌ها را به ثنویت کشاند اما در تصوف و قبالا، تمایز بین خالق و مخلوق و در کل روح یکتاپرستی حفظ ‌شد. از دیگر یافته‌های تحقیق، می‌توان به نظریة وحدت وجود قبالای نبوی ابراهیم ابوالعافیه و نسخة مشابه آن در تصوف اسلامی اشاره کرد در این باب، علی‌رغم تفاوت‌های بنیادین، موارد مشابه زیادی نیز به‌دست آمد. نیز، طرح موضوع «تبعید و غربت روح» در تصوف و گنوسی از تأثیرپذیری متصوفه از آیین گنوسی حکایت دارد. هر چند، گنوسیان نیز در این زمینه از آبشخور فلسفة یونانی متأثر اند. طرح این ایده منجر به استفاده گنوسیان و متصوفه از زبان رمز و اشارت شده و پیدایش داستان‌های رمزی را در پی داشته است.

«حماسه و عرفان» نام یکی دیگر از آثار ارزشمند آیت الله جوادی آملی است. همان طور که از نام این کتاب بر می آید، موضوع آن دربارة عرفان، حماسه و ارتباط بین این دو مقوله است. اصل مطالب کتاب، برگرفته از سخنرانی های آیت الله جوادی آملی است که در محرم سال 1411ق (1368ش) انجام شده و پس از انجام تغییرات لازم و حذف و اضافات، بازبینی و تأیید نهایی ایشان به چاپ رسیده است. این عالم بزرگوار در مقدمة کتاب نگاشته اند: «نقش حماسه و تأثیر ستم ستیزی در تعالی روح بشر، زمینة اشتیاق عارفان ناب را به شهادت فراهم کرده و مجاهد کوی حق را با عرفان اصیل آشنا می سازد و این، همان هماهنگی حماسه و عرفان است». و در جای دیگر مقدمه چنین آورده اند: جهاد حقیقی بدون عرفان ناب نخواهد بود؛ چنانکه عرفان خالص بدون ایثار مال و جاه و نثار جان حاصل نخواهد شد. در وصف مجاهدان راستین، نشانه های عرفان مشهور است و در رسم عارفان واقعی، علامت های مجاهدت مشهود. مطالب این کتاب که با محوریت عاشورا و نهضت حسینی(ع) است، طی یک مقدمه و سه بخش ارائه شده است که به مرور اجمالی آن می پردازیم: بخش اول: هماهنگی آیین اسلام با فطرت این بخش حاوی دو فصل با عناوین زیر است: 1. نکاتی پیرامون آیة میثاق؛ 2. زوایای توحید؛ بخش دوم: فضیلت حماسه و عرفان؛ در این بخش، ضمن بیان معنای حماسه و عرفان، به خصال و ویژگی های عارفان پرداخته می شود. بخش سوم: عارفان حماسه ساز و حماسه سازان عارف این بخش که بخش پایانی کتاب است طی پنج فصل، به مباحث کلیدی زیر می پردازد: 1. امیر عارفان و سرآمد حماسه سازان؛ 2. سید مظلومان و پیشاهنگ شهیدان؛ 3. مظاهر عرفان در حادثة عاشورا؛ 4. جلوه های حماسی عاشورا؛ 5. سید ساجدان و زینت عابدان؛ اینک نظر شما را به مطلبی از این کتاب جلب می کنیم: در فصل چهارم از بخش سوم آمده است: رمز جاودانگی حماسه حسینی(ع) «سرّ جاودانگی حادثة کربلا، که اصل آن در مدت کمتر از یک روز و در بخش بسیار کوچکی از سرزمین پهناور اسلامی واقع شد، نیز همین هاست. در طی این سیزده قرنی که از این حادثة کبری و داهیة عظمی می گذرد، هر اَبَرقدرتی که آمد با هدف کربلا جنگید. هیچ قدرت جابری نیامد مگر اینکه گاهی با نام حسین(ع)، گاهی با قبر او، گاهی با زایر او، گاهی با وقف برای او و خلاصه همگی با مرام و آیین او جنگیدند و برای اضمحلال و نابودی هدف نهضت کربلا و شهدای گرانقدر آن، قیام و اقدام کردند؛ ولی هیچ کدامشان به مقصد شوم خود نرسیدند و نه تنها نتواستند این مشعل فروزان هدایتگر نسل بشری را خاموش کنند بلکه خودشان نابود شدند. از آن طرف در طول تاریخ افراد فراوانی جنگیدند، کشتند و کشته شدند ولی نام آنها در لابلای تاریخ دفن شد. یک مورخ بحّاث باید در صفحات تاریخ با جدیّت و پشتکار کنجکاوی کند تا بتواند از لابلای کتب تاریخی قصه ای تاریخی را استنباط کند. اما حماسة کربلا همواره سرآمد تاریخ است و بر تارک آن می درخشد. این بدان جهت است که آفرینندگان این حماسة پرشکوه افراد عادی نبودند بلکه کسانی بودند که عرفان ناب را با حماسه و نبرد دلیرانة خود آمیخته بودند. در کربلا مردانی بودند که با وضوی نماز عشا، نماز صبح می خواندند. بدین صورت که نماز مغرب و نافلة آن را که می خواندند مقداری استراحت می کردند: «کانوا قلیلاً من اللَّیل مایَهْجَعون»1 و بعد بر می خاستند و نماز عشا و نافلة آن را می خواندند و سپس به اذکار و ادعیه و مناجات مشغول بودند تا هنگام فضیلت نماز شب فرا می رسید و بعد از اقامة نماز شب، نافله و نماز صبح را به جا می آوردند و این سیرة حسنة آنان بود. اینها بودند که کربلا را حفظ کردند و نگذاشتند از صفحة تاریخ محو شود».2 در مجموع، این کتاب مطالب مفید و آموزنده ای از قیام حضرت سید الشهداء7 و نیز جایگاه حماسه و عرفان در دین اسلام ارائه می کند که برای خوانندگان قابل استفاده و بهره برداری است. پی نوشت: 1. سوره ذاریات: 17. 2. حماسه و عرفان، ص 312.