جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

یکی از مهمترین مضامین مشترک قابل بررسی در آثار سه ادیب بزرگ جهانی، حافظ و گوته و پوشکین، موضوع «عشق» است. حافظ آشکارا خود را «بنده عشق» می خواند و عشق را ماندگارترین صدا در همه اعصار در زیر این گنبد دوار می داند. گوته نیز در دیوان غربی- شرقی با الهام گیری از حافظ، عشقی انسانی و آسمانی را به نمایش می گذارد، و درسرگذشت ورتر از عشقی نافرجام سخن می گوید، و در فاوست، عشق مارگریت را مایه نجات روح سرگشته فاوست معرفی می کند. پوشکین نیز در دختر سروان، عشق پتر و ماریا را با فرجامی خوش طرح می ریزد، و در یوگنی آنه گین، از عشق تراژیک آنه گین و تاتیانا پرده برمی دارد، و در دختر دهاتی، ناظرایستگاه، دوبروفسکی، روسلاولو و منظومه های غنایی خویش از تاثیر گذاریهای عشق سخن می گوید.

سال 1999 میلادی با دویست و پنجاهمین زاد روز یوهان ولفگانگ فون گوته، شاعر و نمایشنامه نویس بزرگ آلمانی مقارن بود که نماینده برجسته ادبیات کلاسیک کشور خود است و بسیاری از آثارش به عرصه ادبیات جهانی درآمده است. مقاله حاضر از این فرصت بهره جسته و به معرفی دیوان غربی- شرقی این شاعر نامدار می پردازد. دلیل انتخاب این اثر برای تشریح آن است که گوته اندیشه و احساس نهفته در فصول این کتاب را ملهلم و مدیون شاعران ایرانی، خاصه حافظ است.

گوته، شیلر و کلایست در نمایشنامه های تاریخی گتس فن برلیشینگن (Götz von Berlichihgen)، ویلهم تل (Wilhelm Tell) و نبرد هرمان (Hermansschlacht) با نگاهی به گذشته موضوع خود یاری را در مقابل اشکال متفاوت ظلم در دوران مختلف دگرگونی تاریخی مطرح می کنند. در اثر «گتس» گوته به روند تحول قانون خودیاری قرون وسطی به نظام حقوق رومی، وضعیت نابسامان قضایی و سو استفاده از حاکمیت چه در قرن 16 میلادی و چه در زمان حیات خود می پردازد. در اثر «ویلهم تل» شیلر به مقاومت سویسی ها در مقابل حاکمیت والیان هابسبورگ با نگاهی به انقلاب فرانسه اشاره می کند و در نمایشنامه «نبرد هرمان» منظور کلایست از ایستادگی ژرمن ها در مقابل تجاوز رومی ها، در حقیقت چیزی جز فراخوانی ملی برای مبارزه با ناپلئون نیست. در این سه نمایشنامه به موضوع ایستادگی در مقابل استبداد و تجاوز خارجی که در حول و حوش 1800 میلادی مساله مهم روز در آلمان بود.، پرداخته می شود.

به رغم مرزهای کهن فرهنگی – عقیدتی میان شرق و غرب، مهاجرت انسان و سرمایه در دو مسیر مخالف، مردم این دو خطه را پیوسته به هم نزدیک تر، و همزیستی و تفاهم آنان را امری پیوسته ضروری تر می سازد. میراث ادبی شرق شناسی کشورهای آلمانی زبان که در دیوان غربی – شرقی گوته اوج و تبلور خاص خود را می یابد، می تواند در راه برقراری این تفاهم نقشی سازنده داشته باشد. این مقاله از این منظر به بررسی دیوان گوته می پردازد.

اخلاق و تربیت اخلاقی در عصر حاضر از بنیادی‎ترین موضوع بشریست که همواره مورد توجه اندیشمندان و صاحبنظران مختلف در اقصا نقاط جهان بوده است. از این رو، پژوهش حاضر با هدف بررسی مقایسه‌ای اهداف تربیت اخلاقی از دیدگاه روسو و آیت الله جوادی آملی انجام شده است. روش تحقیق این پژوهش تحلیل تطبیقی می‎باشد. یافته‌های پژوهش حکایت از آن دارد که هدف غایی تربیت اخلاقی در نظام طبیعت‎گرایانه[1] روسو تبعیت انسان از طبیعت و در نظام وحیانی آیت الله جوادی آملی تقرب انسان به سوی خدا می‎باشد. روسو برای نیل به چنین غایتی محافظت از نفس، تواضع و اعتدال، تحقق آزادی، نوع‎دوستی و دگرخواهی و آیت الله جوادی نیز شناخت خالق، شناخت خود، فطرت‎جویی، تواضع و اعتدال، کرامت‎مداری، تحقق آزادی، نوع دوستی و دگرخواهی را به عنوان اهداف واسطه‎ای معرفی نموده‎اند. وجوه اشتراک خاصی بین اهداف ترسیم شده هر دو اندیشمند وجود دارد که از مهمترین آن توجه ویژه هر دو اندیشمند به تربیت اخلاقی است. ولی از مهمترین وجوه اختلاف دو صاحب نظر این است که، روسو دستیابی به اهداف اخلاقی را در دوری از جامعه می‎داند، در حالی که از نظر استاد جوادی آملی دست‎یابی به چنین مقاصدی در درون جامعه محقق می‎شود. همچنین محوریت طبیعت از یک سو و خداوند متعال از سوی دیگر از مهم‌ترین تضادهای ماهوی و سرچشمه‎های معرفتی اهداف تربیت اخلاقی در دو دیدگاه است که جهت دهی زیست اخلاقی آدمی را از ابتدا تا انتها بر عهده دارد. [1]. طبیعت‎گرایی (Naturalisme) یا فلسفه اصالت طبیعت از جمله فلسفه‌های محض قدیمی است که طبیعت را تنها واقعیت می پندارد و تقریباً به غیر آن معتقد نیست. به عبارت دیگر، به نظر پیروان این سیستم فکری آنچه واقعیت دارد، همان «طبیعت» است آنچنان که حواس ما در می‎یابند. هیچ گونه علت و قدرت فراسوی طبیعی بر جهان حکومت نمی کند بلکه جهان، قائم به ذات است، توضیح آن در خودش است، اداره‎اش به عهده خودش می‌باشد، و خود، راهنما و رهبر خویشتن است. طبیعت ‎گرایی نظام فکری کسانی است که همه علل غایی را در طبیعت می‎یابند. طبیعت‎گرایی، که ساده‌ترین و روشن‌ترین فلسفه‎های محض است، واقعیت و طبیعت را یکی یا مترادف می‌‎داند، و آدمی را فرزند طبیعت می‎پندارد نه جامعه (شعاری ‎نژاد، 420:1383).

یکی از پایه‌های اساسی تشکیل و تحکیم مبانی یک تمدن ماندگار، تعلیم و تربیت مؤثر و جریان آفرین است. در واقع دست‌یابی به اثر بخشی پایا و مؤثر در نظام تربیتی، مستلزم بینش صحیح و انتخاب درست روش تربیت است. یکی از برجسته‌ترین مکاتب تربیتی، مکتب تربیتی عرفای اسلامی است؛ کسانی که توانسته‌اند با کمترین امکانات، یکی از تأثیرگذار‌ترین گونه‌های تربیت را در مواجهه با متربیان خود به کار گیرند. این مقاله بر آن است که با بررسی حکایات مربوط به نوع سلوک عارفان مسلمان، شیوه‌های تربیت غیرمستقیم مرید را با تکیه بر حکایات کتاب تذکرﺓالاولیاء عطار، با روش توصیفی- تحلیلی و با توجه به بسامد کارکرد آن‌ها در حکایات این کتاب مورد بررسی و تحلیل قرار دهد. مقصود از شیوه‌های تربیت غیرمستقیم، شیوه‌هایی است که تکیه آن‌ بیشتر بر کنایه و تعریض است و صراحت به تربیت، توسط مربی در آن وجود ندارد. با توجه به بررسی انجام شده، مشایخ از سه شیوه اصلی تربیتی شامل شیوه‌های: مشاهده‌ای، اکتشافی و کشفی- شهودی بهره برده‌اند که هر یک از این شیوه‌ها دربردارنده فروعاتی هستند. روش مشاهده‌ای شامل روش-های نمایشی و استفاده از طبیعت و محیط پیرامون؛ روش اکتشافی شامل طرح معما و بیان رمزگونه و استفاده از تاویل و تمثیل؛ و روش کشفی-شهودی شامل استفاده از سفر و هنر در تربیت مرید است.

زبان، اسطوره-دین، هنر، تاریخ و علم هر کدام جنبه‌ای خاص از کلیت پیچیده فرهنگ را در بر می‌گیرند و رابطه تأثیر و تأثّر متقابل با آن دارند. کاسیرر آن‌ها را «صورت‌های سمبلیک»ی می‌داند که «جهان بیرون» و «جهان درون»؛ یا به عبارت دیگر «واقعیت» و «من» را برای ما متعین می‌سازند و هر کدام کارکرد ویژه‌ای دارند. در این میان هنر، علاوه بر خصلت عمومی همه صورت‌های سمبلیک که همان صورت‌بخشی و انتظام داده‌های ادراک حسی باشد، ویژگی‌هایی دارد که آن را نسبت به دیگر صورت‌های سمبلیک متمایز می‌کند و در کلیت فرهنگ کارکردی خاص برای آن به وجود می‌آورد. هنر و شهود زیبایی‌شناختی چگونه دیدن اشیاء و امور را به ما یادآوری می‌کند. و از آن‌جا که این چگونه دیدن فرآیندی خلاقانه است، از یکنواختی و ساده‌سازی مفاهیم به ویژه در اثر نگاه علمی جلوگیری می‌کند و به این ترتیب سبب پویایی و سرزندگی کلیت فرهنگ می‌شود.

زنى از اشراف پاريس از ژان ژاك روسو راجع به راه درست تربيت كودك پرسيد. روسو نخست قرار بوده نامه اى كوتاه در پاسخ بنويسد، اما هر چه بيشتر به نوشتن ادامه داد به اهميت موضوع بيشتر پى برد، تا بالاخره كتاب درخشان چهارصد صفحه اى "اميل" را نگاشت، كه مبناى برخى تحولات اساسى در نظام آموزش و پرورش فرانسه و ديگر كشورها گشت. ساختار كتاب: روسو خود را در نقش يك مربى سر خانه تصور مى كند كه دعوت شده تا "اميل"، كودك يكى از خانواده ها متمول را بزرگ كند. او در پنج فصل به مراحل مختلف رشد اميل مى پردازد و در ضمن آن مطالعات و نظريات خود را پى مى گيرد. فصل نخست، آغاز طفوليت-مراقبت هايى كه نوزاد لازم دارد، فصل دوم، تربيت اخلاقى كودك، فصل سوم، پسرك ١٢ تا ١٥ ساله، فصل چهارم، دوران شباب، فصل پنجم، ازدواج.