جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

استطاع الشریف الرضی بشاعریته الفذة القویة، وبلاغته الأصیلة، وقدرته الباهرة أن یبرز فی مقدمة الفحول من الشعراء، لاسیما فی الرثاء والبکاء علی الأهل، والأقارب، والأحباب ووصف تقلبات الزمان، وظهرت قصائده فی الرثاء ملیئة بالمشاعر الجیاشة. وجدیر بالذکر أن قصائده فی رثاء الحسین (ع) مثال کامل احتذاه الشعراء من بعده لبیان مظلومیة أهل البیت (ع) وفاجعتهم بمقتل الإمام الحسین (ع) وکانوا یحفظون وینشدون أشعاره الرثائیة. إن مراثی الشریف الرضی - مع قلتها - جعلته بارزا بین معاصریه وشعراء الشیعة. تدرس هذه المقالة الرثاء عند الشریف الرضی وتثبت أن الرضی من أحسن شعراء الرثاء بلامنازع فی العصر العباسی، وأحسن تصرفا فیه.

قد تثیر دراسة الآراء النقدیة لاستکناه الشعر کثیرا من الخلافات المعیاریة وتشعبا فی الحدیث عنه، فلکل زمن بل لکل شاعر وناقد تعریفه لمفهوم الشعر، کما أن الشعر، شئنا أم أبینا، فن روحی فی جوهره، له ما یربطه وثیقا بالذات الإنسانیة، ولکل أدیب ذاتیته، و إذا کان کذلک فالشعر متعدد الجوانب، لأن الذات لیست ظاهرة أحادیة البعد، الأمر الذی یجعل من الصعب تعریف الشعر تعریفا معیاریا، لذا فإن عددا لا بأس به من الأدباء المعاصرین قد حاول التأمل فی تجربته الشعریة. یسعی هذا البحث إلی الکشف عن مفهوم الشعر لدی اثنین من کبار الشعراء والناقدین العرب فی العصر الحدیث، والمعالجة الفنیة لمعرکة نقدیة عنیفة خاض فیها الأدیبان، وسعی من خلالها کل منهما النیل من الآخر، فدرسنا آثارهما الشعریة والنثریة واستخرجنا تنظیراتهما وتعلیقاتهما النقدیة من خلال دراسة موضوعیة - تحلیلیة و نقدیة، محاولین أن نعطی القارئ تصورا عاما لمفهوم الشعر فی أبعاده الروحیة والفنیة قدر المستطاع، مرکزین علی آراء العقاد والرافعی فی هذا المجال. تری المقالة أن الشعر عند الأدیبین مزیج من الموهبة الفطریة الإلهیة، والعاطفة المرهفة، والفکرة الصائبة، والکلام الموسیقی الموزون، فکلاهما یتراوحان بین الکلاسیکیة والرومانسیة، و علی هذا فالمعرکة النقدیة بینهما لا تعود إلی خلاف جوهری فی التنظیر الأدبی.

وقعت حروب کثیرة بین العباسیین، والروم، والخرمیین و بین الحمدانیین والروم أیضا، إضافة إلی حروب القبائل بعضعها مع بعض، یتعرض هذا المقال لما وقع من الحروب بین العرب والروم من خلال دراسة قصائد حربیة للشاعرین البارزین فی القرن الثالث الهجری والقرن الرابع الهجری واللذین ترعرعا فی بیئتین بینهما تشابه کبیر، والإسلام دینهما والروم أعداؤهما، هما أبوتمام الطائی الذی شارک فی الحروب بلسانه وأبو فراس الحمدانی الذی شارک فیها بکل کیانه، أما أبوتمام فالقصائد التی یصور فیها حروب العرب مع الروم هی فی الأصل من قصائده المدحیة، لذلک یستهلها بالمقدمة الغزلیة أو بالمقدمة الطللیة، ولا بد أن تکون الصور التی یرسمها للقواد مما یرضیهم و قد استطاع أن یوفی القواد حقهم، خاصة هؤلاء الذین أغفل التاریخ ذکرهم، من مثل: أبی سعید الثغری. أما أبوفراس فی قصائده الحربیة فیطرق الموضوع بسرعة دون اتکاء علی المقدمات، و هذه القصائد فی الأصل من قصائده المدحیة والفخریة، فتعتبر قصائد هذین الشاعرین من الوثائق الهامة للتاریخ والشعر.

قام الشاعر الإیرانی «محمدحسین شهریار» بترجمة قصیدة للشاعر «بشر بن عوانة» ذکرها «بدیع الزمان الهمذانی» فی مقامته الأخیرة، و هی التی اشتهرت بالقصیدة البشریة. و ترجمة شهریار من أجمل ما ترجم من الشعر العربی إلی الشعر الفارسی إذ ترجم الشاعر القصیدة العربیة محافظا علی الجوانب المتنوعة التی تأسست علیه القصیدة وخاصة الجانب الإیقاعی والموسیقی منها، فالبحث هذا یهدف إلی مقارنة بین موسیقی نص المبدأ ونص المقصد مبینا الطرق التی تم بها نقل الموسیقی الشعریة. من أهم ما توصل إلیه هذا البحث هو أن الموسیقی فی کلتا القصیدتین العربیة والفارسیة قد ساعدت علی تبیین ما فی فکرة الشاعرین من الصور الحماسیة والفخریة من جانب، و من صور غزلیة عاطفیة من جانب آخر، فالوزن والبحر یناسبان الحماسة والفخر کما أن القافیة تناسب الغزل والتشبیب. و هکذا الحال فی الموسیقی المعنویة واللفظیة، فتارة تناسب الحماسة و تارة تناسب التشبیب والتحبیب وفقا لمقتضی الحال.

الظروف الاجتماعیة، والسیاسیة، والفکریة فی العالم العربی بعد الثلث الأول من القرن العشرین کانت ظروفا مهیأة لقیام حرکة رومانسیة. فظلت هذه المدرسة مسیطرة علی الذوق العام فترة طویلة و تأثر الجیل العربی بالظروف الرومانسیة المحیطة متماثلا مبادئها التی تعرف علیها فی الآداب الغربیة و فی المترجمات عن هذه الآداب.من أبناء هذا الجیل، الشاعرة الفلسطینیة المعاصرة فدوی طوقان التی أرست دعامات الشعر الفلسطینی بعد أخیها إبراهیم طوقان و تأثرت بالتیار الرومانسی فی مجموعاتها الشعریة الأولی، لکنها تخرجت من عباءة الرومانسیة فی مجموعاتها الشعریة التی صدرت جمیعا بعد هزیمة 1967 م.من هذا المنطلق یلقی هذا المقال الضوء علی دراسة شعر فدوی طوقان لیکشف عن أهم المضامین الرومانسیة فی مجموعاتها الشعریة الأولی معتمدا علی المنهج التحلیلی - الوصفی.

إن القضایا اللغویة لا زالت ولا تزال مهبط عنایة اللغویین والعلماء، و مما لا شک فیه أن المحدثین قد حصلوا علی إنجازات هامة فی میدان معرفة اللغة، بید أنها ترجع فی غالب الأحوال إلی المنهجیة فی البحث العلمی والمعرفی، وذلک أن القدامی - کالمحدثین - کانوا علی وعی بأصول اللغة وجذورها. و هذا المقال یستهدف دراسة جهد قدیم فی هذا الحقل المعرفی، و هو ما بذله الإمام البیضاوی فی تفسیره من جهود متعلقة بمعیار التبادل الفونیمی الذی اعتمده المحدثون کمعیار و أداة للتمییز بین الأصوات. و ذلک عسی أن نصل من خلال هذه الدراسة إلی أن جهود القدامی فی هذا الحقل اللغوی لم تکن أقل شأنا من جهود المحدثین، و أن التراث اللغوی یحظی بقیمة علمیة و معرفیة جعلته مؤهلا لیکون أساسا تقام علیه الجهود اللغویة الحدیثة.

«الفصول والغایات فی تمجید الله والمواعظ» من أهم آثار أبی العلاء النثریة والأدبیة الذی لم یصل إلینا منه إلا القلیل. یدرس هذا المقال الأرجاع والغایات والتفاسیر الواردة فی هذا الکتاب من ناحیة الشکل مبینا المعنی المراد من هذه العناوین بإیراد بعض المضامین وتحلیلها وبیان معیار أبی العلاء فی التفاسیر والغایات غیر المعنونة بالرجع.إن الأرجاع والغایات والتفاسیر الموجودة فی الکتاب تبلغ حجما کبیرا غیر أن کل رجع تضمن موضوعا جدیدا مما یدل علی سعة أفکار المعری وعمقها ثم إن المشابهة الشکلیة بین هذا الکتاب والقرآن علی زعم البعض جعلت الحساد یوغرون الصدور ضده فطعنوا فی کتابه بمعارضة القرآن. وعلی الرغم من أن المعری بذکائه وعرفانه بعلوم العرب وأدبه من الطبیعی أن یخلق أثرا بهذه المیزة إلا أن کیفیة تحلیل المضامین والاستفادة من شتی العلوم من الصرف والنحو والعروض والفقه و... لبیان تلک المضامین أسلوب لم یسبقه إلیه أحد. وکأن هذا الکتاب شاهد لما قاله المعری فی بیته المعروف: و إنی وإن کنت الأخیر زمانه / لآت بما لم تستطعه الأوائل

اسطوره، پیوند بسیار نزدیکی با هنر، به ‌ویژه شعر، دارد. اسطوره در فرهنگ و تمدن یک ملت ریشه دارد؛ و ادبیات، یکی از عوامل جاودانگی و حیات فرهنگ و تمدن ملت‌ ها است. شاعران، اسطوره ‌ها، باورها و رویاهای مهم و کهن اقوام خود را می ‌پرورانند و در نتیجه پیوند با اسطوره ‌های دوران کهن تا باورهای زمان خویش، طی یک جریان درونی در ناخودآگاه جمعی، به پویایی و بازآفرینی آنها می ‌پردازند.بازتاب اسطوره‌ ها در شعر م. سرشک بسیار چشمگیر است. وی پیوند عمیقی با ادبیات و فرهنگ قومی و دیدی وسیع به آن دارد تا جایی که باورها، اساطیر و رخدادهای مهم در آیینه اشعارش منعکس می ‌شود. او به انسان عشق می ‌ورزد و انسان‌ های پاک و وارسته، فراتر از زمان و مکان در شعر او جلوه‌ ای اسطوره ‌ای می ‌یابند.در مقاله حاضر، تجلی اسطوره ‌ها به مفهوم عام و در گستره تاریخی - فراتاریخی در شعر م. سرشک در پنج دسته بررسی شده ‌است: الف) تجلی اسطوره ‌های ملی - قومی، ب) تجلی اسطوره‌ های پیامبران، ج) تجلی اسطوره ‌های عرفانی، د) تجلی اسطوره ‌های شاعران، ه) تجلی اسطوره ‌های فراملی - جهانی.

یکی از نقش‏ های زبان، نقش ادبی آن است که نقطه پیوند زبان ‏شناسی و ادبیات به ‌شمار می ‏رود. در نقش ادبی، تاکید بر پیام است و از اینجا است که زبان پیام بر زبان معیار برجسته می ‌شود. زبان ‏شناسان این برجسته ‏سازی را به دو طریق انجام می ‌دهند: انحراف از زبان معیار با عنوان هنجارگریزی، و افزودن قواعدی به زبان معیار با نام قاعده ‏افزایی در سه سطح معنا، صورت و تحقق صوری زبان. هنجارگریزی سخن را به شعر نزدیک می‏ سازد و قاعده‏ افزایی لباس نظم بر آن می ‏پوشاند.از آنجا که مجموعه شعر از این اوستا نماینده اوج هنری اخوان ثالث است، در این مختصر، بارزترین گونه برجسته‏ سازی در آن یعنی هنجارگریزی معرفی می ‏شود. علاوه بر بسامد بالای هنجارگریزی در مقایسه با قاعده ‏افزایی در سخن اخوان، هنجارگریزی در سطح معنا بیش از انواع دیگر آن دیده می ‏شود. این گونه شامل مباحث بیان و بدیع معنوی است که جنبه تخیل را در شعر به اوج می ‏رساند؛ به ویژه اینکه تشبیه و استعاره - دو شکل بارز صور خیال - به میزان بالایی در آن به ‌کار رفته ‏است. پس از آن، هنجارگریزی زمانی، یعنی کاربرد کلمات کهن، فراوان به ‌چشم می ‏خورد و بنابراین مشاهده می ‏شود که انواع دیگر هنجارگریزی که از فخامت سخن می ‏کاهد، در شعر اخوان کمتر یافت می ‏شود.

رمان ‌هایی که در سال ‌های اخیر، زنان خلق کرده ‌اند، شباهت ‌های فراوانی با هم دارند. به ‌نظر می ‌رسد نویسندگان زن - خواسته یا ناخواسته - از الگوی واحدی برای نگارش رمان ‌های خود استفاده می‌ کنند. در این مقاله سعی شده است تا وجود شباهت ‌ها در پیرنگ چهار رمان اثبات شود. برای تحلیل این مساله، از رویکرد ساختارگرایی استفاده شده است، چرا که در ساختارگرایی، ادبیات با دیدگاهی کلی و خود‌بسنده مطالعه می‌ شود. با استفاده از این رویکرد، شباهت‌ ها و جهت ‌گیری اصلی این رمان‌ ها در پیرنگ کشف می ‌شود. پیرنگ این رمان‌ ها کمابیش شباهت ‌های ساختاری عمده ‌ای با هم دارند. دلیل این شباهت‌ ها پیش از هر چیز، وضعیت فرهنگی مشابه پدیدآورندگان این رمان ‌ها است که باعث شده است ساختارهای ذهنی مشابهی در خلق آثار دیده شود. در این مقاله ابتدا توضیح مختصری درباره ساختارگرایی داده می ‌شود، سپس در بخش بحث و بررسی، آن دسته از نظریات ساختارگرایان، که با موضوع مقاله ارتباط دارد، به‌ طور خلاصه مرور می ‌شود. مباحثی درباره پیرنگ و بحث‌ های تخصصی ‌تر ساختارگرایان درباره آن نیز در همین قسمت آمده است. در پایان نیز مطالعه موردی پیرنگ چهار رمان از منظر ساختارگرایانه آورده شده است که نشان می ‌دهد پیرنگ این رمان ‌ها از الگویی کلی پیروی می ‌کند. رمان ‌های بررسی شده عبارتند از: 1. خط تیره آیلین (ماه‌ منیر کهباسی)، 2. چراغ‌ ها را من خاموش می‌ کنم (زویا پیرزاد)، 3. چه کسی باور می‌کند رستم (مهرانگیز شریفیان)، 4. رویای تبت (فریبا وفی).