جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

تعبیرات کنایی یکی از جلوه های زیبایی سخن و هنر سخنور است و صاحبان هر زبان به کمک تصویرهایی که از خلال کنایات پدید می آید، بر قدرت نفوذ و اثربخشی کلام خویش می افزایند. نصوص نهج البلاغه مشحون از این گونه تعبیرات است و یکی از چالش های ترجمه عبارت های آن، برگردان کنایات آن به زبان فارسی است؛ زیرا در میان انواع ترجمه های معنایی یا ارتباطی که مترجمان برای عبارات کنایی به کار برده اند، نارسایی هایی به چشم می خورد که محل تامل است و جای نقد دارد. در این مقاله به اقتضای مجالی که فراهم است، تعدادی از این قبیل ترجمه ها بررسی و در نهایت، پیشنهادهایی ارائه شده است. بدان امید که این تلاش مختصر درآمدی بر بررسی و نقد ترجمه همه کنایات نهج البلاغه باشد و بر غنای این بحث بیفزاید.

یکی از امور مهم در فقه الحدیث، توجه به روایات معلل و تشخیص آنها از روایات صحیح است. شناخت روایات معلل نیاز به اطلاعات دقیق و تخصص لازم در حدیث شناسی دارد، و تنها استادان فن حدیث و خبرگانی که به اسناد و متون روایات آشنایی کامل داشته باشند، از عهده تشخیص روایات معلل بر می ‌آیند. در این مقاله، انواع علل الحدیث و راه شناخت آنها مورد بحث قرار می ‌گیرد، و نمونه‌ هایی از احادیث معلل معرفی می ‌گردد. امور ذیل از نشانه‌ های علت در حدیث است:1. تفرد راوی در نقل؛2. حدیث به ظاهر دارای سند موصول است، ولی پس از تحقیق روشن می ‌شود که برخی از افراد سند حذف شده است؛3. روایت در ظاهر مرفوع است ولی در واقع موقوف می ‌باشد که در قالب مرفوع نقل شده است؛4. متن حدیث با متن روایت دیگری مخلوط شده یا سند حدیثی در ضمن سند روایت دیگری آورده شده است؛5. راوی در هنگام نقل دچار توهم و تحریف گشته است مثلا کلمه‌ یا جمله‌ ای به روایت افزوده است؛6. تقطیع روایت در مواردی که بخش متروک با بخش مذکور دارای پیوند معنایی باشد.

«زیاده و نقیصه» در روایات، به معنای افزوده شدن یا کاستن چیزی از آن، یکی از آفت های راه یافته در احادیث است که تشخیص و توجه به پیامدهای نامطلوب آن، پژوهش همه جانبه ای را می طلبد. محدثان همواره به این آسیب توجه کرده و یکی از مقدمات استفاده از احادیث را پالایش حدیث از این پدیده دانسته اند، زیرا اندک تغییر و زیادی و کاستی در حدیث، ما را در رسیدن به مقصود اصلی معصوم (ع) ناکام می گذارد، از این رو، توجه به آسیب «زیاده و نقیصه» از اهمیت به سزایی برخوردار است. نوشتار حاضر، با روش توصیفی - تحلیلی به هدف بررسی این پدیده، بیان گونه ها، عوامل و پیامدهای آن در احادیث نگاشته شده است.

تقیه، موضوعی است که در ایات قران و سنت معصومان (ع) ریشه داشته، در فهم محتوا و هدف کلام ائمه معصومین (ع) موثر است.محمدتقی مجلسی، ضرورت تقیه را افزون بر ادله قرآن و حدیث، از طریق قاعده حفظ حرمت مسلمان نیز اثبات نموده است. او بین تقیه و اتقا تفاوت می گذارد زیرا بخشی از احادیث با هدف اتقا صادر شده است و نه تقیه. وی درجات فهم مردم را در تقیه موثر و آن را از راه نشانه های سندی و محتوایی، قابل تشخیص می داند و در نشانه های سندی به مواردی چون انتساب حدیث به امام پیشین و حضور راوی عامی اشاره می نماید.مجلسی نشانه های محتوایی را در قالب مواردی نظیر تعارض حدیث با خبر متواتر، اضطراب و تشویش متن، و وجود قراین دال بر مشابهت با روایات عامه مبتنی کرده است.او در بحث وجوب تقیه، دو شرط اضطرار و مقتضیات مخاطب را مورد تاکید قرار داده است.

ابومخنف از محققان و مورخان چیره دست و بهترین و بزرگ ترین وقایع نگار حوادث صدر اسلام، به ویژه عاشورای حسینی است و با جست وجوی وسیع و دیدار و مصاحبه با شاهدان حادثه کربلا یا کسانی که به گونه ای از آن اطلاع داشتند، اطلاعات دست اول و گزارش های معتمد و مستند را گردآوری کرد؛ از این رو معرفی و تبیین شخصیت این محقق و مورخ و اخبار دقیقی که از حادثه عاشورا در مقتل ایشان به دست ما رسیده است، لازم به نظر می رسد.هدفی که در این مهم دنبال می شود، آن است که با مطالعه روشمند شخصیت این مورخ شهیر، ضمن تبیین نقش آفرینی ایشان در حوزه تاریخ نگاری حادثه عاشورا، به تحلیل و بررسی مقتلی بپردازیم که از ایشان به جا مانده و بارها به نام ایشان تجدیدچاپ شده است. بدین سبب این مقاله بر آن است ضمن پاسخ دادن به شبهات عامی بودن ابومخنف و تاثیر بسزای گرایش شیعی بودن ایشان در نقل حوادث و استفاده وافر عموم مورخان شیعه و سنی از مطالب ایشان، به تبیین این مطلب بپردازد. آنچه ابومخنف از عاشورا آورده است، در طول تاریخ از بین رفته، جز نام آن یا نوشته هایشان در لابه لای کتاب های تاریخی به صورت پراکنده، چیزی در دسترس نیست و دیرینه ترین متن موجود که روایات هشام کلبی را از کتاب او به نقل از استادش ابومخنف روایت می کند، تاریخ طبری است. اما آنچه به نام مقتل الحسین به ابومخنف منسوب است و بارها در ایران و هند و عراق چاپ شده، یقینا و قطعا از او نیست. مطالب سست و گزارش های جعلی و کذب آن، بهترین دلیل بر انتساب دروغین آن به ابومخنف است.

در فرهنگ اسلامی، سفر، به ویژه گونه عبادی و زیارتی آن، به عنوان بخشی مهم از زندگی دینی تلقی گردیده و سکونت و اقامت در یک مکان، به خصوص آنگاه که دین و دنیای انسان در خطر و تنگنا قرار گیرد، مطلوب قلمداد نشده است. علاوه بر حدود سی آیه قرآنی که به سیر و سفر در آفاق و انفس و سرزمین های مختلف و عبرت گیری و تجربه اندوزی سفارش می کنند، در جوامع حدیثی، روایات بسیاری، درباره آداب، احکام و انواع سفر، آثار، نتایج و انواع سفر و سیره پیشوایان رسیده است. در برابر این همه پافشاری و اهتمام، روایاتی نیز هرچند معدود، موجب بروز پرسش و شبهه در باب برخی سفرها گشته که مهم ترین آن ها، روایت شد رحال است که با چند تعبیر، و عمدتا در منابع روایی اهل سنت نقل شده است. بنا به ظاهر حدیث «لا تشد الرحال الا الی ثلاثه مساجد»، بار سفر بستن تنها برای سه مسجد (مسجدالحرام، مسجدالنبی و مسجدالاقصی) مجاز است و برخی از آن، عدم فضیلت یا حتی عدم جواز سفر به مساجد و اماکن دیگر را برداشت کرده اند. در این مقاله، در جهت نقد این روایت و دلالت ادعا شده برای آن سعی شده، تا با بررسی احتمالات مختلف معنایی و بررسی صدور و سند آن، ضمن روشن شدن ضعف سندی ثابت شود که حتی با فرض صحت سند، تنها افضلیت و ارزش والاتر مساجد سه گانه نسبت به سایر مساجد به عنوان مقصد سفر، از آن برداشت می شود، نه حرمت یا کراهت و یا حتی عدم ثواب برای سایر سفرهای عبادی و زیارتی، و یا سایر سفرهایی که با نیت طلب دانش یا دیدار نیکان و یا گردشگری و سیر در طبیعت و جوامع صورت می گیرد.

با پیدایش پدیده جعل حدیث و راهیابی احادیث ساختگی به منابع حدیثی، تمییز روایات اصیل از غیراصیل، یکی از دغدغه های مهم حدیث پژوهان شد. برای دستیابی به این مهم، یکی از راه ها بررسی اسانید حدیث و به تبع آن، تلاش برای شناخت اوصاف تک تک راویان (نقد سند) است. در ادوار نزدیک به عصر صدور حدیث که به عصر زندگی رسول اکرم صلی الله علیه و آله و سلم نزدیک بود، این کار آسان تر می نمود، زیرا شناخت راویان، بی واسطه یا با وسایطی اندک حاصل می شد.از سده های سوم و چهارم به این سو، حدیث پژوهان و راوی شناسان کتاب هایی سامان دادند و راویان و اوصاف آنان را در آن کتاب ها ثبت و ضبط کردند تا پژوهندگان بتوانند با رجوع به آن منابع، به مقصود دست یابند. آنان در مقام معرفی راویان، گاه الفاظی را به کار گرفته اند که گاهی، مدلول آن به روشنی معلوم نیست؛ به طوری که شناخت مدلول این الفاظ، امروزه به یکی از دل مشغولی های محققان عرصه حدیث و فقه تبدیل شده است. یکی از این الفاظ، عبارت «سلیم الجنبه» است که رجال شناسان امامی در توصیف برخی از راویان به کار برده اند.نگارندگان در این پژوهش، پس از گزارش و نقد آرای حدیث پژوهان درباره معنا و مدلول این عبارت، با تکیه بر آگاهی های لغت شناختی و روابط همنشینی این عبارت با الفاظ و عبارات دیگر و نیز با در نظر گرفتن عبارات و الفاظ مشابه در ادبیات رجال شناسان امامی و اهل سنت، به بازکاوی معنای آن پرداخته و نشان داده اند که مراد از این عبارت، سلامت شخصیت راوی است.

از عالمان برجسته متقدم شیعی در عرصه قرائات، فقه، ادبیات و حدیث، ابان بن تغلب است. گزارش های رجالی درباره وی اندک به نظر می رسد. از دیگر سو، در مطالعه تاریخ علوم اسلامی در دو سده نخست هجری، بازشناسی شخصیت های کلیدی همچون وی، و رفع ابهام درباره اندیشه و حیات ایشان، اقدامی بنیادین محسوب می شود. یک روش برای شناخت بهتر این قبیل شخصیت ها، توجه به اسناد روایات ایشان، و استخراج داده های تاریخی مندرج در آن هاست. این مطالعه می کوشد با تحلیل اسناد ابان به طبقه صحابه و تابعین بپردازد، و با شناسایی و دسته بندی استادان وی در این دو نسل، شواهدی از حیات و اندیشه ابان را بازکاود، از تحصیلات وی پرده بردارد، و وابستگی های مکتبی او را بازشناسد.

بی شک مهم ترین عامل تاثیرگذار در باورها، بینش ها، رفتار و گفتار مسلمانان، سخنان پیامبر (ص) است. در کنار این عامل مهم، نوع برداشت ها از سخن، سیره و سنت آن حضرت نیز موجب گردید تا فرقه ها و نحله های متعددی پدید آید. حدیث اقتدا و اهتدا زیربنایی ترین اصل را در ایجاد سازگاری میان این برداشت های متنوع و متغایر برای اهل سنت تشکیل می دهد. در پرتو این بینش، تمسک به هر یک از صحابیان روا شمرده شده و سخن و سیره آنان را به سان سخن و سیره نبوی ارزشمند خواهد ساخت. نتیجه قهری چنین بینشی، التزام به نوعی پلورالیسم درون دینی در محدوده قول و عمل صحابه خواهد بود، مساله ای که راه را بر روی فتاوی و منقولات گاه متناقض گشوده است.نویسنده این مقاله با توجه به اهمیت این موضوع، حدیث اقتدا و اهتدا را بازخوانی و در دو بخش بررسی کرده است. در بخش نخست، متن و سند حدیث را در منابع مختلف سنی و شیعی مورد ارزیابی عملی قرار داده و پس از کتاب شناسی لازم، تفاوت های متنی حدیث را یادآور شده و در ادامه به اسناد و طرق مختلف، حدیث را مورد توجه کرده و چنین نتیجه گرفته است که صدور این حدیث با مشکل جدی رو به رو است. در بخش دوم، دلالت و محتوای حدیث را کاویده و روشن ساخته است که پیام این حدیث با مدلول بسیاری از روایات سخت ناهمخوان است و بینش منصفانه، اجازه پذیرش چنین حدیثی را نمی دهد.