جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

در زبان فارسی آرایش جمله از انعطاف پذیری نسبی برخوردار است. با وجود این در بسیاری از مطالعات مربوط به ساخت جمله، آرایش بنیادین سازه ها در این زبان به صورت فاعل – مفعول – فعل (SOV) معرفی شده است. علیرغم این توافق عام در خصوص آرایش بنیادین جمله در زبان فارسی در ارتباط با آرایش گروههای نحوی در ساخت جمله های دومفعولی این زبان بین زبان شناسان حداقل در حوزه مطالعات مبتنی بر چهارچوب نظری حاکمیت و مرجع گزینی اختلاف نظر وجود دارد. چگونگی اختصاص حالت دستوری در ساختهای دومفعولی زبان فارسی نشان می دهد که مفعول صریح در جایگاه خواهر فعل بدون تیره تولید می شود و در همان جایگاه حالت دستوری و نقش تتای (Theta role) خود را از طریق فعل دریافت می کند. با وجود این در صورتی که مفعول صریح از ویژگی [+ مشخص] برخوردار باشد در سطح ر ـ ساخت (تقریبا همان روساخت در چهارچوب دستور گشتاری قبل از نظریه حاکمیت و مرجع گزینی) به جایگاه مشخص گروه فعلی (Spec VP) انتقال می یابد تا حالت دستوری واگذار شده به آن تحت حاکمیت عنصر صرفی (INFL) مورد بازبینی قرار گیرد. در این ارتباط، شواهدی از نحوه به کارگیری مخل (Parasitic gap) روابط مرجع گزینی و افعال مرکب در جمله های زبان فارسی ارائه نموده و نشان خواهیم داد که اختصاص حالت دستوری در ساختهای دومفعولی زبان فارسی با پیشنهاد دو جایگاه متفاوت برای مفعول صریح در سطح ر ـ ساخت قابل توجیه است:

نیما یوشیج پایه گذار شعر نو فارسی است و از روحیه و شخصیتی رمانتیک برخوردار بوده است. این ویژگی رمانتیک درسالهای آغازین شاعری او نمود و بروز بیشتری یافته است. در این مقاله سعی شده است شخصیت رمانتیک نیما و دیدگاههای نظری او در این باب، صرف نظر از شعرش، بررسی شود. رمانتیسم نیما در حد فاصل رمانتیسم اجتماعی عصر مشروطه و رمانتیسم احساساتی دهه بیست و سی شمسی جای دارد و می توان آن را رمانتیسم طبیعت گرا نامید. بهترین ویژگیهای نیمای رمانتیک عبارتنداز: عشق رمانتیک، طبیعت گرایی، بدوی پسندی، ایده آلیسم و ذهن گرایی، میل به انزوا، دلبستگی به آثار رمانتیکهای اروپایی و ... . دلبستگی نیما به رمانتیسم، حدود ده سال از زندگی هنری او را در بر گرفته است، ولی گرایشهای تلطیف شده رمانتیک را در همه دوره های زندگی او می توان دید.

شعر «نشانی» از جمله برترین اشعار سپهری است. در این مقاله سعی بر آن است که اولا علل برتری این شعر را بیان کنیم؛ ثانیا به تفسیری دست یابیم که در افقی نزدیکتر به ذهنیت شاعر باشد. برای این کار و نیز گریز از جزم اندیشی، شعر را بر مبنای اندیشه سیال شاعر در هشت کتاب تفسیر کرده ایم؛ یعنی مفاهیم مختلف کلمات کلیدی شعر «نشانی» را در این کتاب یافته، نزدیکترین مفهوم با شعر «نشانی» را انتخاب کرده ایم و بر مبنای آن به توضیح شعر پرداخته ایم.

اصطلاح پست مدرن- صرف نظر از ورود به حوزه گفتمانهای فلسفی آن – در ادبیات داستانی به آثاری اطلاق می شود که ویژگیهایی همچون: تناقض، عدم انسجام، عدم قطعیت، معنا باختگی، حضور راوی، روایتهای تودرتو و ... در آنها سایه افکنده است. رمان «کولی کنار آتش» نوشته منیرو روانی پور را نمی توان به طور قطع در زمره آثار پست مدرنیستی قلمداد کرد، زیرا رمان در چارچوب کلی خود دارای فرجام مشخصی است، حال آنکه عدم قطعیت و فرجام نامشخص یکی از اصلی ترین مشخصه های چنین آثاری است. با این حال، وجود عناصری از قبیل حضور راوی در داستان، تداخل روایتهای متعدد در موضوع اصلی، بافت باز و گشاده داستان که نویسنده را بر افزودن حوادث و شخصیتهای متعدد- بی آنکه نیاز به مقدمه چینی داشته باشد- توانا می سازد، اثر را به ساحت پست مدرنیسم نزدیک کرده است. در این مقاله ضمن تعریف اصطلاح پست مدرنیسم، اصلی ترین مولفه های آن در عرصه داستان نویسی بر شمرده شده، آنگاه رمان«کولی کنار آتش» بر پایه مشخصه های متعارف این مکتب تحلیل شده است.

هرمنوتیک، بخشهایی از دانش بشری را به بازنگری واداشته و موجب دگرگونی چشمگیری در نظریه پردازی ادبی شده است. عرصه هرمنوتیک گسترده است؛ چرا که ازیک سو به مثابه سخنی فلسفی، در چارچوب هستی شناسی جای می گیرد و ازسوی دیگر، به عنوان روشی خاص در برخورد با متن، به مباحثی مانند ماهیت متن و تفسیر و تاویل متن از افق نگاه مخاطبان به موضوعی در خور توجه، یعنی فهم متن می پردازد.

تغییر بنیادی در جهان بینی بشر، طی دو قرن اخیر و تحول اساس نظریه های علمی- فلسفی ازمفهوم ثبات به مفهوم تغییر دائمی و نسبیت همه واقعیتهای خارجی و تلقی ماده به عنوان مبنای هستی همه از یک سو و وقایع سیاسی جهان بخصوص وقایع نیمه اول قرن بیستم از سوی دیگر، زمینه فکری را برای پذیرش عقیده بیهودگی و بیهدفی وجود و عالم و اعتقاد به تابعیت قهری و جبری انسان در برابر عوامل فیزیکی، محیطی، مادی و روانی فراهم ساخت. محصول چیرگی این عقیده بر اندیشه و ذهن بشر بیگانگی او از خویش و از معنویت و از عالم خارجی و واقعی بود که نه تنها بر آرای فلسفی بلکه بر ادبیات و هنر تاثیری عمیق داشت و شعر معاصر عرب نیز از این تاثیر بر کنار نماند. این گفتار عهده دار انعکاس پاره ای از این دیدگاه هاست.

یکی از مشایخ و شخصیتهای متقدم عرفان که از یک سو پیرو مطلق ابوسعید و خرقانی بوده و از سوی دیگر در آیین فتوت و مکتب خسروانی برجسته، شیخ ابوالعباس قصاب آملی است. وی در قرن چهارم و اوایل قرن پنجم می زیسته و قشیری، خرقانی، ابوسعید، خواجه عبدالله، میبدی، عین القضاه و شیخ اشراق از او به عنوان پیر و مراد مشایخ سلف و عارف حکمت خسروانی یاد کرده اند، ولی هیچ کدام از آنان متعرض مقام و مرتبت ایشان در آیین فتیانی نشده اند. در این مقاله مولف ضمن نقد و تحلیل شخصیت او در عرفان و تصوف اسلامی به اثبات این دقیقه می پردازد که ایشان به عنوان جامع سه طریقت خسروانی، فتیانی و عرفان اسلامی؛ حلقه ارتباط تصوف ایرانی و عرفان اسلامی و پیشرو طریقت بزرگانی چون شیخ اشراق بوده که به عنوان عارف مکتب خسروانی شهره خاص و عام است. نگارنده بر اساس نسخه میکروفیلم مرادالمریدین و بازبینی حدود 20 اثر اثبات می کند که شیخ علاوه بر التزام عملی و نظری به مکتب عرفان قبل از اسلام (خسروانی)، سروال و نعلین به مریدان اعطا می کرده و به کلیه آداب و رسوم آیین فتیانی واقف بوده است. بر این اساس می توان شیخ را جامع و مسقط الراس تلاقی سه فرهنگ عرفان ایران قبل از اسلام (خسروانی) و عرفان اسلامی و آیین فتیانی، قبل از شیخ اشراق دانست.

حمله فرانسه به مصر در آغاز قرن نوزدهم و حضور سه ساله فرانسویان در این کشور، آثار علمی و فرهنگی فراوانی را بر جای گذاشت که نمونه های آن در بخشهای مختلف اعم از نظامی، سیاسی، ادبی و فنی به چشم می خورد. از جمله در ادبیات و علوم انسانی، شاعر معروف مصری، احمد شوقی تحت تاثیر لافونتین، شاعر فرانسوی، قسمت زیادی از دیوان شعرش را به قصه و داستان از زبان حیوانات اختصاص داد، البته این داستانها موضوعات سیاسی و اجتماعی را شامل می شد اما در نزد احمد شوقی فقط برای بیان آنچه که در تربیت کودکان کاربرد دارد، مورد استفاده قرار گرفته است. شوقی می خواست از خلال این داستانها پایه های ادبیات کودکان و ویژگیها و صفات آنها را بیان کند؛ از جمله آن که ادبیات کودکان بی واسطه یا مستقیم است. صفت دوم ادبیات کودکان، ادبیات تعلیمی و آموزشی است. ویژگی سوم، ادبیاتی است با واژگان ساده که به طور واضح در شعر شوقی دیده می شود، و بالاخره ویژگی چهارم، که ادبیات به طور کلی بویژه ادبیات کودکان نزد احمد شوقی به آنها متمایز می شود، شیوع فکاهه و طنز در داستانهایی است که او روایت می کند. نوشتار حاضر می کوشد تا برخی از داستان جانوران را در دیوان احمد شوقی – شاعر معاصر کشور مصر – مورد بررسی قرار دهد.

با استنباط از اوستا، در جهان دو اصل و دو نیروی خیر و شر به نامهای اشه و دروغ وجود دارد که یکی مظهر نظم و راستی و دیگری نماد آشوب و ناراستی است. بر این اساس، جهان به دو اردوگاه خوبی و بدی تقسیم می شود. در برابر هر آفریده خیری، جلوه ای از شر ظهور می نماید. بنا بر متون دینی، آن دو مینو در هیچ مساله ای وحدت ندارند و هرگز میان آن دو اتفاق و دوستی رخ نمی دهد. این تقسیم بندی و جدایی دو اصل خیر و شر چنان اهمیت دارد که تمام آفرینش را به دو بخش کاملا مجزا تقسیم می کند. این ثنویت نه تنها موجودات زنده و اندامهای آنها، بلکه تمام افعال آنها را نیز در بر می گیرد و وارد حوزه ادبیات و واژگان هم می شود.

به دلیل ماندگاری مضمونهای اساطیری و نیز تجلی آنها در آثار ادبی – اعم از نظم و نثر – بررسی سابقه اساطیری برخی از تصویرهای ادبی از موضوعات قابل توجهی است که از شاخه های نقد اساطیری (myth criticism) محسوب می شود. یکی از تصویرهای رایج و پرنمود ادبی در شعر پارسی که اساس شکل گیری آن را باید در اساطیر ایرانی جست، بن مایه «روییدن گیاه از انسان» است، بدین معنی که در ادوار و سبکهای گوناگون شعر پارسی با مضمونها و تصاویری روبرو می شویم که در آنها از اشک چشم، خون، خوی، اندامها و متعلقات و خاک گور انسان، «گیاه» به معنای عام آن می روید. الگوی کهن و پیش نمونه اساطیری این بن مایه در فرهنگ ایران، اسطوره بندهشی ریباس از آب پشت گیومرث است که نخستین بازتاب ادبی آن، به دو صورت روییدن گیاه از اشک فریدون و سربرآوردن درخت از خون سیاوش در شاهنامه دیده می شود. تجلیات پنج گانه بن مایه کلی «رستن گیاه از انسان» شواهد متعددی در اساطیر و داستانهای ایرانی و ملل دیگر و نیز ادب پارسی دارد که مجموع آنها در نهایت با گیاه تباری انسان نخستین در اسطوره و به تبع آن، جنبه توتمیک گیاه در معتقدات باستانی مرتبط است.