جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

موضوع جامعیت و قلمرو موضوعی قرآن، از مهم‌ترین مباحث قرآنی است که از دیرزمان تا امروز در میان دانشمندان اسلامی و حتی مستشرقان غربی، موضوع بحث و گفت‌وگو بوده است؛ اینکه قلمرو موضوعی قرآن شامل چه مباحث و موضوعاتی می‌شود؟ آیا فقط مسائل عبادی، ارزشی و اخروی در قرآن مطرح شده است یا آنکه حوزه‌های گوناگون زندگی فردی و اجتماعی، دنیایی و آخرتی و حتی مسائل علمی و تخصصی، ازجمله علوم انسانی را نیز در بر می‌گیرد؟ به تعبیر دیگر رابطه قرآن و علوم انسانی چگونه است؟ آیا مباحث و مسائل علوم انسانی رایج در دانشگاه‌ها از قبیل مباحث حقوقی، سیاسی، اقتصادی، مدیریتی، اجتماعی، و تاریخی، در قرآن بیان شده‌اند یا قرآن هیچ اشارتی به این مسائل ندارد؟ در پاسخ به این پرسش‌ها، رویکردهای مختلفی وجود داشته و دانشمندان اسلامی و غیراسلامی پاسخ‌های متفاوتی داده‌اند. در این نوشتار، دیدگاه علامه مصباح یزدی درباره جامعیت قرآن و رابطه آن با علوم انسانی بررسی شده است. ایشان بر این باور است که رابطه قرآن و علوم انسانی، رابطه عموم و خصوص من‌وجه است و بسیاری از اصول و کلیات علوم انسانی در قرآن وجود دارند و با مراجعه به قرآن و استنباط و استخراج این اصول، می‌توان علوم انسانی مبتنی بر قرآن، تدوین و تولید، یا علوم انسانی کنونی را تهذیب و اصلاح کرد. درباره اسلامی‌سازی علوم انسانی مبتنی بر قرآن و منابع دینی، رویکردهای متعددی وجود دارند، مانند: رویکرد «استنباطی –استخراجی»، «تهذیبی -تکمیلی»، «تأسیسی» و... که علامه مصباح بر رویکرد «استنباطی- استخراجی» و «تنقیحی- تکمیلی» تأکید می‌ورزد.

اين مقال شرحي است بر اوصاف شيعيان واقعي از امام محمد باقر علیه السلام در سفارش به جابربن يزيد جعفي از اصحاب خاص آن حضرت. يكي ديگر از اوصاف شيعيان واقعي، اينكه مؤمن واقعي بايد در مقابل بدگويي ديگران، تاب‌‌آور باشد. حضرت مي‌فرمايند: اگر كسي درباره تو بدگويي كرد، جزع و فزع و بي‌تابي مكن و هرگز آشفته نشو؛ بلكه فكر كن آيا حرف‌هايي كه درباره‌ات گفته‌اند واقعيت دارد يا دروغ است. اگر واقعيت داشته باشد، نبايد ناراحت شوي! زيرا ناراحت شدن از مطلب حق، نو را از خداي متعال دور مي‌كند، اما اگر آنچه درباره تو گفته‌اند دروغ باشد، پاداش رايگان به دست آورده‌اي، بدون اينكه كاري انجام داده باشيد. اين سخن حضرت به اين دليل است كه انسان طبعاً نمي‌خواهد باور كند كه كامل نيست، به همين دليل، به محض شنيدن عيب و نقص خود از زبان ديگران، تصور مي‌كند كه آنها دروغ مي‌گويند، درحالي‌كه به غير از حضرات معصومان علیهم السلام، هيچ انساني كامل نيست. علاوه بر اين، بي‌تابي در برابر سخن ديگران، از خودِ عيب و نقصي كه به سبب آن نكوهيده است، بدتر است. بنابراين، از جمله ويژگي‌هاي شيعيان واقعي اين است كه نبايد در برابر انتقاد ديگران، بي‌تابي كنند، بلكه آن را به فال نيك گرفته، درصدد اصلاح خود برآيد.

مِنهاجُ السُّنّة النَبَویُة فی نَقْضِ کلام الشّیعة و القَدَریة کتابی به زبان عربی نوشته ابن تیمیه حرانی (متوفای ۷۲۸ق)، از فقهای حنبلی در قرن هفتم هجری و یکی از نظریه‌پردازان سلفیه. او این کتاب را در ردّ بر کتاب منهاج الکرامة فی معرفة الامامه نوشته علامه حلی (۶۴۸ق -۷۲۶ق)، فقیه و متکلم شیعه تألیف کرده است. این کتاب بر اساس مبانی ظاهرگرایی سلفیه تدوین شده است. نگاه‌های نقادانه ابن تیمیه به مبانی کلامی شیعه در این کتاب، گاه با ادعاهای بی‌اساس و توهین همراه است تا آن‌جا که در چارچوب این شیوه تلاش کرده منزلت امام علی(ع) را مورد تردید قرار دهد و جایگاه وی در میان مسلمانان را تضعیف نماید. روش ابن تیمیه در کتاب منهاج السنه موجب شده تا عده‌ای از علمای اهل سنت از بی‌انصافی و شدت توهین او به طرف مقابلش انتقاد کنند.

آشنایی با تفکرات اندیشمندان زمینه را برای بسط وشناخت اندیشه های آنان در سطح جامعه چه در بین عوام و چه دربین خواص فراهم می نماید. هدف از این مقاله بررسی مقایسه ای آرا و اندیشه های عبدالکریم سروش و محمد تقی مصباح یزدی در باب حکومت اسلامی است.افکار این دو اندیشمند در رابطه با حکومت اسلامی به طور کلی و نیز در رابطه با اختلافات فکری ان دو بازگو می‌شود. مهم‌ترین مسأله این مقاله است که این دو اندیشمند اسلامی چه نظری دربارۀ چیستی و چرایی حکومت اسلامی دارند ، مهم‌ترین نکته‌های تفکراتشان موثق و سنجیده بیان می گردد. پژوهش حاضر بر اساس روش هرمنوتیک نوشته شده است و آثار سروش و مصباح یزدی در باب حکومت اسلامی به این روش مقایسه شده است. روش گردآوری منابع کتابخانه ای است و نتایج بررسی نشان می‌دهد که آرای این دو اندیشمند اسلامی از یک مبدا و منبع فکری بهره می‌برد؛ اما به تدریج از هم فاصله گرفته و به طور کلی جدا شده است. از این مقاله می توان در تحلیل آثار و افکار سایر اندیشمندان اسلامی درباب حکومت اسلامی بهره برد.

اين مقاله شرحي است بر كلام اميرمؤمنان عليه السلام بر صفات شيعيان واقعي. خشوع قلب در برابر خداوند و مداومت بر ذكر الهي از ديگر ويژگي‌هاي شيعيان واقعي است؛ «خَاشِعاً قَلْبُهُ‏ ذَاكِراً رَبَّهُ». هر مؤمني هنگام ياد خدا و شنيدن آيات الهي قرآن، بايد خاشع باشد. خاصيت ياد خدا، ايجاد خشوع و انعطاف در دل است و لازمة نرمش دل و تأثير سخن خدا بر دل، كرنش و خشوع انسان در برابر عظمت الهي است كه تجلي آن سجده بر اوست. شيعيان واقعي همواره به ياد خدا و در برابر كلام خدا و عظمت الهي، خاشع هستند. ايشان به انجام اعمال صالح و عبادت خو گرفته‌اند و با علاقه و اشتياق و عشق آن اعمال را انجام مي‌دهند و ترك آنها برايشان دشوار است. خداوند براي كساني كه درصدد انجام كار خير هستند، هم اسباب و وسايل آن را برايشان فراهم ساخته است. ما بايد بستر لازم را براي ياد خدا و خشوع و نرمي دل خويش نسبت به آيات الهي و كلام خدا فراهم سازيم تا همواره به سوي خوبي‌ها گرايش يافته و جذب آنها شويم و از پليدي‌ها دوري كنيم.

اين مقاله تفسيري است بر كلام اميرمؤمنان علي علیه السلام بر صفات شيعيان واقعي. از ديگر نشانه‌هاي مؤمنان، كوتاه بودن آرزو، نداشتن آرزوي طولاني و اندك بودن خطاها و لغزش‌ها و ياد مرگ مي‌باشد. آرزو خودبه‌خود بد نيست، بلكه خوب و از نعمت‌هاي الهي محسوب مي‌شود و اگر كسي در زندگي آرزو و آرمان نداشته باشد از فعاليت و تلاش بازمي‌ماند، اما اگر اميد و آرزوي انسان معطوف به آخرت و سعادت ابدي انسان باشد، به مراتب ارزش آن از اميد و آرزوي دنيوي بيشتر است. آرزوي نكوهيده، آرزوي دور‌و‌دراز و پيوستة دنيوي است كه آسایش فرد را از او مي‌گيرد و او را از تكاليف و وظايف دنيوي و كار خير بازمي‌دارد. آرزوهاي دنيوي و معنوي با هدف حفظ عزت اسلام و سربلندي نظام اسلامي و برتري در برابر دشمنان مطلوب و مورد سفارش اسلام است. آنچه قائل است اينكه همه چيز در دنيا و لذايذ دنيوي خلاصه شود و دنيا اصالت داشته باشد و آخرت، موهوم! آنچه در بينش توحيدي مطرح است كه دنيا مقدمه و زندگي دنيايي، سراي كوتاه بيش نيست. زندگي جاودانه و حقيقي، سراي آخرت است.

دربارة زبان قرآن و اوصاف آن، به‌عنوان یکی از مصادیق زبان دین، آراء مختلفی وجود دارد. برخی نویسندگان این زبان را بی‌معنا، غیرواقع‌نما، اسطوره‌ای، تمثیلی و... می‌دانند؛ برخی هم زبان قرآن را تنها در برخی آیات، زبان عرف خاص می‌دانند. نسبت این آراء با یکدیگر گاه فراتر از تفاوت، و در حد تناقض است. این مقاله درصدد تبیین دیدگاه علامه مصباح دربارة زبان قرآن است؛ طبق بررسی و جمع‌بندی آثار استاد، زبان قرآن از نظر ایشان، در کل، همان زبان محاورة عرف عقلاست، و البته تفاوت‌هایی نیز با آن دارد؛ در این زبان مانند زبان عرف عقلا از انواع صناعات ادبی نظیر استعاره، مجاز و ضرب‌المثل به‌گونه‌ای استفاده شده که زبان قرآن همواره در اوج فصاحت و بلاغت است و همین ویژگی، وجه بارز اعجاز قرآن است. در مقابل، آراء دیگری نیز در مورد زبان قرآن مطرح شده كه آن را تمثیلی، اسطوره‌ای، و... می‌دانند. البته زبان قرآن از نظر استاد ویژگی‌هایی دارد که آن را از کلام بشر عادی متمایز می‌سازد. فراگیری از حیث واقع‌نمایی و واقع‌بنیانی، عدم مصلحت‌اندیشی مذموم، و چندلایه بودن (اشتمال بر ظهرها و بطن‌های متعدد) ازجملة آنهاست.

این مقاله درصدد است با روش تحليلي ـ توصيفي رهاوردهای آیت‌الله مصباح در بررسی اقسام میل، چیستی و اقسام تزاحم امیال با استناد به آیات قرآن را بررسی نمايد. غایت قصوای آفرینش انسان و جهان، نیل آدمیان به کمال است و بی‌شک مسئلة چیستی کمال انسان و چگونگی تحقق آن، از مهم‌ترين مباحث انسان‌شناسی است و نیل انسان به کمال، با توجه به اینکه آدمی موجودی مختار و واجد امیال متنوع و متزاحم است، در گرو تسلط عملی وی بر امیال است و تسلط بر امیال و مدیریت آگاهانة امیال، تحقق نمی‌یابد مگر در پرتو علم به میل‌های گوناگون و اقسام تزاحم امیال. تحقیق پيش‌رو، به هدف توسعة شناخت در افق امیال، نخست به معرفی تقسیمات «امیال» در چهره‌های گوناگون آن می‌پردازد؛ در گام بعدی تصویری قابل دفاع از «تزاحم امیال» ارائه می‌دهد و در پایان، «اقسام تزاحم امیال» را به‌نحو توسعه‌یافته‌تر از آنچه در آثار رقیب یافت می‌شود، به‌عنوان دستاورد نهایی تحقیق عرضه می‌نماید. در هر بحث و هر قسم، تا حد امکان به آیات متعددی از قرآن کریم استناد شده است. تقسیمات امیال و چیستی تزاحم امیال، غالباً از آثار آيت‌الله مصباح است و تقسیمات تزاحم امیال نیز به‌گونه‌ای الهام‌گرفته از یکی از تقسیمات امیال است که ایشان ارائه فرموده‌اند.

اميرمؤمنان علي علیه السلام در ادامة خطبه نوراني خود، پنج نشانة ديگر شيعة واقعي پرهيزگار را اين‌گونه معرفي مي‌كنند: «يَعْفُو عَمَّنْ‏ ظَلَمَهُ،‏ وَ يُعْطِي مَنْ حَرَمَهُ، وَ يَصِلُ مَنْ قَطَعَهُ، قَرِيبٌ مَعْرُوفُهُ، صَادِقٌ قَوْلُهُ، حَسَنٌ فِعْلُهُ، مُقْبِلٌ خَيْرُهُ، مُدْبِرٌ شَرُّهُ، غَائِبٌ مَكْرُه»‏؛ از كسي كه به او ستم كرده است، درگذرد؛ و بر كسي كه او را محروم كرده، دست كرم گشايد؛ و با آن كس كه خويشاوندي او را بريده است، صلةرحم كند. خوبي‌ها و احسانش نزديك و زبانزد، و گفتارش راست، و كردارش نيكو است و به كارهاي خير روي آورد و كار ناپسند از او ديده نشود و از مكر و حيله به ‌دور باشد. اين مقاله شرح استاد براي كلام اميرمؤمنان علیه السلام است، به تفصيل شاخص‌ها و مصاديق هريك از اين نشانه‌ها را شرح مي‌دهند.

اين مقال شرحي است بر كلام اميرمؤمنان علي علیه السلام در صفات شيعيان واقعي. قناعت از ديگر نشانه‌هاي شيعيان واقعي است. براي فهم قناعت بايد دو مفهوم اسراف و خرسندي از مصرف بهينه را درك كرد. در اسلام ثروت فراوان نكوهيده نيست،‌ اسراف و تبذير ناپسند است. فرد بايد به قدر نياز مصرف و از زياده‌روي در مصرف با هدف لذت‌طلبي اجتناب كند. فرد قانع بايد كم مصرف كند و اسراف نكند و از اسراف نكردن ديگران خشنود باشد. ازاين‌رو، حرص و طمع همواره با قناعت در تضاد و ناسازگار است. بهترين راهكار براي دستيابي به قناعت، شناخت سيرة معصومان و تأسي به آنان است؛ روح تعبد و ولايت‌مداري را بايد در خود تقويت كند. علت توصيه به قناعت در اسلام، اين است كه انسان اگر همواره در پي تهيه مال و ثروت‌اندوزي باشد، ميل سيري‌ناپذيري به لذايذ دنيوي موجب مي‌شود همه عمر خود را صرف كسب مال دنيا كند و هميشه هم احساس مي‌كند كم است. درحالي‌كه هدف خلقت قرب الهي و نيل به سعادت است كه نيازهاي مادي دنيا مقدمه و ابتدايي‌اند و به طور مستقيم به زندگي ابدي و اخروي مربوط نيستند. توجه به قناعت و استفاده درست از امكانات مادي و اجتناب از اسراف و طمع‌ورزي براي اين است كه نيروهاي ما بيش از اندازه صرف نيازهاي مادي نشود و از نيازهاي اصيل باز نمانيم.