جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

شناساندن ارزش تفسیر صحابه و تابعین، کسانی که به عصر نبوت و زمان نزول قرآن نزدیک بوده اند، می تواند گامی در جهت استفاده ی بیشتر مفسران از نظرات و آگاهی های آنان و راهنمایی برای دست یافتن به تفسیر صحیح آیات قرآن باشد. مقایسه اقوال صحابه و تابعین و دیگر مفسران با یکدیگر و نیز مقایسه روایات تفسیری نقل شده از ائمه(علیهم السلام) با تفسیر صحابه و تابعین، میزان صحت تفسیر هر یک از صحابه و تابعین را مشخص می کند و همچون غربال، نظرات صحیح از غیر صحیح آنان را، جدا می نماید. در این پایان نامه، روایات تفسیری نقل شده از سعید بن جبیر گزینش و مورد مقایسه با اقوال صحابه و تابعین و روایات رسیده از معصومین (علیهم السلام) واقع شد. از این مقایسه می توان به نظرات مختلف صحابه و تابعین، میزان اختلاف آراء آنان، ارزش تفسیر سعید بن جبیر ، میزان فاصله تفسیر صحابه و تابعین و نیز تفسیر سعید بن جبیر از تفسیر ائمه (علیهم السلام) دست یافت و مفسران می توانند از این رهگذر، در بدست آوردن تفسیر صحیح قرآن استفاده کنند. به طور خلاصه می توان گفت: به نظر می رسد پس از مقایسه ی آراء تفسیری سعید، گفتار وی به روایات تفسیری شیعه شبیه تر است و تفسیر وی دارای ارزش والایی است که می تواند مورد استفاده و مرجع مفسران قرار گیرد.

عنوان تحقیق « بررسی مبانی و روشهای قرآنی استاد مطهری در مباحث اعتقادی » می باشد. این تحقیق در سه فصل تهیه شده که : فصل اول، مروری گذرا برزندگی و شخصیت عقیدتی استاد فقید می باشد. فصل دوم، زوایایی از ابعاد اخلاقی استاد را با استنادات قرآنی متناسب با آنها بررسی می کند که این خصلتها ، پشتوانه ای قوی برای استاد بودند که تأثیر کلام و عمل ایشان در مخاطبان را در مباحث اعتقادی ، تقویت و پشتیبانی می نماید . این ابعاد مختلف اخلاقی قرآنی ، گاه از زبان دیگران و افرادی مانند دوستان ، آشنایان ، شاگردان استاد ، علماء ، شخصیت های برجسته مملکت و گاه از سخنان خود استاد برآنها استناد شده استگاهی در بین این بخش ها ، نقد وبررسی و نتیجه گیری منصفانه صورت گرفته است . فصل سوم ، سه روش تبلیغ استاد را که الهام گرفته از متن قرآن است موردتوجه و بررسی قرار می دهد در اینجا نیز ، ترتیب کار چنین بوده که ابتدا مبانی و استنادات آیات متناسب با هر شیوه تبلیغی ، آورده شده سپس به چند روایت ، در این موضوع ، پرداخته شده و بالاخره ابعاد مختلف هر شیوه در حیطه مباحث اعتقادی ، در آثار استاد شهید ( ره ) مورد بررسی و تحقیق قرار گرفته است . در این فصل نیز همچون فصل قبل ، سعی شده ، هم از نقل و قولهای دوستان ، آشنایان شاگردان استاد ، اساتید بزرگوارایشان و شخصیت های برجسته مملکت آورده شود و هم سخنان مستقیم و غیر مستقیم استاد ، از میان آثار خودشان بعنوان شاهد مثال هر شیوه تبلیغ، نقل شود . اینفصل، گسترده ترین و اصلی ترین بخش تحقیق است. این روشهای تبلیغ ، پیرامون مباحث اعتقادی(توحید،نبوت،معاد،عدل امامت )وبرخی فروعشان، بررسی شده اند نه خارج از آن .

تفسیر بحرالمحبه منسوب به احمد غزالی، فقیه، واعظ و عارف قرن ششم از تفاسیر عرفانی بر سوره یوسف می باشد. وی صاحب نظر و منشأآثار بسیاری در تاریخ تصوف اسلامی بوده است.بحرالمحبه علاوه بر پایه ریزی بر مبانی مشترک تفاسیر، بر مبانی روش تفسیری عرفانی -تا عصر زندگی مفسر- و مبانی مختص وی بناگردیده است که برجسته ترین آن ها ذوبطون بودن و رمزپذیری متن قرآنی، تکیه بر مکاشفات و معاینات و منشأ و علت بودن پدیده عشق در آفرینش می باشد.مفسر، تفسیر ظاهری آیات را از مطالب عرفانی به ویژه رموز و اشارات آن مجزا انگاشته و در فرایند تفسیری، به اثبات مکتب کلامی خود یعنی اشاعره اهتمام ورزیده است. محور اصلی این تفسیر، بیان رموز و اشارات آیات است و با پای بندی به ظواهر قرآن در قالب شیوه ی نقلی و گاه اجتهادی، تفسیری عرفانی با گونه های تفسیری رمزی، اشاری، واعظانه و انفسی ارائه داده است.بحرالمحبه از حیث بهره مندی از اشارت های زیباشناسانه داستان یوسف، از جایگاه ویژه ای در میان تفاسیر عرفانی بر خوردار است، به گونه ای که بر بسیاری یوسف نگاری های پس از خود، موثر واقع افتاد. این اثر روان و زیبا و مشحون از آرایه های ادبی است و کمتر از تأویلات معمول ذوقی در میان عرفا که بی ارتباط به سیاق آیاتند، سود برده است و به طور کلی در بین آثار عرفانی اثری معتدل و مطلوب تلقی می شود.

حج، «سفر الی‏اللّه» است؛ سفری که سیر و سلوک باطنی و معراج روحانی را با سیر و سفر ظاهری (آفاقی و انفسی)، پیوند می‏زند و با آیات و بیّنات، در قلّه‏های بلند توحید و مناره‏های پر فروغ ایمان به مشعل‏داری هدایت یافتگان کعبه حقیقت و قافله‏سالاران کوی عشق، توأم می‏سازد و ره‏آورد آن، «معرفت و کمال» و رشد معنوی و تجلّی فطرت انسانی است.قرآن کریم، کعبه را رمز هدایت برای جهانیان خواند؛ و بدینسان نور هدایت و معرفت و شعور و شناخت، در تار و پود حج تعبیه گردید و زائر خانه خدا، از این مشعل هدایت و عرفان و شهود بهره خواهد گرفت که روح حجّ ابراهیمی و معنویت و آداب شرع را در اعمال و مناسک جاری سازد و مشاعر و مناسک را معنی ببخشد و از نیّت حج عزم خدا را، و از احرام تحریم غیر حق را، و از طوافْ عشق و فنای ابدی را، و از نماز شوق شهود را، و از رکن و مقام قیام للّه‏ و تجدید میثاق خدا را، و از زمزم حلاوت شراب وصل را، و از مسعی صدق و صفا و حیرت و انقطاع را و از عرفات عرفان و انابه را و از مشعر شور و شعور را، و از منا «محو و فنا» و مجاهده و ایثار را به ارمغان آورد؛ و این، زمانی است که حجّ با معرفت و ژرف‏نگری توأم باشد و پیام‏های معنوی مناسک به حج‏گزار تفهیم گردد و او با سویدای دل دریابد و در اعماق جان جای دهد تا مایه معراج و تعالیِ روح وی گردد. حجّ، قصدِ خدا کردن است و آهنگ بیت وسیله‏ای است برای راه یافتن به حریم کبریایی صاحب بیت که نزدیکترین راه آن دل است که بیت اللّه‏ الحرام واقعی است:کعبه مردان نه از آب و گل است طالب حق شو که بیت اللّه‏ دل استو اگر به این مفهوم بیندیشیم که خداوند خانه را به خود نسبت داده (بَیتی) که این خود نشانه تشریف و تکریم است، و به تطهیر بیت از لوث شرک و بت و هر آلودگی دیگر فرمان می‏دهد، پس طواف کننده واقعی کسی است که با طهارت جسم و روح و پاکیزگی جان و دل و منزّه از غبار معاصی به خانه دوست رو آورد تا با رویت قلبی، به دیدار دوست تشرف و شهود محضرش راه یابد که مقصود و مقصد نهایی آنجاست و کعبه بهانه است.و اگر به داستان قربانیِ ابراهیم و اسماعیل بنگریم، می‏فهمیم که رمز قبولی حجّ و پاداش معنوی آن، همان راهی است که آن پدر و پسر پیمودند و علایق را در منای عشق سربریدند و علی رغم وسوسه‏های ابلیس و جاذبه‏های عاطفی، همه موانع را از پیش پای برداشته و شیطان را رمی و رجم کردند و درست در وسط میدان این مصاف؛ یعنی محلّ «جمره وُسطا» زیر آفتاب سوزان منا تسلیم امر حق شدند و سوختن و ساختن در آتش عشق محبوب ازلی را بر همه چیز ترجیح دادند تا ندای «قد صدّقت الرویا» را از کنار مسجد خیف شنیدند و آن پاداش عظیم را گرفتند. در متن مزبور، گذشته از مقدمات به مضامین عرفانی حج در سه فصل اصلی تحت عناوین تعریف حج و آثار و منافع آن، بررسی ابعاد عرفانی حج و اسرار عرفانی زیارت بعد از حج پرداخته و به هر کدام از این مباحث در حد مقتضی اشاره گردید و فصل آخر نیز به نتیجه‌گیری اختصاص داده شد.

مفاهیم عرفانی از جایگاه و اهمّیّت ویژه ای برخوردار بوده ، نزدصاحب نظران ، دارای ارزش و اعتبار خاصّی می باشند ؛ چرا که مقامات عرفانی مانند طلب ، عشق، معرفت ،‌ استغنا ، توحید ، حیرت ، فنا و ... که خمیر مایه و شاکله ی اصلی رساله راتشکیل داده اند روابط و وظایف انسان را با نفس خویش و خدای خویش بیان می دارند وتوانسته اند نردبان تقرّب به ذات اقدس الهی جهت سالکان طریق گردند.یکی از منابع اصلی که قادر بوده انسان را به کمال ومعرفت الی الله واصل نماید کتاب گران مایه ی نهج البلاغه بوده که به زعم اولیا و وارستگان، سرتاسر این کتاب بی نظیر ، عرفان مطلق و آزادی و رهایی از غیر و عدم وابستگی به دنیا و نیز عشق محض به پروردگار خالق یکتاست .هم چنین ، مثنوی معنوی مولانا ، صحیفه ی نوری است برخاسته و نشأت گرفته از قلبی منوّرکه بیت بیت آن سرشار از اصطلاحات و مفاهیم و راز و رمز های عرفانی است که مشابهت ها و مشترکات بسیار زیادی را در زمینه ی عرفان می توان در نهج البلاغه ومثنوی معنوی مشاهده و درک و فهم نمود . به عنوان نمونه یکی از موضوعات ارزشمند و مشترک موجود در این دو اثر وزین الهی و آسمانی ، نکات و مباحث معرفتی بوده که در هر دو اثر به آن ها التفات گردیده است .پس از تفحّص و مطالعه در نهج البلاغه و مثنوی معنوی ،به این نتیجه واصل گردیده که اکثرقریب به اتّفاق مفاهیم و فضایل عرفانی موجود در کتاب مثنوی مولانا جلال الدّین، برگرفته و مقتبس ازنهج البلاغه حضرت علی(ع) بوده و وجود مفاهیم معرفتی مورد نظر و دل خواه او در این کتاب، مشوّقی راغب گردیده تا مولانا توجّه ویژه و مستمری به این یادگار جاوید آسمانی داشته باشد .

اعتقاد به وحدانیت خداوند محور و مولفه ی اساسی ادیان توحیدی به شمار می آید. بر این اساس در این پژوهش مفهوم توحید در قرآن و دین زرتشت با روش تحلیل محتوایی مورد بررسی و مقایسه قرار گرفته است. توحید یعنی خداوند را به «یکتایی» پذیرفتن و برای او شریک قرار ندادن است. قرآن مجید عنایت ویژه ای به توحید دارد و آیات فراوانی در این رابطه موجود است به طوری که می توان قرآن را به عنوان یک کتاب توحید و مبارزه با شرک معرفی کرد. در دین زرتشت هم، زرتشت، پیامبر این دین از میان خدایان متعدد آریایی قدیم، یکی را برگزید و بر روی همه ی خدایان دیگر خط بطلان می کشد؛ و خدای یگانه را اهورامزدا نام می برد. از نظر زرتشت زندگی صحنه ی ستیز خرد نیک (سپندمینو) و خرد خبیث (انگره مینو) می باشد؛ توحیدی که زرتشت تعلیم می داد، پس از وی به ثنویت آلوده شد، به این ترتیب که پس از وی انگره مینو، ابلیسی نیرومند گردید که در برابر اهورامزدا قرار گرفت. در نتیجه توحیدی که در قرآن مطرح است، توحیدی محض است که هیچ شائبه ای از شرک در آن راه ندارد؛ ولی در دین زرتشت وقتی اوستای قدیم مورد بررسی قرار می گیرد، دین زرتشت را دینی توحیدی می یابیم ولی در اوستای متأخر به شرکی می رسیم که بر اساس دوگانه پرستی بسیار مشخص و غیر قابل توجیه استوار است.

داستان از قوی ترین آثار ادبی است که اخلاقیات، عادات و احساسات درونی را به تصویر می کشد و اگر اغراض و اهداف آن نیکو باشد، قلب را تهذیب کرده و لطافت می بخشد. مهم ترین مشکلی که قرآن کریم در داستان هایش، سعی در حل کردن آن دارد؛ عدم اعتقاد به قیامت می باشد. روشی که از جهت هنری در بیان داستان اصحاب کهف به کار گرفته شده است، در درجه اول؛ یک خلاصه اجمالی و بعد بیان مفصل داستان می باشد اسلوب داستان غالبا خبری و متناسب با بیان حقیقت هویت اصحاب کهف در ایمان محکم و قوی آنها به پروردگارشان و انکار شدید عقاید و خرافات قوم خود است. شخصیت های این داستان، محملی هستند که خواست و اراده خداوند متعال در آنها متجلی می شود. اجزای داستان اصحاب کهف بر اساس رابطه علّی و معلولی دارای پیوند زنده و محکم با یکدیگرند. به گونه ای که هر جزئی از داستان مکمل جزء پیشین یا شرح و تفصیلی برای آن یا امری هماهنگ با آن است. مهم ترین عنصر‌های به کار رفته در این داستان؛ کشمکش، گره افکنی و گره گشایی می باشد.

تحقيق حاضر، يکصد وسي وپنج بيت از شواهد شعری به کار رفته در تفسير مجمع البيان از ابتدای سوره ی مجادله تا انتهاي سوره ی قيامت را شرح داده ونکات صرفي را به صورت مختصر بیان کرده سپس به بیان علت استشهاد به این ابیات می پردازد واشاره ای به سراینده ی آنها نیز می کند.مؤلف برای توضیح نکات صرفی ولغوی آیات وقرائت وشأن نزول آنها به شعرهای دوران جاهلی واموی وعبّاسی استشهاد جسته امّا به شرح آنها نپرداخته ومفردات لغوی و نکات صرفی آنها را بیان نکرده. از این رو روشن ساختن پیچیدگی های این اشعار برای فهم بهتر این تفسیر ضروری به نظر می رسد.نتايج حاصل از این تحقیق از دو جهت براي پژوهشگران مفید می باشد اوّل اينکه آراء صرفي طبرسي مطرح شده است ودوّم آنکه ابيات موجود به زبان عربي تشريح ، واسناد مربوط به سراينده ي هر بيت تا حدّ امکان ذکر شده است.

هر یک از سوره های قرآن کریم ـ علی رغم طرح موضوعات مختلف و متنوع به عنوان یک مجموعه ی به هم پیوسته دارای تناسب و ارتباط خاصی مابین آیات خود هستند. با بررسی هر یک از سوره های قرآن و نمایش نحوه ی ارتباط آیات آن می توان ادعا نمود که کل آیات آن سوره، در یک نظام خطی و شبکه ای با یکدیگر در ارتباط هستند. در این پایان نامه سوره ی مائده به عنوان نمونه ی پژوهش در نظر گرفته شده است تا با بررسی بخش های مختلف آن، هم ارتباط مابین آیات آن اثبات شود و هم چگونگی این ارتباط روشن گردد. در سوره ی مائده موضوعات متنوعی مطرح شده که مهم ترین آن ها، اصلی ترین خطوط ارتباطی را تشکیل داده و عبارتند از: اهل کتاب، احکام الهی، ولایت و امامت، کفر. پس از بیان چگونگی ارتباط آیات هر یک از این خطوط ارتباطی با استفاده از نقد و بررسی نظرات و آراء مفسران، در نهایت با نشان دادن نحوه ی پیوند بین خطوط ارتباطی مذکور، شبکه ی ارتباطی آیات این سوره به تصویر کشیده شده است.

حضرت عیسی‌ علیه‌السّلام به عنوان یکی از پیامبران اولوالعزم، جایگاهی ویژه در میان پیامبران یاد شده در قرآن به خود اختصاص داده است. به دنبال القاء شبهات باطل و نسبت های ناروایالوهیّت و بُنُوّت در حقّ حضرت عیسی علیه‌السّلام، قرآن کریم ضمن ردّ شبهات باطل و نسبت‌های ناروا، عیسی بن مریم را فرزند ذکور مریم، بنده‌ی‌خدا و رسول‌الله دانسته. او ابن الله نیست، به صلیب کشیده نشده و به قتل نیز نرسیده است. عهد جدید دو تصویر مغایر از حضرت مسیح علیه‌السّلام به نمایش می‌گذارد. در انجیل‌ها‌‌ی ‌همنوا یعنی متی، مرقس و لوقا بی تردید او یک انسان، بنده‌ای از بندگان‌خدا و پیامبر است . او به هیچ وجه جنبه‌ی الوهیّت ندارد .در مقابل، انجیل یوحنا او را به صورت یک موجود آسمانی که به زمین فرود آمده، معرفی می‌کند. مسیح این بخش خداست که جسم گرفته، موجودی ازلی وغیر مخلوق است. او پسر یگانه‌ی خداست. براساس این تحقیق، اگرچه موضوعاتی از قبیل بعضی القاب و معجزات،درقرآن و عهد‌جدید مشترک است، اما درباره‌ی برخی از مطالب موجود در عهد جدید، پیرامون حضرت‌ عیسی ‌علیه‌السّلام در قرآن کریم نظریه‌ای دیده نمی‌شود. همچنین قرآن کریم در پاره‌ای موارد ، به ویژه مسأله تثلیت مسیحیان به شدّت موضع گیری وآن را محکوم کرده است.