جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

اگرچه نومعتزله با خوانشی که از اسلام دارد، پیامدهای مهمی را در پی داشته است، اما در چیستی و تبار آن ابهام و التباس وجود دارد. برخی متفکران از نومعتزله متقدم و متاخر سخن گفته­اند. نومعتزلۀ متقدم را به سردمداری سید جمال و عبده و نومعتزله متاخر را عموماً به افراد چند دهه اخیر مصری اختصاص داده­اند؛ در حالی که نوعاً از جریان نومعتزله هندی غفلت ورزیده و موطن اصلی جریان اعتزال نو را مصر معرفی می­کنند. به همین جهت مسئله اصلی، تبیین ابعاد مفهومی و عینی نومعتزله هندی و مصری متقدم و رابطه هر یک با دیگری است. این نوشتار از طریق مراجعه به منابع کتابخانه­ای با روش تبیینی و تحلیلی به آثار گلدزیهر یعنی اولین نفری که عنوان نومعتزله را بکار برده و به جریان­شناسی این دو طیف پرداخته مراجعه می‌کند. وی، معاصر دو جریان مصری و هندی بوده، آثار و منابع علمی آنان را مورد مطالعه قرار داده و جلساتی را نیز با سید جمال داشته است. نامبرده معتقد است، اگرچه میان این دوجریان، قرابت هایی وجود دارد، اما نمی‌توان آن دو را کنار یکدیگر قرار داد. به همین منظور، نسبت به نومعتزلی بودن مصریان دیدگاهی انکاری اتخاذ کرد و بیشتر تمایل دارد تا آنان را جریانی نزدیک به وهابیت توصیف کند؛ اگرچه شواهدی نیز بر خلاف این توصیف ارائه می‌کند. ارزیابی‌ها نشان می‌دهد، فرق‌گذاری میان جریان هندی و مصری امر صحیحی است، اما با توجه به گسست عمیق جریان هندی با معتزله قدیم، نامیدن این جریان با عنوان نومعتزله قابل خدشه است. چنانچه این جریان نومعتزله نامیده شود، با توجه به قرابتی که با اندیشه های نومعتزله چند دهه اخیر مانند ابوزید دارند، می‌توان از آنان با عنوان تبار این افراد یاد کرد.

محمد شحرور از جمله قرآن بسندگان معاصری است که در صدد تضعیف جایگاه حدیث در استنباط فقهی است. وی برای اثبات این موضوع؛ ابتدا قرآن بسندگی را به عنوان یک جایگزین کامل مطرح می‏کند. وی برای اثبات ادعای خویش، عدالت صحابه را زیر سؤال برده و حدیث منسوب به اهل سنت در خصوص عدالت صحابه را مردود می‏شمارد. وی در ادامه عصمت انبیا و مفهوم سنت را به چالش می‏کشد تا از این رهگذر احادیث منقول از پیامبر را بی اعتبار کرده و جایگاه سنت در استنباط مسائل فقهی به عنوان یکی از ارکان استنباط فقیه را بی‏اعتبار جلوه دهد. به این منظور وی مانایی و کارآمدی آموزه‏های سنت نبوی را مخدوش دانسته و بر تاریخ‏مندی آن تأکید می ورزد. در این نوشتار تلاش شده تا با استفاده از روش توصیفی-تحلیلی به این پرسش پاسخ داده شود که چگونه می‌توان فقدان ارزش حدیث در نظام استنباط فقهی نزد شحرور را نقد کرد؟ به این منظور سعی شده تا به مناقشات پاسخ داده شود تا جایگاه حدیث به عنوان یکی از ارکان استنباط فقه معتبر شناخته شود.

برابری‌ جنسیتی از مسائل کلیدی در حوزه‌ی مطالعات ‌‌زنان است که اندیشه‌ی بسیاری از اندیشمندان روشنفکر و طرف‌داران حقوق‌زن در جهان‌اسلام را به خود مشغول داشته‌‌است. نصرحامد ابوزید نیز به عنوان اندیشمندی عقل‌گرا و نواندیش، بر این مسأله، تاکید بسیاری داشته و مهم‌ترین عامل نابرابریِ جنسیتی در جوامع‌اسلامی‌ را در عقل‌گریزی و نادیده‌ گرفتن ابعاد‌ انسانی، تاریخی و اجتماعی متون‌‌دینی، می‌داند. از همین رو نیز وی به نقادی گفتمان‌‌دینی پرداخته و با تاریخمند خواندن احکام و آموزه‌های قرآنی، چون قوامیت، ازدواج و میراث و نیز با‌ توجه به دگرگونی موقعیت‌ زن در دوران معاصر، چنین آموزه‌هایی را ناکارآمد و مخالف با ‌اصل‌‌ برابری و عدالت‌‌‌خواهی قرآن، می‌داند. اما باید گفت، دیدگاه ابوزید، علی‌رغم جنبه‌ها‌ی مثبت و روزآمد خود، دارای نقد‌های بسیاری چون منافات اصل برابریِ‌ جنستی با عدالت‌ قرآنی و عدم پذیرش تاریخمندی احکام و آموزه‌های اساسی قرآن، است. لذا اهمیت و ضرورت این مسأله‌ سبب شده‌است در این مقاله، به روش کیفی و با رویکردی توصیفی- تحلیلی، به تحلیل و نقد مسأله‌ی برابری جنسیتی از منظر ابوزید، بپردازیم. شیوه‌ی گردآوری اطلاعات نیز، به صورت کتابخانه‌ای و از طریق مطالعه و تأمل در آثار و تالیفات ابوزید می‌باشد.

غایت‌مندی افعال الهی از جمله مباحث مهم دینی در میان اندیشمندان است. اعتقاد به علم، حکمت، قدرت و عدالت خداوند، غایت‌مندی افعال خداوند را اقتضا دارد. پژوهش حاضر با محوریت دیدگاه رنه دکارت پیرامون پاسخ به شبهه تشخیص غایت‌مندی افعال الهی و با روش توصیفی-تحلیلی انجام شده است. در یافته‌های پژوهش ضمن تبیین دیدگاه دکارت در دو حوزه‌؛ اصل غایتمندی افعال الهی و امکان شناخت غایات افعال الهی، ضمن تایید حوزه‌ اول دیدگاه وی، در حوزه‌ دوم و بر اساس قرائن برون دینی(عقل) و مبانی درون دینی (قرآن و روایات)، شبهه مطرح شده مورد نقد و بررسی قرار گرفته شده است. نتیجه‌ پژوهش بیانگر آن است که دکارت به رغم اعتقاد به غایت‌مندی افعال الهی، دسترسی و شناخت علت غائی در افعال الهی را به دلیل محدودیت‌های انسان امری ناممکن می‌داند، حال آنکه در نقد و تقابل با این مطلب و بر اساس شواهد خارجی و آموزه‌های دینی قرآنی، افعال الهی نه تنها از غایتمندی برخوردار بوده، بلکه شناخت آنها نیز امکانپذیر بوده و در موارد گوناگونی بدان‌ اذعان شده است.