جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

ایمانوئل کانت (1804-1724) یکی از فیلسوفان مهم عصر روشنگری در تفکر فلسفی خود جایگاه قابل توجه ای را به موضوع دین اختصاص داده که در سه رسالة عمدة خود (نقد عقل محض ، نقد عقل عملی و دین در محدودة عقل تنها) این موضوع را با تفصیل بیشتری بررسی کرده است. او با دو نگاه سلبی و ایجابی به مسئله پرداخته است. در نقد عقل محض توجه اش به مولفه های دینی بویژه ایدة خدا سلبی است وبا رد مهمترین براهین الهیات عقلی نشان می دهد که قوة شناسایی ما قادر به اثبات وانکار خدا به عنوان امری فرا تجربی نیست، و این نتیجة طبیعیِ بررسی دین شناختی در حوزة معرفتی اوست. ولی کانت بنا به تربیت دینی اش این فعالیت خود را به جنبة سلبی محدود نمی کند وخود را ملزم می داند به اینکه در حوزه ای دیگر اصول و مبانی دین شناختی ایجابی خویش را شرح و بسط دهد. در نقد عقل عملی دلیل اخلاقی اثبات وجود خداوند را بر اساس غایت نهاییِ آن یعنی خیر اعلی تشریح می کند. او در استدلال خود دو مولفة خدا و جاودانگی نفس را بر پایة سعادت و فضیلت اثبات و بر این اساس دین را بر اخلاق مبتنی می سازد و معتقد است که قوانین اخلاقی با توجه به خیر اعلی به سمت دین هدایت می شوند ، یعنی به حوزه ای که در آن همة وظایف انسان در عین حال که قوانین ذاتیِ هر ارادة آزاد هستند ، به عنوان فرامین الهی نیز لحاظ می شوند. کانت در کتاب دین در محدودة عقل تنها نیز بر اساس طبیعت بشر به تشریح دین می پردازد. دوگانگی طبیعت بشر از لوازم موضع دینی اوست و اخلاق او را به سمت دین هدایت می کند. در واقع نظام دینیِ او در جهت اصلاح انسان و مکمل نظام اخلاقیِ اوست. در این رساله بعد از بررسی طبیعت بشر حاکمیت اصل خیر را مطرح می کند. بهترین نوع حکومت را جامعة مشترک المنافع اخلاقی و در ارزیابی خود از دین ، دین اخلاقی را بهترین نوع دین معرفی می کند. دینی که قانونگذار آن بر اساس قوانین اخلاقی امر می کند و انسان هم با شناخت قوانین اخلاقی و غایت نهایی آن به الوهیت می رسد. دین اخلاقی مبتنی بر خصلت اخلاقیِ انسان و درونی است. دین باید در چار چوب عقل سنجیده شود دین را واجد محتوایی اخلاقی می داند.در واقع او به دنبال احیاء دین بر مبنای ایمان اخلاقی و توجیه عقلانی دین و مسیحیت بود نه انکار و نسخ آن.

چکیده (فارسی): چکیده این پژوهش به بررسی اهمیت فاهمه در فلسفه نظری کانت اختصاص یافته است، بحث درباره اهمیت فاهمه از مباحث اصلی در معرفت شناسی کانت است و در واقع بدون قائل شده به جایگاه و اهمیت فاهمه اصول عینی شناخت غیر قابل تبیین می گردد . بحث درباره اهمیت فاهمه درراستای پاسخ گویی به این پرسش صورت بسته است که آیا بحث از فاهمه در فلسفه کانت جایگاه معقول و مناسب خود را یافته است ؟ آیا در پیشگاه عقل به نحو مناسب و منطقی دستگاه فاهمه و مقولات محض اینگونه عمل میکند . دراین پژوهش به این پرسش ها پاسخ گفته شده است و سعی شده تا حد امکان تفسیری روشن از اهمیت فاهمه در حوزه معرفتی کانت مطرح شود . از این حیث ابتدا تلاش می شود به بررسی معرفت شناسی به منزله مقدمه ای برای ورود به بحث فاهمه توجه شود این فصل به نحو فهرست وار به بحث معرفت شناسی در اندیشه کانت اشاره دارد . زیرا ابتدا باید ویژگیهای معرفت از نظر کانت مطرح شود و سپس به عناصر و سازه های معرفت که همان حس و فاهمه است پرداخته شود . در فصل سوم به نقش حس در امر شناخت اشاره شده و از زمان ومکان به منزله دو صورت شهود حسی سخن گفته شده است زیرا معرفت علمی حاصل داده های تجربی و انطباعات حسی از یک سو و مؤلفه های پیشینی مقدم بر تجربه از سوی دیگر است بنابراین فاهمه و مقولات محض با کمک شهود حسی شناخت را محقق می سازند، در فصل چهارم به بررسی اهمیت فاهمه می پردازیم و به نقش احکام و مقولات در امر شناخت، شرایط تحقق تجربه، خود آگاهی و وحدت آگاهی، ارتباط دو کاربرد فاهمه با تحلیل و ترکیب و اهمیت فاهمه در شاکله سازی و اصول علم و در نهایت به چگونگی ایجاد خطا در فاهمه پرداخته شده و در ادامه به شأن و نقش عقل در امر معرفت سازی و ارتباط فاهمه با عقل اشاره شده است . در این پژوهش تلاش برآن است که با استفاده و بهره گیری از نوشته ها و سخنان مفسرین، مبانی و نتایج اعتقاد به این حوزه مورد بررسی واقع شود و کمتر این حوزه مورد نقادی قرار گیرد . در نهایت به این نکته پرداخته می شود که فلسفه کانت در بحث از فاهمه به دو نتیجه مثبت و منفی دست یافته است و با بررسی انتقادات مطرح شده به این جمع بندی می رسیم که چارچوب کلی فلسفه کانت منسجم و بر مبادی صحیح استوار است و در واقع انتقادات مطرح شده توسط شارحان بعد از او از عظمت و بزرگی فلسفه کانت کم نخواهد کرد .

در این نوشته، ابتدا مباحثی مورد بحث قرار گرفته اند که از مبادی و مبانی بحث از علوم فطری به شمار می آیند; سپس با عنایت به سیر تاریخی موضوع، رأی بعضی از فیلسوفان در آغاز تاریخ فلسفه در مورد علوم فطری مطرح شده اند که از قضا، از دیدگاه های اساسی در این بحث شمرده می شوند و در بین متأخّران، گاه مبنای بعضی مباحث در علوم فطری و حتّی مبنای بعضی مباحثِ معرفت شناسی در زمینه های دیگر واقع شده اند;آن گاه از میان فیلسوفان جدید غرب، دیدگاه هایی مورد توجّه قرار گرفته است که به طور مستقیم به نفی یا اثبات علوم فطری پرداخته اند. در بررسی این دیدگاه ها سعی بر این بوده است که در ابتدا، آرای هر فیلسوف تبیین، و مباحث آن با نظمی منطقی تنظیم، آن گاه نقاط قوّت و ضعف آن مطرح شود. نخستین بخش به تبیین مبادی و مفاهیم «فطرت» و «فطری» پرداخته، و در پنج فصل بیان شده است: فصل اوّل درباره واژه «علم»، و فصل دوم درباره واژه «غیراکتسابی»، و فصل سوم در باب واژه های «فطرت» و «فطری» است و در فصل چهارم، اقسام گوناگون علوم از جهت مبدأ وجودی و آغاز زمانی بررسی شده است و در فصل پنجم، روش تحقیق در علوم فطری و راه های اثبات وجود، وجود علم و... را بیان کرده ایم. بخش دوم در باب تفکیک فطرت و علوم فطری، و در سه فصل است: در فصل اوّل، تفاوت فطرت و غریزه، و بیان دیدگاه های برخی فیلسوفان و روان شناسان مورد بحث قرار گرفته است. در فصل دوم، پنج تقسیم درباره فطرت از منابع اسلامی گزارش، و یکی از آن ها انتخاب شده است. در فصل سوم، تقسیم های اساسی علوم فطری را مطرح، و در انتها تقسیمی جدید را که جامعیت بیشتری دارد، پیشنهاد کرده ایم. در بخش سوم، اعتقاد به وجود علوم فطری از آغاز تاریخ مورد توجّه قرار گرفته و در سه فصل آمده است: در فصل اوّل، رأی سقراط درباره فطری بودن علوم و تولّد آن از طریق دیالوگ مورد بررسی قرار گرفته است. فصل دوم، در باب نظریه استذکار است و این نظریه مورد نقد قرار گرفته، و در فصل سوم، قاعده "من فقد حساً" از دیدگاه ارسطو و فیلسوفان اسلامی مطرح، و در انتها، عدم قابلیت این قاعده برای نفی علوم فطری ذکر شده است. در بخش چهارم، دیدگاه فیلسوفان غرب درباره علوم فطری بررسی شده است: در فصل اوّل، جایگاه بحث فطرت در فلسفه غرب، و در فصل دوم، دیدگاه دکارت در مفهوم فطری و نسبت آن با وضوح و تمایز و مصادیق علوم فطری از نظر وی را نقد و بررسی کرده ایم.فصل سوم به آرای جان لاک در معنای فطرت و فطری مربوط می شود که مورد نقد و بررسی قرار گرفته است.فصل چهارم درباره فطرت در فلسفه کانت است و ادلّه وی در پیشینی بودن زمان و مکان و مقولات فاهمه نقد شده است.در فصل پنجم، دیدگاه نوام چامسکی در باب فطری بودن ساختارهای زبان و ادلّه وی را نقد و بررسی کرده ایم.

چکیده:هدف پژوهش شناساندن هر چه بیشتر دیدگاههای کانت در زمینه دین است. روش پژوهش کتابخانه ای و گردآوری مطالب از منابع مختلف و ارائه آن به صورت یک مجموعه بوده است. طرح این پژوهش عبارت است از یک چکیده مطالب ، پیشگفتار و سپس متن اصلی این پایان نامه که شامل چهار فصل می باشد و در انتها جمع بندی مطالب آمده است. نتیجه کلی را می توان در پیام بنیادین فلسفه دین کانت در این عبارت کوتاه خلاصه کرد که راه راست به سوی پیشرفت از رحمت به سوی فضیلت نیست، بلکه ترجیحا از فضیلت به سوی رحمت ( دین ) است با این سخن کانت نیل به دین راستین و ایمان خالص دینی را از راه اخلاق جستجو می کند.

در این پایان نامه ابتدا به فیلسوف برجسته ای همچون هیوم پرداخته می شود و مبانی فلسفی او مورد بحث قرار می گیرد. وی حصول معرفت را منحصرا در حدود منابع حسی قرار می دهد و در شناخت انسان، بیشترین نقش را برای عین قائل می شود. از نظر هیوم ذهن فقط کار دسته بندی داده های حسی را انجام می دهد . سپس به کانت پرداخته می شود که بسیاری فلسفه اش را ایجاد تعادلی بین دو مکتب تجربه گرایی و عقل گرایی می دانند . وی با تقسیم بندی بدیعی از احکام، به اثبات وجود قضیه ترکیبی پیشین می پردازد و سپس معتقد می شود که ذهن انسان دارای قوای سه گانه حس، و فهم و عقل است که هر یک در شناخت اعیان از صور پیشین محض خویش کمک می گیرند. در پایان نامه به قوه فهم بطور مفصل تری پرداخته شده است . در بخش آخر نیز به مقایسه ای هر چند کوتاه بین آرا معرفت شناسی کانت و آرا فلاسفه اسلامی در این زمینه پرداخته می شود/