جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

یکی از استدلال‌ها در مباحث فلسفه دین راجع به معقولیت باورهای دینی، از جمله باور به وجود خدا و آموزه‌های دینی‌ای چون معاد، به شرط‌بندی پاسکال شهرت دارد که بلز پاسکال متکلم، فیلسوف، فیزیکدان و ریاضیدان مشهور فرانسوی، و در کتاب خود با عنوان «اندیشه‌ها» مطرح کرده است.وی برای اقناع نامومنان و کسانی که در تردید بودند و هنوز تکلیف خود را با خدا روشن نکرده بودند کوشید بنیادی معقول برای ایمان آوردن به دست دهد و برای این کار از آنچه به برهان شرط‌بندی معروف است، چنین استفاده کرد: بیایید هم اینک این مساله را بسنجیم و بگوییم: خدا هست یا نیست. ولی ما به کدام سو متمایل شویم؟ عقل نمی‌تواند هیچ تصمیمی بگیرد. آشوبی بی‌نهایت ما را جدا می‌کند. در انتهای این فاصله بی‌نهایت بازیی آغاز شده است و سکه شیر یا خط خواهد آمد. شما چگونه شرط می‌بندید؟ عقل نمی‌تواند شما را وادار به انتخاب این گزینه یا آن یک کند، عقل نمی‌تواند شما را وادارد به دفاع از یکی از این دو شق کند. بیایید این برد و باخت را بر خدا به کارگیریم و خط را نشان وجود خدا بخوانیم. حال دو حالت را ارزیابی کنیم: اگر شما ببرید همه چیز را برده‌اید. اگر ببازید هیچ چیز را از دست نداده‌اید. پس، بی‌هیچ نگرانی، شرط ببندید که خدا هست. فوق‌العاده است، آری، من باید شرط‌بندی کنم. (اسلامی اردکانی، 1391، 12)در ادامه پاسکال این اشکال را پیش می‌کشد که ممکن است شرط‌بندی ما پرهزینه باشد و پاسخی می‌دهد که در نهایت اگر ما ببازیم، چندان ضرری نکرده‌ایم، حال آنکه در صورت برد، سود بی‌نهایت یا سعادت جاودانه نصیبمان خواهد شد.در سنت اسلامی این سبک استدلال، در روایات مختلفی به امامان شیعه نسبت داده شده است. برخی از محققان معتقدند این استدلال از طریق نوشته‌های غزالی به فرهنگ مسیحی منتقل شده است.

توجه به مبانی اخلاق برای دست‌یابی و شناخت دستورالعمل‌های معین رفتار انسانی، یکی از ضروریات حوزه نظری اخلاق است. مبانی معرفت‌شناسی از جمله مبانی مطرح در حوزه فرااخلاق است که به تعیین ملاک‌های کلی در شناخت احکام و گزاره‌های اخلاقی پرداخته، منابع و راه‌های معرفتی را می‌کاود و ارزش‌گذاری می‌کند. این مقاله در صدد است با تکیه بر اندیشه‌های کلامی سید مرتضی، مبانی معرفت‌شناسی اخلاق را شناخته، میزان تأثیر آنها در معرفت اخلاقی را بیان کند. حس و شهود و عقل و وحی با زیرمجموعه‌هایی همچون نظر و تحقیق، علم، حسن و قبح عقلی در حوزه عقل و قرآن، اخبار و روایات، نسخ و اجماع ارکان مبانی معرفت‌شناسی از دیدگاه سید مرتضی(ره) را تشکیل می‌دهند که به نظر می‌رسد در نگرش سید مرتضی(ره) عقل مهم‌ترین منبع معرفتی در اخلاق به شمار می‌آید و می‌توان پذیرش آن را به مثابه نخستین گام برای شناخت و در نتیجه توانایی بر انجام تکالیف اخلاقی دانست. دیگر منابع معرفتی اخلاق در صورت اثبات منبعیت آنها نیز اعتبارشان را از عقل گرفته، در رتبه بعدی در معرفت‌شناسی اخلاقی قرار می‌گیرند.

در ارتباط با مفهوم “خود”، آثار و نوشته های فراوان وجود دارد. با وجود این، یکی از تعاریف آن، بخصوص در تلقی مدرنیستی و پسامدرنیستی آن، به فضایی از استقلال و کنشگری خودمختار فاعل شناسا اشاره دارد؛ چنانکه در پیشبرد خویش، “خودرانشی” و در عبارتی مانند “خودش کرد”، می توان این امر را مشاهده کرد. اساساً این تلقی از مفهوم خود در میان اندیشمندان سیاسی نیز به کرات مشاهده می شود. دو تن از این متفکران قرن بیستم که با این تلقی مطالبی را به رشته تحریر درآورده اند، “هانا آرنت” و “هربرت مارکوزه” هستند. از یکسو آرنت با مطرح کردنِ مفهومِ “تکثر انسانی”، به دنبال این ایده است که انسان ها را به عنوان “فاعل شناسا” و به عنوان موجودی متمایز و آزاد آشکار سازد. او نهایتاً این طریقه را با مفهوم “عمل” پیوند می دهد تا از این طریق، خودِ انسانی را به عنوان نقش دهندگان به نظام سیاسی معرفی کند. از طرف دیگر، هربرت مارکوزه قرار دارد که خصوصاً در کتاب “انسان تک ساحتی” به دنبال فعال ساختن انسان ها به عنوان خودهای کنشگر و مستقل از چنگال یک نوع پیوستگی است که جامعه ی سرمایه داری ایجاد کرده است. از این رو تا وقتی این پیوستگی وجود دارد، عمل سیاسی نیز محدود است. اساساً وجه متمایز مفهوم بندی خود در اندیشه ی آرنت و مارکوزه، با فلسفه سیاسی غالب پیش از خود در این است که فلسفه سیاسی پیشین، خود را به شدت وابسته به “قدرت”، “سلطه ی فناوری”، “تکنولوژی” و “رسانه” و از اصالت خویش دور ساخته است و این دو با پیوند مجدد سوژه با عمل سیاسی متکی به خویشتن، در صدد بازیابی مجدد کنشگری سوژه همت می گذارند.