جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

این پژوهش درباره شبهات مستشرقان در حوزه تحریف قرآن و پاسخ آن‌ها است. از آنجایی که رسالت هر پیامبری به معجزه او بستگی دارد و رسالت پیامبر ∝ با حقانیت قرآن گره خورده است از اینرو ادعا یا احتمال راهیافت تحریف اعتبار و حجیت قرآن را زیر سؤال می‌برد لذا نوشته حاضر با هدف دفاع از کیان و اعتبار قرآن و پاسخ به شبهات مغرضان تألیف شده است. گلدزیهر، نولدکه و بلاشر از جمله مستشرقانی هستند که قائل به تحریف قرآن هستند. شبهات مستشرقین قائل به تحریف به طور عمده بر این مبنا استوار است که قرآن در زمان پیامبر∝ جمع‌آوری و تدوین نشده بود و برای مبنای خود به روایت جمع قرآن تمسک کرده‌اند. مستشرقین با توجه به این مبنا شبهاتی از قبیل تحریف قرآن توسط عثمان، عدم ثبت و ضبط آیات مکی، افزایش دو آیه توسط ابوبکر، حذف سوره های «حفد» و «خلع»، «نورین» و «ولایت» و غیره را مطرح کرده‌اند. در این پایان‌نامه علاوه بر پاسخ به هر شبهه به صورت جداگانه مبنای مستشرقان مورد نقد قرار گرفته و به این نتیجه رسیده است که قرآن در زمان پیامبر∝ جمع‌آوری و تدوین شده است و لذا مبنای مستشرقان قائل به تحریف درست نبوده و شبهات آن‌ها بی‌اساس است. بنابراین قرآن تنها کتاب آسمانی و یگانه منبع معارف الهی تحریف نشده نزد مسلمانان است. این پژوهش شامل چهار فصل است: فصل اول شامل کلیات، فصل دوم شامل مباحث تحریف و در فصل سوم در دو بخش به بررسی شبهات مستشرقان و پاسخ‌های آن‌ها پرداخته شده است و در نهایت فصل چهارم به نتیجه‌گیری بحث پرداخته شده است. منابع مورد استفاده در این رساله به تناسب بحث منابع تاریخی، روایی و تفسیری، کلامی بوده‌اند. که در قسمت نقل شبهات از منابع تاریخی و در قسمت پاسخ از منافع روایی، تفسیری وکلامی استفاده شده است.

تکرار قصه‌ها در قرآن از مباحثی است که موجب پرسش‌ها و بروز شبهه‌هایی از سوی برخی خاورشناسان غیر مسلمان ومسمانان نواندیش گردید. آنها به ‌پندار خویش تکرار قصه‌ها در قرآن را لغو و در تعارض و ناسازگاری با فصاحت و بلاغت و اعجاز دانسته و تکرار را موجب اضطراب و تزلزل در اسلوب برشمرده‌اند؛ و در پیِ آن غیر وحیانی بودن قرآن را نتیجه گرفته و آن را ساخته ذهن شخص پیامبر اسلام(ص) معرفی کردند. امّا تکرارها (الفاظ و قصص) در قرآن کریم نه تنها بیهوده و ملال‌آور و ناسازگار با فصاحت و بلاغت و اعجاز نیست بلکه تکرار از فنون بلاغت و از محسّنات کلام به‌شمار می‌آید و برای اهداف و اغراض حکیمانه تحقق پذیرفته است. برخی از دلایل و حکمت‌های تکرار قصه در قرآن عبارتند از: دلایل عقیدتی، معرفت‌افزایی، تربیتی، هدایتی، بلاغی، اعجاز و تحدی، تکرار لازمه‌ی متن گفتاری و شفاهی، تکمیل تصویرهای قصه و افزودن نکته‌های جدید در قالب تکرار آن در سوره‌ها و مناسبت‌های متعدد، تکرار نوعی تصریف در کلام، تکرار قصه به دلیل مواجهه با مخاطبان جدید، تکرار داستان به جهت مکرر واقع شدن آن توسط شخصیت داستان، تکرار قصه به خاطر وجود تعدد عبرت و پیام، انگیزه‌های یادسپاری و غفلت‌زدایی، اثبات جریان سنت‌های الهی، تثبیت قلب پیامبر(ص) در استمرار دعوت، تعلیم و تثبیت معرفت توحیدی به ویژه در آغاز دعوت مکی، تنوع بخشی در نقل یک داستان با الفاظ متفاوت و متقارب، تفسیر قصه‌های موجز و مجمل، تکرار مانعی برای انحراف و تحریف قصص، تصحیح داستانهای کتب مقدس پیشین، همگامی با اهداف سوره‌ها.

چکیدهمستشرقان در ضمن ارائه‌ی نظرات خویش، اشکالاتی بر قصص قرآن وارد ساخته‌اند که تحقیق حاضر با عنوان «بررسی و نقد آراء مستشرقان درباره‌ی قصص قرآن»، علاوه بر گردآوری و دسته‌بندی این اشکالات در یک مجموعه، به نقد و بررسی آنان پرداخته است. این پژوهش در چهار فصل تدوین شده است که در فصل اوّل نخست به توضیح معنای واژه‌های پرکاربرد آن همچون قصّه، قصص و مستشرقان پرداخته است. در فصل دوّم به منابع و مصادری که خاورشناسان برای داستان‌های قرآن قائل شده‌اند، پرداخته و ضمن دسته‌بندی آنها، مورد بررسی و نقدشان قرار داده است و از آن، این نتیجه حاصل شده که گویی مستشرقان به دنبال اثبات غیر وحیانی بودن قرآن و از جمله قصّه‌های قرآن هستند و برای این منظور، منابع و مصادر مختلفی غیر از وحی را برای آن معرّفی نموده‌اند در حالی‌که اکثر آنها ادّعایشان را بدون دلیل و مدرک کافی و یا با دلایل ضعیف و غیر قابل قبول مطرح کرده‌اند که در این پژوهش تمام آنها با ارائه‌ی دلایل مستند ردّ شده‌اند. در فصل سوّم با عنوان «روش داستان‌پردازی قرآن» اشکالاتی که ایشان بر ساختار ادبی قصّه‌های قرآن وارد ساخته‌اند، مطرح شده و مورد نقد و بررسی قرار گرفته است که این اشکالات عبارتند از: عدم رعایت تسلسل زمانی در قصص قرآن، وجود تکرار و حذف جزئیات در آنها. به عنوان یک نتیجه‌‌‌‌گیری کلّی می‌توان گفت از آنجا که قرآن کریم با هدف عبرت‌آموزی و نه داستان‌سرایی، قصّه-هایی از انبیاء پیشین و گذشتگان را در نهایت ایجاز و اعجاز آورده، پس لزومی نداشته که خط سیر تاریخی را در نقل این داستان‌ها رعایت کند و یا اینکه همه‌ی جزئیات اتفاقات را روایت کند بلکه از اسلوبی منحصر به فرد و هنرمندانه در روایت کردن آنها استفاده کرده که به اصل آنها نیز آسیبی وارد نساخته است و حتّی به نظر می‌رسد که برخی از داستان‌ها تکرار شده‌اند که درواقع تکرار نیست بلکه استفاده از مطلبی واحد است در جهت رساندن معانی مختلف. فصل چهارم پژوهش به اشکالاتی که از سوی خاورشناسان بر محتوای قصص قرآن وارد شده پرداخته است. این اشکالات عبارتند از: دوگانه‌نگری قرآن به حضرت ابراهیم(علیه السلام)، اشکالات داستان صالح )علیه السلام)و هود(علیه السلام)، یعقوب(علیه السلام) نواده‌ی ابراهیم(علیه السلام)،اسحاق (علیه السلام)، ذبیح ابراهیم(علیه السلام(، تناقض در آیات مربوط به عصای موسی(علیه السلام)و مریم)س) خواهر هارون (علیه السلام). در نهایت آنچه از این پژوهش به دست آمده این است که چون خاورشناسان با اهداف و پیش‌فرض‌های خاصّ خود به مطالعه‌ی داستان-های قرآن پرداخته‌اند، گاهی آراء ناصواب و متناقضی را در این زمینه بیان نموده‌اند که به لطف خداوند بطلان این آراء اثبات گردید.کلید واژه‌ها: قصص قرآن، مستشرقان، قصص عهدین.

قرآن کریم تنها کتاب تحریف نشده آسمانی و اساسی ترین منبع معارف نزد مسلمانان است و بالطبع نخستین گام برای آشنایی غربیان با اندیشههای مسلمانان آگاهی از محتوای این کتاب است. قرن هاست که بسیاری از اسلام شناسان غیر مسلمان غربی به پژوهش درباره قرآن پرداخته و راجع به مصدر قرآن، تاریخ جمع و تدوین آن، ادبیات و ساختار آن و معارف و محتوای این کتاب آسمانی نظریه های گوناگون ابراز داشته اند اما گاهی به دلیل عدم دسترسی مستقیم به بسیاری از منابع اسلامی و متون اصیل، دچار ضعف علمی و کمبود اطلاعات و در نتیجه برداشت های نادرست و خام شدند. نکته جالب توجه اینکه از سویی شرق شناسی علی رغم اینکه در ظاهر به عنوان یک رشته علمی مطرح است ابزاری است که غالباً در استخدام اهداف تبشیری مسیحی یا اغراض استعماری دولت های غربی بوده است از سوی دیگر مستشرقان عمدتاً در نقد معارف اسلامی از کتاب های اهل سنت بهره گرفتند که دارای اشتباهات و ضعف های بیشتری است و کمتر حاضر شدند کتابهای مهم و دیدگاههای معقول امامیه را نیز به جهان غرب عرضه دارند. پژوهش پیش رو با عنوان "القرآن الکریم فی دراسات المستشرقین" که ترجمه آن تقدیم می شود، روش ترجمه آن روش ترجمه معنوی بوده است.

شاید مدتها تصور می شد که آیین زرتشت در غبار زمان به فراموشی سپرده می شود، ولی در قرون اخیر بسیاری از مستشرقان با نیات متفاوت، به بازبینی ، بررسی وکنکاش در تعالیم واعتقادات این آیین، پرداخته اند وبا پیوند دادن حلقه های مشترک آن با سایر ادیان الهی ،آنرا در مجموعه ادیان زنده دنیا محسوب نموده اند . از طرفی بسیاری از زرتشتیان نیز به این باور رسیده اند که آموزه های کهن واساطیری ، پاسخگوی نیازهای معنوی انسان امروز نیست و باید تغییراتی در آن ایجاد کرد ، ولی در تدوین پایه های فکری خویش بیش از آنکه به مطالعه وبازبینی اعتقادات بومی خویش بپردازند، برآنچه صاحب نظران ومستشرقان ترسیم می کنند، نظر دارند . اگرچه ریشه های شرقی آیین زرتشت وتأثیرات فرهنگ بومی آن هنوز هم قابل انکار نیست، ولی انزوای تاریخی ورفتار نامناسب با آنان در دوره های تاریخی مختلف ، در گرایش آنان به غرب مسیحی و فرقه های انحرافی بی تأثیر نبوده است . شرق شناسی غرب وحدانیت وثنویت زرتشتیان را می ستاید و به آن ارج می نهد، امّا دنیای شرق میراث های کهن و تاریخی خود را فراموش کرده و شکی نیست که بخش عظیمی از باورهای فرهنگی واعتقادی شرق را همین ایدئولوژی های فراموش شده در لایه های تاریخی ساخته اند . امروزه دین زرتشت با تمام هویت شرقی خویش ، در برخی از شعائر واعتقادات، رنگ وبوی غربی گرفته و اساس واصول اعتقادی آن ، محل آراء وبرخورد دیدگاههای مستشرقان گردیده است. در این پایان نامه به شرح دیدگاههای مختلف مستشرقان در این خصوص خواهیم پرداخت ونظرات آنان مورد بررسی قرار خواهد گرفت .

مهدویت یکی از مهم ترین و ریشه دارترین اعتقادات دینی شیعیان دوازده امامی است. شیعیان در این موضوع با توجه به روایات ائمه:بر این عقیده هستند که حضرت مهدی دوازدهمین امام و دارای ویژگی های مشخصی هستند که در روایات پیامبر اکرم 6و اهلبیت: به دقت بیان شده است همچون نام و القاب آن حضرت، پدران و نسل آن حضرت، غیبت و آزمایش مردم به غیبت آن حضرت و ... که در این رساله تعدادی از این روایات را نقل خواهیم کرد.بحث مهدویت در آثار مستشرقان و دگراندیشان عصر حاضر، دچار چالش هایی شده است که غالبا با نگرش تاریخی بدان پرداخته‌اند. لذا ما دراین رساله برآنیم تا دیدگاه مستشرقان و دگراندیشان عصر حاضر را با مراجعه به آراء متکلمین قرن 3و 4 از منظر تاریخی مورد ارزیابی و نقد قرار دهیم. مستشرقانی که به آن ها پرداخته‌ایم مانند جیمز دارمستتر، فان قلوتن، ایگناز گلدزیهر و ... و همچنین نظرات سه نفر از دگراندیشان همچون دکتر سید حسین مدرسی طباطبایی، دکتر جاسم حسین و دکتر عبدالعزیز ساشادینا بود‌اند. در پایانِ هر بخش به جز بخش اول (کلیات) نتیجه ای از آن بخش را نوشتیم، در آخر نیز بخش نتیجه گیری را از کل رساله ذکر کردیم.کلید واژه‌ها:مهدویت، مهدی، مستشرقان،متکلم

پس از ایجاد موج شیعه شناس وشیعه پژوهی در غرب،مستشرقان با نگاهی نو به تفسیر شیعه به بررسی ونقد اراء مفسران پرداختند.با استفاده از جریان های علمی در غرب وشناسایی ونقد منطقی وبررسی همه سویه این آثارمی توان از عقب افتادگی در این موضع جلوگیری کرده علاوه براین با تعامل با آنان می توان دستاورد های زیادی را به دست آورد.در این میان،یکی از جنبه های مهم تشیع،که بیش از یک قرن است توجه محققان غربی را به سمت خود جلب کرده است تفسیر امامیه است. این موضوع که از اواسط قرن نوزدهم در پژوهش های غربی مورد توجه قرار گرفته به طور خاص با مسئله تحریف و قرائات گره خورده اما گذشته از این، بحث بسیار مهمی که در غرب بسیار دیر دریافته شد،تفسیر شیعه وبه طور خاص، تفسیرامامیه است.اکنون چند دهه ای است که محققان در غرب زمینه تخصصی مطالعاتشان را تفسیر شیعی قرار داده اندوآن را یکی از مهم ترین موضوعات مورد پژوهش خود قلمداد میکنند.در این دوره رویکرد جدلی ونگاه فرقه ای به شیعه به عنوان فرقه ای انحرافی وبی اهمیت کنار رفته و همچون تسنن در خور تحقیق شناخته شده است.ازین رو برخلاف دوره های قبلی این مباحث بیش از آنکه اهمیت تاریخی داشته باشداهمیت علمی دارد.این تخصص درغرب هنوز در مراحل اغازین آن قرار دارد وشناخت دقیق آن می تواند مانع عقب افتادگی که در مباحث دیگراسلام پژوهی رخ داده است گردد.در این نوشتارسعی میگردد مباحث بیان شده مربوط به تفسیر امامیه که توسط مستشرقان مورد توجه قرار گرفته بررسی شده ودر صورت برخورد با نقد یا مسئله ای که همراه با سوء تفاهم یا کج فهمی یا عدم اگاهی است بادیدی منتقادانه در مقام پاسخ برآییم.

از نگاه قرآن کریم، انسان محور اساسی و اصلی تمام مخلوقات است و خداوند متعال همه جهان هستی را برای انسان مسخر نموده است و انسان تنها مخلوقی است که بعد از خلقت او خداوند متعال به خود افتخار می‌کند و خود را احسن الخالقین می‌نامد، لذا شناخت انسان یکی از مهم‌ترین بخش علوم انسانی به شمار می رود و قرآن کریم نیز بر انسان شناسی تاکید می نماید. شناخت انسان از طریق ویژگی‌های گوناگون او نیز امکان پذیر است، لذا از نگاه قرآن، انسان صاحب اوصافی است که هیچکدام از مخلوقات عالم به آن متصف نشده‌اند، از جمله خلیفه الله بودن او بر روی زمین، دارای روح الهی بودن، حامل امانت الهی بودن و مختار بودن و... که انسان باید به آن افتخار کند، لذا انسانی که قرآن کریم آن را معرفی نموده است بالاتر از انسانی است که در علوم انسانی غربی معرفی شده است. آیاتی که در مورد انسان‌شناسی می‌باشد، بعضی از مستشرقان مانند ایزوتسو، اهمت البیراک، خانم مارگوت بدران، روث رودد، گوستا ولبون و... و یا کسانی که متأثر از افکار خاورشناسان هستند مانند نصر حامد ابوزید، عبدالفواد محسن ابراهیم و... و در خیلی از مقالات دایره المعارف قرآن لایدن، خانم جین دمن میک اولیف و دانشنامه قرآن کریم اولیور لیمن که به مباحث انسان‌شناسی پرداخته شده است، نظر خودشان را در مورد انسان بیان نموده‌اند و سعی نموده‌اند که انسان‌شناسی غربی را بر انسان‌شناسی قرآنی برتر جلوه بدهند و به اثبات برسانند که نگاه قرآن کریم راجع به انسان مثبت نیست و انسان را بی ثبات می‌داند. لذا در این تحقیق آیاتی که بیانگر خلقت انسان و اوصاف انسان و ارزش و جایگاه انسان در نظام هستی هستند در سه فصل مورد بررسی قرار گرفته است و نظرات مستشرقان از طریق بیان درست نظرات قرآن در مورد انسان، مورد نقد قرار گرفته است.

حقیقت مذهب تشیع به ویژه در عرصه اعتقادات و تاریخ تشیع آن‌طور که شایسته و صحیح است، به دنیای غرب که به مستشرقین خود چشم دوخته‌اند، معرفی نشده است. اطلاعات مستشرقان از اسلام و مطالعاتی که در آثار اسلامی داشته‌اند و ارتباطاتی که با علمای اسلامی داشته‌اند، غالباً در محیط و از منابع اهل سنت بوده و حتی در تشخیص و تمییز مذاهب مختلف اسلام و مبانی و اصول آن‌ها نیز به علمای اهل سنت مراجعه کرده‌اند و نظرات آن‌ها را پذیرفته‌اند. اگر مستشرقی نیز به ایران یا کشورهای شیعی آمده است، همچون خانم آنه ماری شیمل، غالباً تنها به وضع عمومی و اجتماعی مذهب تشیع که از عوام مردم منعکس می‌شده است، اکتفا کرده و یا غالباً از افراد عوام به جای علما، اطلاعات کسب کرده است؛ همچنین کسانی چون کربن که حقایق اسلام را از دید شیعه نگاه می‌کند و تشیع را یک مذهب حقیقی می‌داند و برخلاف دیگر مستشرقان با علمای شیعه ارتباط داشته و از آن‌ها کمک فکری می‌گرفته است، به جنبه باطنی شیعه توجه داشته و عقیده دارد که «نمی‌توان جهان‌شناسی و امام‌شناسی را بدون در نظر گرفتن کتب اسماعیلیه مطالعه نمود.» (محمد حسین طباطبایی، شیعه (مجموعه مذاکرات با پروفسور هانری کربن)، صفحه65-64) بنابراین در دیدگاه یک دانشمند غربی با برداشتی که از آثار مستشرقان دارد، اسلام همان مذهب تسنن است؛ و شیعه نیز از منظر توصیفی اهل سنت، مطالعه شده است. از طرف دیگر، یکی از بنیان‌های اعتقادی خاص شیعه، موضوع امامت با دو رویکرد امامت خاصه و عامه است. واقعیت آن است که برخی مستشرقان به واسطه عدم شناخت کافی از جایگاه امامت در منظر شیعه و عدم بهره گیری از منابع معتبر شیعی و برخی دیگر به واسطه عناد با تشیع و یا داشتن انگیزه‌های تبشیری و استعماری، تصویری نادرست از امامت شیعی در اذهان جهانیان ترسیم نموده‌اند. موضوع پیشنهادی بنده با توجه به مطالب فوق، بررسی انتقادی دیدگاه مستشرقان برجسته متأخر در قرن 19 و 20 در شرح عقیده شیعه درباره موضوع امامت است. قصد دارم برجسته‌ترین آرای مستشرقان مشهور قرن 19 و 20 در موضوع امامت را تبیین و در نهایت بررسی انتقادی کنم.

مستشرق درلغت به معنای روشن و تابان آمده است، ولی منظور ازمستشرقان معنای اصطلاحی آن است که عبارت است از: شرق شناسان،عالمان و محققان دانا به مسائل مشرق زمین. مستشرقین درواقع محققین غربی هستند که در مورد مشرق زمین یعنی تاریخ، فرهنگ، مذهب، سیاست،اقتصاد و همه جنبه‌های مربوط به شرق تحقیق می‌کنند. شرق شناسی علی رغم آن که درظاهر به عنوان یک رشته علمی و دانش محض است،ابزاری است که غالبا"دراستخدام اهدافمسیحیت و یا اغراض استعماری دولت‌های غربی بوده است. به لحاظ تاریخی تبلیغ مسیحیت پس از حرکت شرق شناسی پدیدار شد وشرق شناسی برایخدمت به تبلیغ مسیحیت پدید آمد به همین دلیل نسل نخست شرق شناسان ازکشیشان و راهبان بودند. مستشرقان غالبا"دربررسی معارف اسلامی وتاریخ اسلام از کتاب‌های اهل سنت بهره گرفته اند که دارای اشتباهات وضعف‌های بسیاری است.مستشرقان یهودی ومسیحی با عنوان بررسی علمی وبی‌طرفانه آثار خود را عرضه کرده وبه مدح وتجلیل پرداخته اند تا صداقت خود را به مسلمانان نشان دهند. شخصیت امام حسین(ع) وحماسه عاشورا ازجملهحوادث تاریخی است که شرق شناسان زیادی از ملیت‌های مختلف آثاری مستقل دراین زمینه پدید آورده‌اند مانند کتاب امام حسین وایرانیان ازکورت فریشلر آلمانی ویا سیاست الحسینیه اثر ماربین آلمانی و تعداد زیادی هم درلابلای تألیفات خود به شخصیت امام حسین(ع) و قیام عاشورا پرداخته‌اند. مانند ادوارد براون درکتاب تاریخ ادبیات ایران وسرپرسی سایکس درکتاب تاریخ ایران. هرچند که تکیه آن‌ها در نوشته‌هایشان برمنابع غیرمعتبریا منابعاهل سنت بوده است بعضی ازمستشرقان دربررسی این حادثه تاریخ اسلام دچار اشتباه شده ونهضت امام حسین(ع) را جریانی قدرت طلبانه و سیاسی نشان داده‌اند واز سویی دیگر کمتر شرق شناسی را می‌توان یافت که در مورد حرکت امام حسین(ع) به فرمایشات وصحبت‌های ایشان استناد کرده باشد ودر مواردی امام حسین (ع) را جنگ طلب معرفی کرده‌اند وازاقدامات صلح طلبانه وانسان دوستانه ایشان سخنی به میان نیاورده‌اندوحتی برخی مستشرقان عاشورا را روز تولد شیعه دانسته اند. از طرفی با توجه به تغییروتحولاتی که در عرصه فرهنگ صورت گرفته و می‌گیرد گرفتار نوعی درجا زدن شده وفضای شفافی از این حادثه عظیم تاریخ اسلام ارائه نمی‌شود هر چند مستشرقین زیادی ازملیت‌های متفاوت در مورد امام حسین(ع)اظهار نظر کرده ویا صاحب آثارهستند. شرق شناسی درانگلیس از قرن هفدهم میلادی و به‌ویژه درزمینه مطالعه شریعت اسلامی آغاز شده است. عده‌ای از صاحب نظران معتقدند شرق شناسی انگلیسی پوششی برای اهداف سیاسی ونظامی وجاسوسی بوده و عده‌ای از مستشرقان درلباس سیاست‌مدار یا نظامیان درخدمت دولت بریتانیا قرارگرفتند به طوری که دولتمردان انگلیسی پیش از هر تصمیم درباره شرق با مستشرقان مشورت می‌کردند، اما در آلمان به دلیل فراهم نیامدن شرایط سیطره آلمان برکشورهای شرقی ودور بودن مطالعات شرق شناسی این کشور از انگیزه‌های استعماری، لذا مطالعات شرق شناسان این کشور ازدقت،عمق وبی طرفی بیشتری برخوردار است، پژوهش حاضر به دنبال آن است که پس از بررسی وتجزیه وتحلیل مشخص کند شباهتها وتفاوتهای مطالعه تطبیقی شرق شناسان آلمانی وانگلیسی درمورد قیام امام حسین (ع) چگونه است