جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

اين مقاله در صدد بررسی مدعيات محمدرضا حكميی در كتاب «الهيات الهی و الهيات بشری» است، در مقدمه نويسنده اين مقاله در مورد اين كتاب آورده است: با كتابی طرفيم كه از قرار ستيز گرفته با ملاصدرا و از قرار مدخلی است بر الهيات الهی اما ملاصدرا را از جای خويش بركنده و جايی ديگر گذاشته و به زعم خود سخت كوبيده، به پاسداشت دين يا وحی. و اين يعنی تحريف صدرا و هنر نيست. و كتابی كه چنين ساخته باشد طبع نظرورزان نخواهد افتاد، شايد شوری در عوام بيفكند و كفِ دريا مگر خواهد ماند؟ اين كتاب هر چند مدخل دارد و بايد ديد ذی‌المدخلش چه خواهد بود، اما در همين حالات فعلی‌اش جز گرد آيه‌ای از نقل قول‌ها و جعل اصطلاح‌های برگرفته از روايات و قرآن بی‌پشتوانه نظام منسجمی نيست. كربلايی‌لو در مورد نگارش نويسنده كتاب «الهيات الهی و الهيات بشری» معتقد است كه هر جا خواسته از هركس كه اندك سخنی باب ميل وی گفته پاره‌سخن‌هايی قيچی كرده چسبانده و كلاژی فراهم آورده كه معلوم نيست قرار نيست خواننده را كجا ببرد. نويسنده از قصد خود از نگارش اين مقاله می‌نويسد: قصد من در اين نوشته فقط نشان دادن نمونه از خطاهايی است كه نويسنده كتاب «الهيات الهی و الهيات بشری» در مورد ملاصدرا به آن دچار شده است. سه نمونه از مواردی كه به ملاصدرا بسته شده و صدرا در حكمت متعاليه هرگز چنين نگفت و نكرد، هر چند می‌دانم نويسنده محترمش در ترويج فرهنگ اهل بيت و معارف قرآن رنج‌ها برده ولی نتوانستم چشم بر اين تحريفی كه در اين كتاب نسبت به بزرگ‌ترين فيلسوف عالم اسلام ملاصدرای شيرازی رفته ببندم و كلماتی ننويسم.

در این مقاله با روش توصیفی-تحلیلی به تفسیر آیه امانت و بازتاب آن در حکمت متعالیه پرداخته می شود. در این آیه از عرضه امانت الهی بر آسمان ها، زمین و کوه ها سخن می رود و این که به جز انسان ظلوم و جهول هیچ موجودی آن را نپذیرفته است. ملاصدرا این امانت را اشاره به وجود خاص آدمی و قابلیت او برای سیر در مراتب گوناگون هستی می داند. در این زمینه او از تعبیرات فناء و بقاء، روح الهی، نور الهی و قلب ملکوتی برای اشاره به همین قابلیت وجودی و سیّالیّت وجودی استفاده می نماید. از دیدگاه او امانت الهی همان مقام خلافت الهی و نمایندگی اسماء و تجلی صفات خداوندی است که در انسان کامل محقق می گردد. انبیای الهی و امامان مصادیق انسان کامل هستند و از همین روی از آنان به عنوان امین خداوند در زمین یاد شده و از امانت الهی نیز به ولایت تعبیر شده است. بر اساس این تفسیر ظلوم و جهول بودن آدمی اشاره به ویژگی های خاص وجود آدمی است که از توان لازم او برای انتقال و جا به جایی در مراتب واقعیت حکایت می کند.

آموزه های وحیانی و فرازمند قرآن کریم در دو گروه کلی آیات محکم و متشابه، نازل شده است. محکمات کلید فهم متشابهات می باشند، و نیاز تفسیری قرآن را به منابع مستقل و بیرونی رفع می نمایند. بر خلاف پندار ظاهرگرایان و اخباریان، قرآن مستغنی از هرچیز دیگر در فهم مراد و مقصود است. البته این به معنای استغنا از معلم الهی؛ نبی و وصی معصوم، برای آموزش کیفیت ارجاع متشابه به محکم و بیان جزئیات و تفصیل احکام و تأویل بطون نیست. علاوه بر آن، آیات بسیاری، اگرچه متشابه نیستند اما برای فهم ژرفا و بطون آنها نیازمند ارجاع به آیات دیگر می باشد. این مهم را آموزگاران حقیقی قرآن، یعنی «عترت» به وفور و وضوح به خردورزان آموخته اند، و به این روش نقش عترت در باره قرآن را یادآوری فرموده، تا مانع استقرار و اعمال اخباری گری شوند. در این صورت مضامین روایات در جنب آموزه های قرآن، بیان روش برداشت و تفصیل همان حقایق قرآنی است. ظاهرگرایان و اخباریان، از روش «تفسیر قرآن به قرآن»، با بهانه های متنوع، عیب جویی کرده و تا آن جا پیش رفته اند که آن را به کلی باطل و مباین با قطعیات روش اهل البیت در برابر وحی پنداشته اند! با روش موردپژوهانه درباره «تفسیر قرآن به قرآن»، آیه ای کلیدی را در بین زنجیره ای از آیات متناظر، محور قرار می دهیم، تا تفوق این سبک تفسیر و کاربرد فراوانش در مکتب تفسیری حکمت متعالیه برای فهم متن وحی، آشکار گشته و با فهم صحیح مقصود شبهات معارضان پیشاپیش دفع گردد.