جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

در پایان نامه حاضر پس از بررسی لغوی و اصطلاحی فطرت و بحث از ادراکات و گرایشهای فطری و بالاخره خداشناسی فطری این نتایج به دست آمده است: 1)لغت فطرت طبق نظر عامه مفسران به معنای خلقت اولیه انسان با ویژگیهای خاص است. 2) اصطلاح فطری درنظر حکمای اسلامی، خلاف نظر عده ای ازفلاسفه عقلگرای غربی است. آنها معلومات حصولی را به طورفطری قبول ندارند. 3) آنها همچنین معلومات بدیهی واولیه را فطری می دانند؛ اما این معنا از معلومات فطری باادراکات فطری که ذاتی است فرق دارد. 4) حکمای اسلامی معلومات فطری را در حیطه علم حضوری قبول دارند. 5) حکمای اسلامی پاره ای گرایشهای مقدس انسان مثل حقیقت جویی و کمال جویی و زیبایی طلبی وعدالت دوستی و خداجویی و خداپرستی را فطری وذاتی روح او می دانند. 6) خداشناسی در نظر حکمای اسلامی فطری حضوری است. 7) نظر قرآن در موردمعرفت فطری مؤید نظر حکمای اسلامی است. 8) درقرآن خداگرایی و خداشناسی به معنای علم حضوری فطری است. 9) در روایات اسلامی به فطری بودن خداشناسی تأکید شده است.

در مسئله رابطه خدا و جهان ابتدا به سیر تاریخی این بحث در میان فلاسفه مهم یونان و متفکران اسلامی پرداخته شده است. سپس مسایل مهمی که هر یک به گونه ای در تبیین ارتباط خدا و جهان نقش دارند از جمله: کثرت در عالم، عوالم وجود، مبانی فلسفی حکمت متعالیه و شناخت خدای حکمت متعالیه مطرح گردیده است. فاعلیت خداوند و مسایل مختلف آن، اساسی ترین و مهمترین فصل این رساله است که خود دارای دو بخش جداگانه می باشد. این دو بخش عبارت اند از: تجلی و ظهور از دیدگاه عرفانی صدرالمتالهین و اطلاق و لاحدی بودن فاعلیت حق در حکمت متعالیه. در بخش اول پس از تبیین فاعلیت الهی بر مبنای نظریه تجلی و ظهور وبیان وحدت شخصی وجود، چگونگی ارتباط خدا و جهان روشن گردیده است. در بخش دوم پس از بیان نظرات متفکران اسلامی درخصوص اطلاق و لاحدی بودن فاعلیت خداوند، به ذکر دیدگاه حکمت متعالیه صدرایی در مطلق بودن فاعلیت خداوند و عدم منافات میان فاعلیت الهی و وسایط فیض پرداخته شده است. مطابق مشرب صدرالمتالهین و در راستای تایید نظرات حکمت متعالیه، از آیات و روایات نیز استفاده گردیده است.خلقت و آفرینش الهی و چگونگی صدور عالم از ذات بسیط الهی نیز از مصادیق بارز ارتباط خداوند و جهان می باشد. در این نوشتار پس از طرح مسئله آفرینش و دوام فیض الهی، استمرار خلقت جهان مادی با استفاده از اصل حرکت جوهری بیان گردیده است. در انتها با تبیین علت غایی و ارتباط آن با علت فاعلی به غایتمندی تمام موجودات عالم اشاره شده که پس از آن بحث غایت نسبت به ذات و افعال الهی و در ادامه مباحثی همچون سریان عشق به خدا در همه موجودات عالم، غایه الغایات بودن او و مسئله شرور در ارتباط با خداوند مطرح گردیده است/

پژوهش حاضر تحت عنوان عشق در سه مکتب: مشاء، اشراق و حکمت متعالیه درصدد است تا با بررسی آراء و اندیشه های ابن سینا (ره)، شیخ اشراق (ره) و ملاصدرا (ره)، به تطبیق این سه دیدگاه با یکدیگر در خصوص مسائل قابل طرح در مورد مقوله فلسفی – عرفانی عشق بپردازد. دستاورد و یافته های این تحقیق ، حاکی از این مطلب است که اولاً؛ هر سه مکتب مشاء و اشراق و حکمت متعالیه یا به صراحت و یا غیر صریح برای پرسش های اساسی این تحقیق پاسخ هایی ارائه نموده، با اطلاع از روح کلی اندیشه هر مکتب در خصوص عشق می توان دریافت که چنانچه در یکی از این مسایل تصریحی ننموده باشند، اما آن مسأله را پذیرفته اند یا نپذیرفته اند. ثانیاً؛ همچنین یافته ها، تأثیر پذیری جدی دو مکتب اشراق و حکمت متعالیه، از آموزه های حکمت مشاء و شهودات عرفانی عارفان ناموری همچون ابن عربی (ره) حاکی است. ثانیاً؛ می توان مدعی شد بخش عظیمی از اندیشه های دو مکتب اشراق و حکمت متعالیه، و بلکه طرح اصلی اندیشه آن ها در مورد بحث از عشق، چیزی جز گفته های ابن سینا (ره) نیست، و در اکثر یافته های شیخ اشراق (ره) و صدرا (ره) در این بحث که ادعا به کشف و شهود و اختصاص شده، بوعلی (ره) تقدم دارد.

کتابنامه: ص. ۱۵۴-‎۱۶۱؛ همچنین بصورت زیرنویس // عقل و وحی از دو منبع مهم معرفتی انسان است که از دیرباز مورد توجه اندیشمندان بوده است. صدرالمتالهین فیلسوف نامدار مسلمانی است که در حکمت متعالیه خویش توجهی اساسی به این دو منبع معرفتی داشته است. این نوشتار نگاهی است گذرا به عقل و وحی و رابطه این دو از بعد هستی شناختی و معرفت شناختی. در حکمت متعالیه صدر المتالهین و اژه عقل در دو معنا به کار می رود یکی جوهر بسیط و مستقلی است که هم در ذات و هم در فعلش بی نیاز از ماده است و متعلق به عالمی مافوق عالم ماده و مثال است. و دیگری مرتبه عالیه نفس است که در مراحل رشد عقلانی به نام عقل هیولانی، بالملکه، بالفعل و مستفاد به کار می رود. از منظر صدرالمتالهین تعلق که از ویژگی های منحصر به فرد انسان است عبارت است از صعود نفس انسان از این عالم به عالم مجردات و دریافت حقایق نوریه از عقل فعال. وحی ارتباط خاص و ویژه رسول خداوند است با عالم ملکوت و مافوق. ارتباطی که به واسطه آن نبی بر حقایق هستی آگاه می شود و بعد از آن حقایق را به مردم انتقال می دهد. از منظر صدرالمتالهین نبی که واجد عقل قدسی ی ا قدسیه است، در فرایند دریافت وحی سیر صعودی طی کرده و با عالم عقول متحد می شود و در آنجا حقایق معقول را به نحو علم حضوری به دور از هر خطا و اشتباهی از عقل فعال یا فرشته وحی دریافت می کند و البته در مرتبه ای بالاتر می تواند به مقام ربوبی بار یابد و بدون هیچ واسطه ای حتی فرشته وحی حقایق هستی را شهود کند. در مرحله بعد حقایق معقول یک سیر نزولی را طی می کنند، در این بار نبی در عالم مثال تجلی می کند و تمثل آن حقایق در علم مثال به وجود عینی و خارجی شان توسط قوه خیال نبی درک می شود پس از آن، قوای حس باطنی نبی نیز از این دریافت وحی متاثر شده و آن حضرت کلماتی را می بیند و آوایی را می شنود. این کلمات و الفاظط بدون کچکترین تحریف و یا اشتباهی همان آیات نورانی قرآن است که کتاب خداست و اکنون در دست ماست و نبی در مرتبه اول حقیقت معقول آنها را شهود کرده است. به اعتقاد صدرالمتالهین وحی با لایه های بالاتر عقل که همان عقل قدسی ااست اتحاد دارد و از آنجا عقل و وحی دو حجت خدا بر زمین هستند و کتاب تدوین دقیقا منطبق بر کتاب تکوین است اساسا امکان تعارض و یا هماهنگی بین آن دو کاملا منتفی است. وحی یاور عقل است و عقل موید وحی. از همین روست که او هم خود در آثار فلسفی اش از هر دو منبع شناخت بهره می گیرد و هم دیگران را به بهره گیری از معقول و منقول و پرواز با دو بال عقل و وحی فرا می خواند.

چکیده: ‫هدف پژوهش بررسی آراء مرحوم ملاصدرا در عقل به معنای قوه ادراک با رویکرد به روایات در این بحث و همچنین بررسی اقوال مفسرین روایات در بحث مذکور که به تفاوتها و تشابهات با نظرات مرحوم ملاصدرا پرداخته شده است. در روش پژوهش ابتدا پیشینه ای از بحث عقل بیان گردیده است و اقوال ابن سینا و سهروردی به عنوان پیش نگرشی به مدخل بحث عقل در حکمت صدرا بررسی شده است. سپس به دیدگاههای ملاصدرا در این بحث پرداخته شده است. روش تحقیق به صورت تحلیلی و براساس مطالعات کتابخانه ای می باشد. نتایج نشان می دهد که در طی این رساله به طور جامع بحث عقل به معنای قوه ادراک بیان گردیده است که در آن مرحوم ملاصدرا به تفسیر روایات این باب با رویکرد فلسفی پرداخته است. گرچه در برخی مواقع مانند نور بودن عقل با سایر مفسرین روایات هم عقیده بوده است اما در پاره ای از موارد مانند بررسی وجود جهل اختلافات بنیادری وجود دارد.

پیرامون حقیقت عشق مداقه های فراوانی میان دانشمندان صورت گرفته است. در کتب لغت عشق را به افراط در محبت معنا کرده اند. برخی از عرفا از عشق به عنوان حقیقت بدون تعین و نامتناهی یعنی ذات واجب تعالی یاد نموده اند. فلاسفه از عشق به عنوان رابط بین حق تعالی و خلق بحث می کنند. فلاسفه به اتفاق اعتقاد دارند که به خاطر جعل این این موهبت در نهاد موجودات از جانب واجب تعالی همه موجودات طالب کمالات وجودی هستند, که اکمل همه این کمالات ذات حق تعالی است. فلاسفه اسلامی همچون ابن سینا و ملاصدرا آفرینش موجودات امکانی از جانب واجب تعالی را به عشق تعلیل می کنند. بدین بیان که عشق و ابتهاج واجب تعالی به ذات خویش علت آفرینش دیگر موجودات است. روی آورد هر یک از فلاسفه بزرگ اسلامی به عشقبا یکدیگر متفات است. ابن سینا در رساله عشق خود با شیوه ای استدلالی و فلسفی یا اندک شم عرفانی به بحث از عشق می پردازد. سهروردی با لحاظ جنبه اشراقی که مشخصه بارز فلسفه افلاطونیان است از عشق با زبانی نمادین و رمزآلود سخن می گوید. علت اساسی توفیق شیخ در رساله عشق خود بهره گیری وی از آیات قرآن مجید بود. اما روی آوردی که ملاصدرا پیرامون حقیقت عشق دارد اگر چه در مجموع با آراء دیگر فلاسفه همسو است ولی به لحاظ مبنایی دارای یک تفاوت اساسی با دیگران است و آن مبنا اصالت وجود است. ملاصدرا با استفاده از این مبنا حقیقت عشق را با مدد برهان عقلی در نهایت قوت و استجکام به اثبات می رساند. ملاصدرا معتقد است که اثبات عشق را موجودات در گرو اصالت وجود است و اصولا" ما زمانی می توانیم در موجودات عشق و دیگر کمالات وجودی را اثبات کنیم که در آنها حقیقت وجود را اثبات کرده باشیم. چه که حقیقت وجود عین کمالات است و هر موجودی هر چند اخس و ادنی باشد به لحاظ وجودی که دارد کمالات وجودی را حداقل به صورت بالقوه داراست.

ملاصدرا ادراک عقلی را با سه رویکرد تبیین نموده است: رویکرد اول مشاهدۀ صورت های عقلی از دور است. در این رویکرد، آنچه مشاهده می شود مُثُل نوریه و وجودات عقلی می باشد. رویکرد دوم در تبیین ادراک عقلی رویکرد اتحاد با عقل فعال است. در این تبیین، نفس انسانی با عقل فعال متحد شده و در پی این اتحاد، صورت های معقوله برای او حاصل می گردد. در رویکرد سوم، نفس انسانی با اندکاک در ذات الهی و فناء بالله به حقیقت امور عقلی واصل می شود و، در نتیجه، خلاق صورت ها می گردد. این سه رویکرد، هر چند در ظاهر متفاوت به نظر می رسند، با نگاهی دقیق، معلوم می گردد که بیانگر و حاکی از تطوّرات و تحوّلات نفس می باشند. در هر سه رویکرد، ملاصدرا علم عقلی را به عنوان علم حضوری معرّفی می کند و از این حیث نیز با مشهور تفاوت دیدگاه می یابد.