جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

جهانی شدن از جمله مباحثی است که در دهه های اخیر در میان اندیشمندان مطرح بوده و تا به حال تحقیقات ارزنده فراوانی در این باره صورت گرفته است، تحقیق حاضر نیز با این سوال که؛ تشیع برای جهانی شدن در ابعاد اعتقادی، اخلاقی، اجتماعی دارای چه ظرفیتی است. آغاز شد و به ارزیابی مبانی و اندیشه های جهانی شدن و مبانی اندیشه های تشیع، هر کدام به طور جداگانه پرداخت، پس از آن اندیشه جهانی شدن و تشیع را با هم مقایسه نمود، آن چه از این مقایسه به دست آمد آن است که؛ اگرچه هر دو اندیشه در بعضی از مبانی اعتقادی، اجتماعی، اخلاقی مشترکاتی با یکدیگر دارند و این مبانی در بین این دو اندیشه مشترک بیان شده است، اما به صورت کلی این دو دیدگاه از اساس و بنیان با هم متفاوت هستند زیرا اندیشه شیعی برگرفته از دین الهی است و دین در تمام اعتقادی، اجتماعی، اخلاقی انسان نقش برجسته و بسزایی دارد و در واقع اندیشه شیعی یک اندیشه دین محور، معناگرا، مقدس و ولایت محمور است، در حالی که اندیشه جهانی شدن که برگرفته از دیدگاه لیبرال دموکراسی غربی است، در اعتقادات پیرو اومانیسم و اندیشه هایش و در اجتماع هم پیرو مکتب لیبرال ـ سرمایه داری است و بر این اساس، هیچ جایگاهی در این اندیشه ندارد و این تفکر نوعی دین ستیز و سکولار است و در واقع جهانی شدن به اصطلاح غربی اش، یک تفکر و اندیشه دین ستیز، مادی گرا، دنیامحور و انسان گرا است، که ارزش های الهی و دینی در آن جایگاهی ندارد.

در تاريخ ايران پس از اسلام ظهور سلسله صفويه نقطه عطفي مهم است؛ زيرا که پس از قرنها، ايران توانست با دستيابي مجدد به هويت ملي،‌ به کشوري قدرتمند و مستقل در آسيا تبديل شود. ايران در آستانه قرن دهم هجري از دولت ملي برخوردار شد که هسته مرکزي سرزمين ايران از فرات تا جيحون را به تصرف خود در آوردند. دولت صفوي حکومتي ايراني، مستقل و متمرکز را بنيان نهاد و مذهب تشيع را مذهب رسمي در سراسر کشور معرفي کرد. ايرانيان در اين دوره در پرتو اتحاد سه ضلع دين اسلام و مذهب تشيع، حکومت ملي و انديشه ايرانگرايي، تبديل به يک ملت شدند و در باب عناصر هويت ملي خاص خود به آگاهي جمعي رسيدند. سلاطين صفوي در پرتو رهنمودهاي دانشمندان شيعي موفق به نظام سازي سياسي، فرهنگي، اجتماعي و اقتصادي شدند. در اين دوره، امنيت بر راهها سايه گسترد، تجارت و بازرگاني به شکوفايي رسيد؛ با اقليتهاي ديني به ويژه ارامنه با تساهل و تسامح مذهبي رفتار شد؛ هنرها و صنايع در حد و حجم قابل اعتنايي شکوفا گرديدند و دانشمندان بزرگي در عرصه هاي مختلف علمي پديدار شدند. تحول و تغيير از شاخصه هاي جامعه عصر صفوي بود. تغيير از ضرورت هاي حيات بشري؛ و تعليم و تربيت تنها وسيله نيل به آن است. اين که دولتمردان آن عصر براي نيل به مقاصد سياسي، مذهبي و اقتصادي، جامعه را از طريق چه مؤسسات و با چه آموزش هايي جهت دهي و مديريت مي کردند، در خور توجه است. در اين پژوهش با تلفيق روش تاريخي و اجتماعي به گزارش داده هايي از اسناد و منابع تاريخي درباره سازماندهي علم در اصفهان دوره صفويه مي پردازيم. تحليل و تفسير داده ها بر اساس نظريه کالينز در کتاب، جامعه شناسي فلسفه ها: نظريه جهاني تحول تفکر است. نظريه جهاني در باب تغييرات روشنفکري که بر پايه بررسي دقيق از پهنه هاي مختلف روشنفکري تدوين شده است. اين بررسي نشان مي دهد در دوره صفويه از کليه مؤسسات سنتي و جديد اعم از مساجد، مدارس و غيره با محتواي متناسب با جهت گيري مذهبي استفاده مي کردند و اين امر توسعه تشيع را در برداشته است. حلقه هاي علمي اين دوره بستري براي چرخش سرمايه هاي فرهنگي و آثار پيشينيان در بحث هاي علمي به واسطه شور و شعف طالبان علم بود که ذهن هاي نوآور را آماده توليد دانش مي کرد. دانشي که با گرايش مذهبي بستر فرهنگي جامعه را آبياري مي نمودند و مکاتب گوناگون همچون مکتب فلسفي، تفسيري-حديثي به وجود آمد و مکاتب هنري گوناگون در معماري- نقاشي- خطاطي و... شکل گرفتند.

‫درباره تاريخ پيدايش تشيع نظريات مختلفي توسط محققين و انديشمندان شيعي، سني و مستشرقين مطرح شده است. در اين زمينه بيش از ده نظريه در کتب مختلف آمده است، که از ميان آن‌ها فقط دو نظريه مربوط به شيعه، و بقيه از آن دانشمندان اهل سنت و مستشرقين است. در نظرياتي که از اهل سنت و مستشرقين بيان شده است، اغراض مذهبي سياسي، دشمني با تشيع، و افراط کاملاً آشکار است. هدف اصلي آن‌ها از بيان اين نظريات، نشان دادن مذهب تشيع به‌عنوان يک حرکت خارجي و امر عارضي است. بعضي از اين نظريات به‌هيچ وجه جنبه علمي و استدلالي قوي ندارد، اما در اين پژوهش به ده نظريه مطرح که جنبه علمي و قابل بحث تاريخي دارد، پرداخته شده است. پيدايش تشيع در دوره پيامبر گرامي اسلام(ص) ، شکل‌گيري در سقيفه، در دوره خلافت عثمان، در دوران خلافت امام علي(ع) ، پس از حادثه کربلا، در دوران امام صادق(، توسط فردي به‌نام عبدالله بن سبا، و ايجاد آن توسط ايرانيان از مهم‌ترين و اصلي‌ترين نظرياتي است که در اين زمينه ارايه شده است. تمام اين نظريات مطرح در مورد پيدايش تشيع را مي‌توان مربوط به دو دسته عوامل داخلي جامعه اسلامي، يا عوامل خارج از آن دانست. آن‌چه در اين نوشتار وجهه همت است، تطابق اين نظريات با گزارش‌هاي معتبر تاريخي و داوري درباره آن‌ها و تأکيد براين واقعيت است که تشيع به عنوان يک جريان اصيل و به‌معناي اعتقاد به امامت و رهبري منصوص علي(ع) بعد از پيامبر اعظم(، و همگامي با آن امام، نه تنها همزاد با ظهور اسلام بوده که اساساً جزئي از رسالت پيامبر بوده است. در نتيجه، پيدايش تشيع به دوره پيامبر(ص) مي‌رسد؛ زيرا جوهره اصلي تشيع، يعني وصايت و نص را مي‌توان در اين زمان با استنادات تاريخي به اثبات رساند، و شکل‌گيري تشيع و تبيين احکام شيعي به‌مرور زمان صورت گرفته و تکامل يافته است.