جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

نام اين كتاب «طبقات الرجال» يا «الطبقات» است و معروف به «رجال برقى» مى‌ باشد. مؤلف آن ابو جعفر، احمد بن ابی عبد الله بن خالد برقی، متوفاى ۲۷۴ يا ۲۸۰ هجرى، از راويان بزرگ حديث در قرن سوم و از اصحاب ائمۀ بزرگوار علیهم السلام است. كتاب رجال برقى در مجموع ۱۷۳۰ نفر از اصحاب معصومين را نام برده كه در مواردى اندك هم مطالبى پيرامون وثاقت و عدم وثاقت آنها ذكر كرده است. علاوه بر اين عناوين، در پايان كتاب نام دوازده نفر از مهاجرین و انصار را كه در روز جمعه‌ اى در مقابل ابوبكر نسبت به غصب خلافت اعتراض كردند، آورده است.

إیمان أبی طالب، کتابی کلامی به زبان عربی، نوشته شیخ مفید (متوفای ۴۱۳ هجری) درباره زندگانی ابوطالب و اثبات ایمان وی به رسول خدا (ص) است. شیخ مفید در این کتاب با استدلالات عقلی و نقلی به بررسی ایمان ابوطالب، پدر حضرت علی (ع) پرداخته و به حمایت او از پیامبر اکرم (ص) اشاره دارد. مؤلف در اثبات ایمان ابوطالب، اشعار فراوان او را در مدح پیامبر اسلام (ص) آورده است. شیخ مفید این کتاب را به سبک دیگر تألیفات کلامی خود نوشته است. وی با استدلال به آیات قرآن، روایات پیامبر و ائمه معصومین و همچنین با استدلالهای عقلی و با استناد به اشعار ابوطالب در مدح و ستایش پیامبر اسلام و عملکرد وی در دفاع و حمایت از پیامبر، به معرفی شخصیت و ایمان ابوطالب پرداخته است. این کتاب به دلیل جایگاه و مقام مؤلف آن، به لحاظ تاریخی از اهمیت خاصی برخوردار بوده و از مصادر کتاب بحارالانوار است.

«الإنصاف فى مسائل دام فيها الخلاف» تأليف آيت الله شيخ جعفر سبحانى به زبان عربى از جمله آثارى است كه به اختلافات فكرى و فقهى فرق اسلامى و مقارنه و مقايسه بين آنها تحت عنوان فقه و كلام تطبيقى پرداخته است، در جلد اول و دوم به اختلافات فقهى پرداخته و در جلد سوم اختلافات كلامى را جمع آورى و بررسى نموده است. مؤلف در مقدمه جلد سوم روش مباحث خود را نقلى و عقلى بيان مى دارد. ابتدا به بيان موضوع مورد اختلاف پرداخته و در مورد اختلاف و مناقشه گروه ‏هاى اسلامى متمركز شده و به ذكر اقوال در مسئله مى پردازد، سپس به زبان علمى به نقد و بررسى مسائل پرداخته و نظر مورد قبول را با دلايل واضح از كتاب و سنت و با تأييدات صريح عقلى اثبات مى كند و به گونه ‏اى بيان مى كند تا در نفوس جاى گرفته و عذر مخالف برطرف گردد.

شناساندن ارزش تفسیر صحابه و تابعین، کسانی که به عصر نبوت و زمان نزول قرآن نزدیک بوده اند، می تواند گامی در جهت استفاده ی بیشتر مفسران از نظرات و آگاهی های آنان و راهنمایی برای دست یافتن به تفسیر صحیح آیات قرآن باشد. مقایسه اقوال صحابه و تابعین و دیگر مفسران با یکدیگر و نیز مقایسه روایات تفسیری نقل شده از ائمه(علیهم السلام) با تفسیر صحابه و تابعین، میزان صحت تفسیر هر یک از صحابه و تابعین را مشخص می کند و همچون غربال، نظرات صحیح از غیر صحیح آنان را، جدا می نماید. در این پایان نامه، روایات تفسیری نقل شده از سعید بن جبیر گزینش و مورد مقایسه با اقوال صحابه و تابعین و روایات رسیده از معصومین (علیهم السلام) واقع شد. از این مقایسه می توان به نظرات مختلف صحابه و تابعین، میزان اختلاف آراء آنان، ارزش تفسیر سعید بن جبیر ، میزان فاصله تفسیر صحابه و تابعین و نیز تفسیر سعید بن جبیر از تفسیر ائمه (علیهم السلام) دست یافت و مفسران می توانند از این رهگذر، در بدست آوردن تفسیر صحیح قرآن استفاده کنند. به طور خلاصه می توان گفت: به نظر می رسد پس از مقایسه ی آراء تفسیری سعید، گفتار وی به روایات تفسیری شیعه شبیه تر است و تفسیر وی دارای ارزش والایی است که می تواند مورد استفاده و مرجع مفسران قرار گیرد.

قرآن کریم، سند نبوت و معجزه جاویدان خاتم پیامبران است. مسلمانان موظف به خواندن آن به زبان عربی شده اند. از زمان روی آوری غیر عربها به دین اسلام، موضوع ترجمه قرآن کریم و میزان ترجمه پذیری آن چهره نمایانده است و تاکنون نیز ادامه دارد. نگارنده در این نوشتار سعی بر آن دارد با اشاره به اهمیت بررسی موضوع ترجمه قرآن، به بررسی تاریخی سیر ترجمه قرآن در جهان و دلایل ضرورت ترجمه قرآن پرداخته و میزان ترجمه پذیری آن را از دیدگاه مذاهب گوناگون تبیین نماید. سپس با ذکر استنادات شرعی و ارائه نظرات مراجع تقلید دیدگاه مکتب تشیع را در باره موضوع ترجمه قرآن کریم گزارش نماید.

روایت مالک الدار از جمله روایاتی است که به وقوع توسل به پیامبر در زمان خلیفه دوم و جواز این عمل نزد صحابه و تابعین دلالت دارد. از سوی دیگر وهابیان معتقدند توسل به پیامبر پس از وفات ایشان امری نامشروع و بدعت است. این عقیده آنان را به شبهه افکنی در سند و متن این روایت وا داشته است. نقل و نقد شبهات وهابیان در این باره، موضوع پژوهش این مقاله است.

در این رساله، سیر تطور و تفسیر بطور کلی، مورد بحث قرار گرفته است و مسائلی همچون معنی تفسیر و تاویل و فرق بین آن دو، تفسیر در عهد پیامبر(ص) و صحابه و تفاوت صحابه در فهم و درک قرآن، و اثراتی که این اختلاف فهم در تفاسیر بعدی گذاشته است . آنگاه مصادر تفسیر در عصر پیامبر بررسی شده که شامل : قرآن کریم، وجود مبارک پیامبر اکرم(ص)، قوه استنباط و اجتهاد شخصی، و اهل کتاب از یهود و نصاری، است . بحث از مفسرین معروف صحابه اختصاص به : عبدالله‌بن‌عباس ، عبدالله‌بن‌مسعود، علی‌بن‌ابی‌طالب ، وابی‌بن‌کعب دارد که مشخصات و ارزش تفسیر آنان شرح داده شده است . تفسیر در عصر تابعین و منابع و مصادر تفسیر آنان بحث بعدی است که به همراه مدارس تفسیر در عصر تابعین شامل : مدرسه تفسیری مکه، مدینه و عراق و ارزش روایات تفسیری منقول از آنان، بیان شده است . علل پیدایش اختلاف در تفسیر که مهمترین ممیزه آن دورشدن از عترت طاهره(ع) بوده، به همراه علل دیگر تبیین شده‌است . فصل سوم، شامل : تفسیر فقهی از زمان پیامبر(ص) تا پیداش روح تقلید و تعصب مذهبی در تفسیر فقهی، و بحثی پیرامون نخستین مفسران آیات الاحکام و نگاهی به نحوه رجوع صحابه به پیامبر(ص) در مسائل احکام و نحوه برداشت صحابه و تابعین در استنباط احکام قرآنی است . در آغاز پیدایش مذاهب فقهی، هنوز روح تعصب مذهبی و تقلید، رواج چندانی نداشته است . ادوار فقه و تشریع اسلامی و مقتضیات سیاسی اجتماعی هر دوره فقهی و اثر آن در تطور تفسیر بخصوص تفسیر فقهی، بحث بعدی است . آنگاه نحوه ظهور ائمه فقهی مذاهب بزرگ و پیدایش تعصب مذهبی در تفسیر فقهی در بین شاگردان آنان و ادوار فقه شیعه و ظهور ائمه فقهی شیعه و اثرات روایات آنان بر تفاسیر فقهی بیان گردیده است . در فصل چهارم، طبقات مفسرین تفاسیر فقهی در طی چهارده قرن به همراه نام کتاب تفسیرشان و دیدگاههای مذهبی و فرقه‌ای آنان، شامل 48 مورد، بررسی شده است . درآخر فصل چهارم دونمودار هیستوگرام که نشانگر توزیع فراوانی تفاسیر فقهی است ، عرضه شده‌است . در فصل آخر، نمونه‌هایی از تفاسیر فقهی به همراه شرح حال مولف ، معرفی کتاب و روش تفسیری مولف و ذکر نمونه‌ها شامل : دو تفسیر از هریک از مذاهب شیعه امامیه و شافعیه و مالکیه و حنفیه و نیزیک تفسیر معروف از زندیه بررسی شده است .

در این رساله تلاش شده است به این سوال پاسخ داده شود که آیا سیره صحابه رسول گرامی اسلام (ص) در زمان ممات و فقدان آن حضرت (ص) مفسر و مبین سنت نبوی قرآن کریم است یا خیر؟ آیا به عنوان یکی از منابع اجتهاد می توان به سیره آنان رجوع کرد؟ اگر می شود چگونه و اگر نمی شود پس چه باید کرد؟

پژوهش حاضر موضوع «سیر تحول نقش صحابه در زمان پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم تا آغاز حکومت حضرت علی علیه السلام» را مورد بررسی قرار داده است. برای تشریح این موضوع از روش توصیفی- تاریخی استفاده شده و به ارزیابی این مسئله پرداخته که نقش صحابه و افراد صاحب نفوذ و تأثیرگذار در تغییرات و تحولات جامعه، چگونه بوده و آنان چه جایگاه و تأثیری بر روند تحولات جامعه صدر اسلام داشته اند. برای رسیدن به پاسخ مناسب در رابطه با این مسائل، با توجه به این نکته که این پژوهش به صحابه، به عنوان کارگزاران جامعه می‌نگرد، و نیز با توجه به پیشینه و معیارها و ویژگی‌های آنان در دوران جاهلیت، تلاش می‌شود تا عملکرد صحابه در سه حوزه فرهنگی و اجتماعی، سیاسی و نظامی، و حوزه اقتصادی مورد بررسی قرار گیرد. با مد نظر قرار دادن این فرضیه که نقش و عملکرد برخی صحابه در تغییرات و تحولات جامعه بعد از پیامبر(ص)، در جهت مخالف ارزش‌های اسلامی نسبت به عصر پیامبر(ص) بوده است، سعی شده تا نقش و جایگاه صحابه در مقطع زمانی مذکور، بررسی شود و بدین ترتیب سیر تحولات ناشی از عملکرد، و نیز سهم آنان در تغییرات و تحولات جامعه روشن گردد. لذا در سه حوزه مذکور، شاخصه‌های تغییر و تحول جامعه صدر اسلام در جهات مثبت و منفی مورد توجه قرار گرفت. با توجه به متون تاریخی و روایی این نتیجه به دست آمد که صحابه پیامبر(ص) بر اساس ارزش‌ها و شاخصه‌های اسلامی نظیر؛ سبقت در اسلام، سبقت در ایمان، هجرت، جهاد در راه خدا و... توانستند عوامل تعیین کننده در تحولات جامعه محسوب شوند و با تکیه بر رهبری الهی و ایمان و عقیده بر مبنای تعالیم قرآن کریم و سیره پیامبر(ص) جامعه ای اسلامی و حکومت دینی را پایه گذاری نمایند و در گسترش آن نقش بسزایی ایفا نمودند. ولی بروز برخی رفتارهای جاهلانه و غیر اسلامی از همان زمان پیامبر(ص)، در نهایت بازگشت صحابه به ویژگی‌ها و معیار‌های دوران جاهلیت و تعصبات ناشی از آن را آشکار نمود. چنان که رجوع به گذشته، پس از پیامبر اسلام (ص) به اوج خود رسید و عملکرد آنان موجب تحولات عمیقی در زمینه‌های مختلف جامعه گردید.