جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

---

‫پژوهش حاضر به بررسي تاريخ تشيع در افغانستان، از آغاز تا قرن چهارم هجري پرداخته است. اساس تشکيل دولت افغانستان بر محور قوميت استوار بوده، و مهم‌ترين اقوام موجود در افغانستان، هزاره‌ها، پشتون‌ها، تاجيک‌ها و ازبک‌ها مي‌باشند. از ميان اين اقوام، تنها هزاره‌ها شيعه مذهب هستند. مذهب تشيع در قرن اول هجري، توسط جعده بن هبيره مخزومي، که از طرف امام علي(ع) به‌عنوان والي خراسان منصوب شده بود وارد افغانستان گرديد، و به‌سبب عدالت و عملکرد شايسته وي، بيشتر مردم هزاره و غور به تشيع گرويدند. علاوه بر دو مذهب شيعه دوازده امامي و تسنن حنفي، که از بزرگ‌ترين مذاهب افغانستان به‌شمار مي‌رود، مذاهب اسماعيليه، شافعي و حنبلي هم حضور دارند. شيعيان هزاره افغانستان، در ادوار گوناگون تاريخ مورد بي‌عدالتي قرار گرفته، و بيشترين جنايات در حق آن‌ها از جانب حاکمان افغانستان صورت گرفته است. در سال 47 هجري بر اثر پافشاري مردم غور بر تشيع، امويان با اتهام ارتداد و تکفير، دست به سرکوب و غارت اموال و اسارت شيعيان زدند. امير فولاد شنسبي از امراي غور، به همراه 5 هزار شيعه بر ضد امويان شوريد، و به کمک ابومسلم خراساني شتافت. در سال 295 هجري شيعيان اسماعيلي غور و غرجستان، بر ضد حکومت بني‌عباس قيام کرده و شکست خوردند. ولي اين اقدام، باعث تحرکات ساير شيعيان در خراسان گرديد. بلخ و توابع آن هم از مناطق ديگري بود که به اهل بيت(ع) ارادت داشتند، و از بني‌اميه بيزاري مي‌جستند. از وقايع مهم براي شيعيان افغانستان، ورود حضرت يحي بن زيد در بلخ و هرات، و شهادت او به‌همراه جمعي از شيعيان در جوزجان مي‌باشد، که باعث انزجار بيشتر مردم خراسان از بني‌اميه گرديد. ورود تشيع به بلخ در عصر ائمه( بوده، و عده‌اي از اصحاب آن بزرگواران مانند ابو عبد‌الله بلخي، و نصر بن صباح بلخي، و ابا‌صلت هروي جزء راويان حديث هستند.

‫آيات قرآن و روايات نبوي براي ائمه( جايگاه بسيار رفيع و مهمي را قايل شده‌اند؛ تا جايي که برخي از مفسران قرآن، مانند فرات کوفي، تا 550 آيه از قرآن کريم را در شأن ائمه معصومين(ع) دانسته‌اند، که از مهم‌ترين آن‌ها مي‌توان به آيه تبليغ، تطهير، ولايت، اولي الامر، صادقين و مباهله اشاره کرد. همچنين، احاديث نبوي مانند حديث ثقلين و سفينه، تنها برخي از رواياتي هستند که در شأن ائمه( وارد شده و همگي حکايت از آن دارد که نقش ايشان در هدايت انسان‌ها نقشي بي‌نظير بوده، و نجات فقط در پيروي از آنان، و گمراهي و نابودي، در اِعراض از ايشان است. بررسي عصر امام صادق( تا پايان غيبت صغري در اين پژوهش نشان مي‌دهد افرادي که توسط ائمه( هدايت شده و به تشيع گرويده‌اند، از گروه‌هاي مختلفي بوده‌اند؛ افرادي مانند جاثليق و رأس‌الجالوت، داراي مقام بالاي علمي، مذهبي و اجتماعي بوده‌اند؛ کساني همچون پادشاه هند و قيصر روم، داراي مقام بالاي سياسي و موقعيت اجتماعي بودند؛ برخي هم کارگزاران و عاملان حکومتي بوده‌اند که از جمله مي‌توان به 50 نفر فرنگي بي‌دين اشاره کرد که مأمور آزار و شکنجه امام کاظم( در زندان بودند؛ همچنين بسياري از افراد عادي جامعه نيز که به‌عللي مانند قرارگرفتن در فضاي اختناق و اثرپذيري از رفتار حاکمان، از مسير درست منحرف شده بودند، در برخورد با ائمه( کاملاً دگرگون مي‌شدند. آن‌چه موجب اين دگرگوني سريع، و هدايت و جذب قلوب راه‌يافتگان به‌سوي اين امامان معصوم(س) مي‌شد ويژگي‌ها و اوصاف خاصي بود که آن حضرات دارا بودند؛ علم خدادادي اهل بيت(ع) که در مواقع لازم مانند مناظرات به‌کار گرفته مي‌شد؛ صداقت ائمه( در گفتار و رفتار، به‌گونه‌اي که رفتار ايشان مؤيد گفتارشان بوده است؛ اخلاق نيک و شايسته آنان، کرامات و معجزات ائمه، سخاوت، بخشش و گشاده‌دستي آنان، حلم و بردباري و گذشت ائمه، همگي جزء اين خصايل و امتيازات والا بوده است.

‫موالي" در لغت جمع "مولي" مي‌باشد، و مولي در اصطلاح به بنده آزاد شده‌اي گفته مي‌شود که از سوي سرور خود کسب حمايت و اعتبار مي‌کند. به اقوامي مانند: فارس، رومي، ترک، و آفريقايي که عرب نبودند، و بعد از اسلام آوردن، وارد جامعه اسلامي شده و در کنار مسلمانان زندگي مي‌کردند نيز موالي گفته مي‌شد. اين شيوه نام‌گذاري با تفکرات عصر جاهلي و تعصبات نژادي حاکم بر جامعه عربي سازگار بود. چنين افرادي مرتباً از سوي حاکمان و عموم افراد جامعه مورد بي‌مهري قرار مي‌گرفتند. رفتار انساني پيامبر اسلام(ص) با موالي، خصوصاً در قالب برقراري پيمان برادري ميان موالي با ساير مسلمانان، و همچنين ايجاد زمينه ازدواج موالي با اعراب مسلمان، و رعايت عدالت در تقسيم غنايم ميان موالي و ديگر مسلمانان، باعث شد تا ذهنيت غلط اعراب مسلمان که يادگار دوران نکبت‌بار جاهلي بود نسبت به موالي اصلاح شود. تشيع و در رأس آن‌ها امامان شيعه با الهام از بينش اصيل اسلامي و با الگوپذيري از سيره پيامبر اکرم( خواستار ايجاد عدالت و مساوات در مورد همه موالي بودند، و در تمامي عرصه‌ها از آن‌ها حمايت مي‌کردند. اين سياست‌ها و حمايت‌ها باعث گرايش موالي به تشيع و تحکيم آن گرديد. اما سياست‌هاي نژادپرستانه و ظالمانه امويان، باعث گسستن رشته ميان موالي و خلفاي اسلامي شد. در اين ميان بني‌عباس از دشمني ميان امويان و موالي نهايت استفاده را برده، و با منتسب کردن خودشان به اهل بيت(ع)، و فريب موالي با شعار "الرضا من آل محمد(" براي رسيدن به خلافت سود بردند. اما وقتي به قدرت رسيدند، همان روش استبدادي و بي‌مهري را که امويان داشتند، نسبت به موالي ادامه دادند. حمايت‌هاي همه‌جانبه اهل بيت(ع) و سجاياي اخلاقي آن‌ها باعث گرايش موالي به تشيع و زمينه‌ساز جنبش‌هاي شيعي مانند قيام امام حسين(ع) ، قيام مختار ثقفي و قيام زيد بن علي(ع) بر عليه امويان گرديد.