جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

آل نوبخت از خاندان‌هاي مشهور شيعي ايران است كه به مدت دو قرن از ميانه سده دوم تا نيمه سده چهارم هجري در سياست و فرهنگ نقش آفريني كردند و در برهه اي از زمان، رهبري مذهبي و علمي اماميه را در دست داشتند. موضوعي كه در اين رساله به آن پرداخته شده، نقش خاندان نوبختي در آستانه غيبت كبري و جايگاه و تأثيرات فكري و اعتقادي اين خاندان در روند حيات تشيع اثني عشري است. در اين راستا پرسش بنياديني كه مطرح مي شود، چگونگي نقش خاندان نوبختي در تحولات فكري تشيع اثني عشري است؛ با بهره وري و تبيين گزارش هاي تاريخي پيرامون مسائل سياسي و فرهنگي مي توان به اين چگونگي پي برد. سده اول غيبت مقارن بخش پاياني دوران دوم عباسيان، يكي از پرتلاطم ترين ادوار سياسي و فرهنگي جهان اسلام است. از جمله مشاهير خاندان نوبختي در مسايل سياسي، ديني و علمي مي توان از ابوسهل نوبختي بزرگ شيعيان در بغداد، حسين بن روح نوبختي نايب سوم خاص حضرت ولي عصر (عج) و ابو محمد حسن بن موسي نوبختي و ابوعبدالله حسين بن علي و ابو اسحاق ابراهيم نام برد. اين خاندان از منظر ديني و علمي در ميان شيعيان از جايگاه بالايي برخوردار بودند و با مشاركت در نظام حكومتي موجب تقويت جايگاه عمومي شيعه و ارتقاء نقش سياسي آنان گرديدند. از سويي شيعيان اماميه در اين ايام دچار ضعف و تشتت و سردرگمي شده و در معرض آماج تهاجم فرهنگي مذاهب و نحله هاي مختلف و فتنه هاي دروني قرار داشتند. شخصيت هاي ديني و علمي آل نوبخت در دفاع از مذهب اماميه به نقد و ردّ اين مذاهب و نحله ها پرداختند. آنان با بهره وري از ميراث متكلمان شيعي عصر حضور، به پي ريزي بنيادهاي كلامي شيعه با رويكردي عقل گرايانه همت گماشتند و با تدريس و تأليف به نشر آن پرداختند، به گونه اي كه ادوار مختلف كلامي اماميه را از آراي خود متأثر ساختند.

التشيّع (نشوؤه - مراحله - مقوّماته)، از آثار ارزنده و روشمند آيت‌الله سيد عبدالله الغُرَيفى (متولد بحرين و مقيم سوريه) است كه در آن، پيدايش، رشد و ويژگى‌هاى اصلى تشيع را از منظر تاريخى، كلامى و فقهى به‌صورت تفصيلى مورد بررسى قرار داده و به برخى از پرسش‌ها و شبهات رايج در اين موضوع پاسخ داده است. اين كتاب از دو مقدمه (مقدمه چاپ پنجم و مقدمه كتاب)، سه بخش (بخش اول، مشتمل بر سه فصل، بخش دوم، داراى دو فصل و بخش سوم شامل سه فصل) و يك خاتمه تشكيل شده است. بخش اول، درباره ريشه و مراحل تشيع است. اين بخش سه فصل دارد به شرح زير: فصل اول، انديشه‌ها و تفسيرهايى درباره پيدايش تشيع؛ فصل دوم، نظر ما در مورد پيدايش و مراحل تشيع؛ فصل سوم، امامت از بين نصوص و احاديث. بخش دوم، درباره نقش امامان اهل بيت (علیهم السلام) در محافظت بر ساختار اصيل اسلامى است. اين بخش، دو فصل دارد به شرح زير: فصل اول، تغييرات عارض‌شده در ساختار اسلامى؛ فصل دوم، نقش امامان اهل بيت (علیهم السلام) در حفظ ساختار اصيل اسلامى. بخش سوم، درباره چارچوب كلى و سطوح تشيع است. اين بخش، سه فصل دارد به شرح زير: فصل اول، سطح اعتقادى؛ فصل دوم، سطح روحى و ولايت اهل بيت (علیهم السلام)؛ فصل سوم، سطح عملى و التزام به روش امامان اهل بيت (علیهم السلام).

حوارات فی اصل العقیده کتابی است پیرامون عقاید و کلام شیعه اثر سعد حميد که به زبان عربی نوشته شده است. این اثر در 1 جلد و موضوع اصلی "فقه تطبیقی" و در موضوعات "پاسخ به شبهات" و "احادیث قدسی" و "اعتقادات" توسط نشر مشعر به چاپ رسیده است. سر فصل های کتاب چنین است: •

بيش تر ايرانيانى كه از تاريخ خودآگاهى دارند محمدباقر مجلسى را دانشمندى بزرگ و مؤلفى پركار مى دانند كه علاوه بر خدمات شايسته علمى خود، با فعاليت هاى سياسى نيز كوشش كرد از انحطاط مملكت جلوگيرى كند. از سوى ديگر اكثر قريب به اتفاق همه نويسندگان غربى كه درباره تاريخ دوره صفويه قلم فرسايى كرده اند علامه را شخصيتى شوم معرفى نموده اند كه با دخالت هاى ناروا در امور سياسى و اجتماعى و زجر و تعقيب صوفيه و اقليت هاى دينى، يكى از مسببان انقراض و سقوط دولت صفوى به شمار مى آيد. تنها فضيلتى كه براى او قايل اند اين است كه با تأليف كتاب هاى فارسى، عقايد شيعه را بيش از پيش بين مردم ايران رواج داد. بايد پرسيد اين تفاوت عظيم بين ارزيابى دانشمندان ذى صلاح ايرانى و مستشرقان و آن عده از ايرانيان كه تحت تأثير آنان قرار گرفته اند از كجا سرچشمه مى گيرد؟ براى پاسخ به اين سؤال، نخست بايد آثار خاورشناسانى را كه درباره علامه اظهار نظر كرده اند به اختصار مرور نمود.

فسئلوا أهل الذكر، اثر محمد تیجانی، کتابی است در بررسی عقاید شیعه و اهل سنت و اشاره به ویژگی‌های مذهب تشیع که به زبان عربی و در دوران معاصر نوشته شده است. نویسنده در مقدمه، به بیان این مطلب پرداخته که پرسش‌هایى که در این کتاب مطرح شده است، ویژه مسلمانان کنجکاو، خصوصا اهل سنت می‌باشد؛ آنها که مى‌پندارند فقط خود به سنت راستین نبوی چنگ زده‌اند، بلکه دیگر مسلمانان را محکوم کرده و گاهى به استهزاء مى‌گیرند در بخش اول، سؤال‌هایی در رابطه با ذات اقدس احدیت مطرح شده است، از قبیل: رؤیت و جسم بودن خداوند؛ عدل الهی با جبر چگونه سازش دارد؛ سخن اهل ذکر درباره خداوند و اهل ذکر درباره خداوند متعال چه می‌گویند. پیرامون رؤیت و جسم بودن خداوند، به این نکته اشاره شده است که خداى سبحان در قرآن کریم مى‌فرماید: در بخش دوم، سؤال‌های پیرامون پیامبر (صلی الله علیه و اله) مطرح و پاسخ داده شده است. بخش سوم، درباره اهل‌بیت (علیهم السلام) است. در بخش چهارم، به بحث پیرامون احوال برخی از اصحاب پرداخته شده است. نویسنده، معتقد است تمام احکام تشریعى و عقاید اسلامى از راه اصحاب به ما رسیده است و هیچ‌کس ادعایى ندارد که از راه کتاب و سنت، عبادت خدا مى‌کند، جز اینکه اصحاب واسطه رساندن این دو مصدر اصلى به تمام مسلمانان در شرق و غرب عالم هستند و از اینکه اصحاب، پس از رسول خدا (صلی الله علیه و آله) اختلاف کردند، متفرق شدند، به هم فحش دادند، یکدیگر را لعن کردند و حتى با هم پیکار نموده و همدیگر را کشتند، به اعتقاد وی، نمى‌شود بدون هیچ بحث و نقد و اعتراض و تحقیقى، احکام را از آنان فراگرفت و همچنین نمى‌توانیم به نفع یا علیه یکى از آنان داورى کنیم جز اینکه احوال و اوضاعشان را بررسى کرده و تاریخ زندگى آنان را چه در حیات پیامبر (صلی الله علیه و آله) و چه پس از آن، بررسى نماییم و بدین‌سان حق‌جوى را از دنباله‌روى باطل و مؤمن را از تبهکار و مخلص را از منافق و مرتد را از شاکر جدا ساخته و تشخیص دهیم در بخش پنجم، به بررسی اعمال، رفتار و زندگانی خلفای سه‌گانه پرداخته شده است. نویسنده، معتقد است انسان پژوهشگر اگر کتاب‌هاى تاریخ را بررسى کند و بر برخى از مسائل پشت پرده خلفاى سه‌گانه آگاه شود، مطمئن مى‌شود که آنان از نگارش احادیث پیامبر، خوددارى کردند و حتى نگذاشتند مردم، آن احادیث را بازگو یا به دیگران منتقل کنند؛ زیرا بدون شک مى‌دانستند که این احادیث هرگز با منافعشان سازگار نیست و حداقل با بسیارى از احکامى که به‌خاطر منافع خود ساختند و طبق اجتهاد شخصی‌اشان تأویل کردند، تعارض . بخش ششم، پژوهشی است کوتاه پیرامون خلافت و مسائل پشت پرده آن که قبل از وفات پیامبر (صلی الله علیه و آله) و پس از آن رخ داده است نویسنده در بخش هفتم، به توضیح این مطلب پرداخته که مشکل حدیث از بزرگ‌ترین مشکلاتى است که امروزه مسلمانان دست‌به‌گریبان آنند، به‌ویژه در این دوران که از دانشگاه‌هاى وهابیان، دکترهاى متخصصى در فنون حدیث‌شناسى فارغ‌التحصیل شده‌اند و تنها احادیثى را حفظ مى‌کنند که با مذهب و عقیده و مسلکشان سازگار باشد

«الإمامُ الصّادق وَ الْمَذاهِبُ الأرْبَعَة» (امام صادق و مذاهب چهارگانه) کتابی به زبان عربی نوشته اسد حیدر از نویسندگان شیعه اهل عراق است. این کتاب، به تحلیلی نو و جامع، پیرامون ابعاد شخصیت امام صادق (ع) پرداخته است. کتاب در چهار جلد تنظیم شده و هر جلد شامل دو جزء است. همان‌ گونه که از نام کتاب پیداست، مؤلف، بیشتر به تحلیل مکتب فقهی، علمی و تفسیری امام صادق (ع) در ارتباط با مذاهب چهارگانه اهل سنّت و پیشوایانِ آنان پرداخته است. جلد سوم، با نقل و نقد آراء مستشرقین و مؤلفانی که درباره شیعه و معتقدات این مذهب سخن گفته‌ اند آغاز شده و در ادامه به نقد دیدگاه‌ های «ابوزهره» در کتابی که درباره امام صادق (ع) نوشته می‌ پردازد. در بخش عظیمی از جلد سوم، به فقه از دیدگاه شیعه و اهل سنت می‌ پردازد و با یک بررسی تطبیقی و مقایسه‌ ای در ابوابی مانند وضو، غسل، تیمم، نجاسات و نماز به تمایزات این دو دیدگاه می‌ پردازد.

«روح التشيع» از آثار شيخ عبدالله نعمه، به زبان عربى جديد است كه در آن، مباحث اعتقادى و تاريخى مرتبط با تشيع را به‌ صورت مستند و علمى - تحليلى بررسى كرده است. مطالعه اين اثر مى‌ تواند پژوهشگران را در شناخت و تحليل بهتر واقعيت تشيع از نظر كلامى و تاريخى و پاسخ به شبهات و پرسش‌ هاى مطرح در مورد آن، يارى رساند. كتاب حاضر از مقدمه نويسنده و 4 فصل به ترتيب ذيل تشكيل شده است: 1-درباره تشيع و شيعه؛ 2-مباحث اعتقادى شامل 23 موضوع؛ 3-مباحث تاريخى و سيره شامل 14 بحث؛ 4-عرضه اجمالى عقايد شيعه. زبان و ادبيات اين اثر، زبان عربى جديد و رسا و شيواست، ولى البته براى كسانى كه عادت به عربى قديمى و سنتى دارند، مشكل است و چندان گويا نيست. نويسنده از كتاب‌ هاى مهم و متعدد كلامى، تاريخى، روايى، رجالى، تراجم و... از آثار علمى انديشمندان قديم و جديد، براى توليد اثر حاضر بهره برده است.

کتاب «البدعة، دراسة موضوعية مختصرة» نوشته جعفر باقری، شرح و بررسی معنای شریعت «سمعه» و «سهله» و مصادیق آنهاست. در این نوشتار سعی شده دلایل قرآنی و روایی تسامح و تساهل از منظر دین اسلام مطرح شود و دیدگاه قائلان به سمعه و سهله بودن شریعت اسلام تشریح گردد. نگارنده امت اسلامی را به نص صریح قرآن، امت وسط معرفی می‌ کند که دارای خشونت در رفتار و افکار نیست و همواره مسیر اعتدال را می‌ پیماید و هر گاه از این مسیر منحرف شود ضرر های زیادی را متوجه خود و جامعه خویش می‌ کند. وی به نمونه‌ هایی از اعتدال در امور مختلف دینی، عبادی، اعتقادی و اخلاقی با استناد به آیات و روایات اشاره کرده است.