جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

---

‫پژوهش حاضر به بررسي تاريخ تشيع درخراسان بزرگ پرداخته است. مرو از زيباترين شهر‌هاي خراسان بزرگ است که بخشي از آن در ترکمنستان کنوني قرار دارد، و شيعيان آن‌جا به زبان ترکي صحبت مي‌کنند. عمده‌ترين مرکز تشيع در مرو، شهرک بايرامعلي مي‌باشد. از حاکمان اين خطه مي‌توان به جُعده که در سال 37 هجري از سوي امام علي(ع) منصوب شد، و مأمون که در سال 186 هجري از سوي پدرش بر منطقه‌اي وسيع‌تر شامل خراسان، قسمتي از ايران، هند، کابل و ترکمنستان گماشته شد، نام برد. در سال‌هاي 125 و 127 هجري، شيعيان به رهبري يحيي بن زيد، و عبد‌الله بن معاويه، در جوزجان و مرو عليه خلفاي ستمگر اموي قيام کرده و به شهادت رسيدند. در سال 130 هجري نيز ابومسلم خراساني در مرو به قدرت رسيد، و باعث استقرار خلافت ابو‌العباس اولين خليفه عباسي در سال 131 هجري گرديد. از حوادث سال 140 هجري در مرو مي‌توان به شورش سفيدجامگان، ظهور فرقه مقنّع، و باطنيان مرو، قيام حسين بن علي، و قيام‌هاي ديگر اشاره کرد. مهاجرت شيعيان مدينه و يمن به خراسان بزرگ، و تبليغات و قيام‌هاي بعضي از سادات مانند يحي بن زيد و يحيي بن عبد‌الله، و مخصوصاً ورود امام هشتم شيعيان حضرت امام رضا(ع)، به مرو در سال 201 هجري، اقدامات فرهنگي و تبليغي آن حضرت، و شهادت ايشان و واقع شدن مرقد مطهرش در شهر طوس، باعث گسترش و شکوفايي تشيع در اين منطقه گرديد. خراسان بزرگ در قرن سوم هجري، تا قبل از حمله مغول، مرکزيت جهان اسلام و مهد ستارگان دانش، راويان اخبار، پزشکان و رياضي‌دانان بود. از پيامدهاي حمله مغول به خراسان بزرگ، قتل عام مردم و به‌خصوص دانشمندان شيعه، و نابودي کتابخانه‌ها و مراکز علمي و فرهنگي مي‌باشد. قبور امام‌زادگان و نسل زيادي از صحابه پيامبر اسلام(ص) ، موجب پديد آمدن آثار و بناهاي تاريخي زيادي در اين خطه شده است.

‫موالي" در لغت جمع "مولي" مي‌باشد، و مولي در اصطلاح به بنده آزاد شده‌اي گفته مي‌شود که از سوي سرور خود کسب حمايت و اعتبار مي‌کند. به اقوامي مانند: فارس، رومي، ترک، و آفريقايي که عرب نبودند، و بعد از اسلام آوردن، وارد جامعه اسلامي شده و در کنار مسلمانان زندگي مي‌کردند نيز موالي گفته مي‌شد. اين شيوه نام‌گذاري با تفکرات عصر جاهلي و تعصبات نژادي حاکم بر جامعه عربي سازگار بود. چنين افرادي مرتباً از سوي حاکمان و عموم افراد جامعه مورد بي‌مهري قرار مي‌گرفتند. رفتار انساني پيامبر اسلام(ص) با موالي، خصوصاً در قالب برقراري پيمان برادري ميان موالي با ساير مسلمانان، و همچنين ايجاد زمينه ازدواج موالي با اعراب مسلمان، و رعايت عدالت در تقسيم غنايم ميان موالي و ديگر مسلمانان، باعث شد تا ذهنيت غلط اعراب مسلمان که يادگار دوران نکبت‌بار جاهلي بود نسبت به موالي اصلاح شود. تشيع و در رأس آن‌ها امامان شيعه با الهام از بينش اصيل اسلامي و با الگوپذيري از سيره پيامبر اکرم( خواستار ايجاد عدالت و مساوات در مورد همه موالي بودند، و در تمامي عرصه‌ها از آن‌ها حمايت مي‌کردند. اين سياست‌ها و حمايت‌ها باعث گرايش موالي به تشيع و تحکيم آن گرديد. اما سياست‌هاي نژادپرستانه و ظالمانه امويان، باعث گسستن رشته ميان موالي و خلفاي اسلامي شد. در اين ميان بني‌عباس از دشمني ميان امويان و موالي نهايت استفاده را برده، و با منتسب کردن خودشان به اهل بيت(ع)، و فريب موالي با شعار "الرضا من آل محمد(" براي رسيدن به خلافت سود بردند. اما وقتي به قدرت رسيدند، همان روش استبدادي و بي‌مهري را که امويان داشتند، نسبت به موالي ادامه دادند. حمايت‌هاي همه‌جانبه اهل بيت(ع) و سجاياي اخلاقي آن‌ها باعث گرايش موالي به تشيع و زمينه‌ساز جنبش‌هاي شيعي مانند قيام امام حسين(ع) ، قيام مختار ثقفي و قيام زيد بن علي(ع) بر عليه امويان گرديد.

‫بسياري از ادله به حق بودن شيعه، در منابع اهل سنت وجود دارد و به همين دليل در طول تاريخ اسلام، افرادي از مخالفان تلاش کردهاند تا مؤلفان سني مذهب اين آثار را شيعه معرفي کنند؛ تا مسلمانان سني مذهب مُنصف، از حقايق به دور بمانند. از جمله اين افراد، محمدعلي بريلوي مؤلف «ميزان الکتب» است که، در سال 1993 ميلادي در پاکستان به چاپ رسيده است. وي تلاش کرده بسياري از دانشمندان اهل سنت را شيعه معرفي کند. اين پژوهش در چهار فصل، در پي نقد ديدگاه مؤلف ميزان الکتب در معرفي طبري و ابن الحديد به عنوان شخصيتهاي شيعي است. تعصب، قضاوتهاي عجولانه و تناقضگويي، انکار و تحريف حقايق، و باور به عدالت صحابه، مهمترين نکات منفي اين کتاب است. اهداف مؤلف در تأليف اين کتاب، اثبات خلافت خلفاي سه گانه، انکار حقيقت، ترس و وحشت و نگراني از گسترش ديدگاه شيعي، مقابله با عزاداري سيدالشهدا عليه السلام و مبرا ساختن صحابه از هرگونه عيب و نقص شمرده شده است. هشت دليل مؤلف ميزان الکتب بر تشيع طبري و نقد آنها ارائه شده است. سپس با بررسي بيشتري در گرايش مذهبي طبري و ديدگاههاي وي در اثبات سني بودن وي، نمونههايي از سلفيگري وي در تفسير طبري ارائه شده است. همچنين اقوال تعدادي از علماي اهل سنت و شيعه، مبني بر سني بودن طبري، ارائه شده است. همچنين هشت دليل مؤلف ميزان الکتب بر تشيع ابن ابي الحديد ارائه و نقد گرديده و هفت دليل بر سني بودن او ارائه شده است. در پايان، ديدگاه تعدادي از دانشمندان اهل سنت و شيعه مبني بر سني بودن ابن ابي الحديد بيان شده است. نتيجه اينکه طبري دانشمندي از اهل سنت است و نزد اهل سنت از جايگاه ويژه اي برخوردار است و در معتزلي بودن ابن ابي الحديد که يک فرقه کلامي اهل سنت است، ترديدي وجود ندارد. وي از جهت فقهي يا شافعي است و يا حنفي که شافعي بودن وي تقويت شده است.