جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

یکی از بن‌مایه‌های فکری در تاریخ ادبیات فارسی تقابل عقل و عشق بوده که اغلب بین عرفان و فلاسفه این جدال مشهود است .نظر به اینکه مباحث مربوط به عشق و عقل در بین شعرا و نویسندگان ادیب از مباحث بنیادین می‌باشند سعی بر آن شده در این تحقیق به تقابل عقل و عشق با نگاه تطبیقی و بررسی وجوه تضاد و تشابه این قضیه در فکر و اندیشه دو شاعر بزرگ زبان فارسی-مولانا و سعدی- پرداخته شود. نشان دادن اندیشه عرفانی و نگاه عرفانی به مبحث مورد بحث در آثار این دو شاعر هدف اصلی نگارنده این تحقیق است. به هر روی دو ساحت بنیادین عقل و عشق و اختلاف نظر عرفا و فلاسفه بر فکر و اندیشه بسیاری ازشعراء در زبان فارسی تأثیر گذاشته است که نگاه مولانا و سعدی دراین مورد قابل مطالعه و تأمل است. این نتیجه کلی که عقل از نظر هر دو شاعر پسندیده ولی در مفابل عشق محلی از اعراب ندارد پاسخ به این سؤال که کدام یک از بزرگان مورد مطالعه در مباحث محوری موضوع، یعنی عقل و عشق به درجه کمال رسیده‌اند از دیگر مواردی است که نگارنده را بر آن داشته به این تحقیق بپردازد.

اندیشمند معاصر، مهدی محقق، در زمینه‌های متعددی از علوم انسانی و اسلامی پژوهش نموده¬است. در حوزۀ عرفان اسلامی کاوش‌‌هایی دارد که کمتر دیده شده¬است. در این مقاله با روش استقرای منطقی و مراجعه به منابع دست اول، تلاش¬گردیده تا این جنبه از تحقیقات ایشان جداگانه مورد توجه قرارگیرد. به این ترتیب در سه جایگاه، عرفان را در پژوهش‌های این اندیشمند می‌توان ملاحظه¬نمود: دستۀ نخست، تصحیح متون عرفانی است مانند تصحیح کشف الاسرار میبدی و اشترنامه عطار؛ دوم درس‌های حکمت که به عرفان نیز گسترش یافته¬است مانند شرح منظومه حکمت سبزواری و شرح حکمت¬الاشراق و شرح الهیات الشفاء؛ سوم در مقالات و گفتارهایی به موضوعات عرفانی یا شخصیت‌های عارف مربوط¬می‌شود. نتیجه¬گیری¬می‌گردد که یکی از ابعاد پژوهش‌های محقق، عرفانی و موارد آن ارائه را می‌توان ملاحظه¬نمود. از طرفی در ارزیابی سه جریان فکری که یکی شیفتۀ تصوف است و دیگری منکر آن، محقق به دستۀ سوم تعلق دارد که با دیدگاه انتقادی و سنجش¬گرایانه به عرفان و تصوف می‌نگرد.

مسأله تعامل با اهلکتاب در قرآن کریم، خصوصا سوره‌های زهراوین که بیشتر از سایر سوره‌های قرآن به این مسأله نظر دارد، با توجه به وحدت ادیان که بیانگر این مهم است که دین برگزیده خداوند از آدم تا خاتم(ص) یکی بوده است مورد توجه مفسران و پژوهشگران، خصوصا مفسران عرفانی بوده است. پژوهش حاضر سعی دارد با گردآوری اطلاعات و داده‌های دست اول نظرات مفسران عرفانی بر پایه روش توصیفی و تحلیلی، در رابطه با تعامل اهل کتاب در سوره‌های زهراوین، با توجه به وحدت ادیان از منظر تفاسیر عرفانی بپردازد. این پژوهش در پایان با پردازش و تحلیل آیات مربوط به تعامل با اهل کتاب در این سوره‌ها و تفاسیر عرفانی، نشان خواهد داد که اولاً، دین نزد خداوند، یکی بوده و همه رسولان الهی برای اجرای همان دین واحد مبعوث شده‌اند. ثانیاً، با توجه به وحدت ادیان، عرفا در تفاسیر خود به تعامل با اهلکتاب و عدم تفرقه اتفاق نظر دارند. ثالثاً، آنچه خداوند از مسلمانان و اهل کتاب می خواهد، تعامل و همزیستی مسالمت‌آمیز، در سایه ایمان به خدای واحد، تمام رسولان الهی و کتب آسمانی، و نفی هرگونه شرک و تفرقه است.

مقاله حاضر به تحلیل مقایسه‌ای عقلانیت عملی صدرالمتألهین با عقلانیت ارتباطی هابرماس، با هدف بررسی میزان توانمندی اندیشه فلسفی اجتماعی ملاصدرا در مقایسه با اندیشه‌های معاصر و امکان توان پاسخگویی به ابهامات و مسایل آن‌ها، پرداخته است. نتایج حاصل بدین شرح است؛ صدرالمتألهین و هابرماس ارزش‌ها را ثابت تلقی کرده ولی باور به آن‌ها و میزان بهره‌وری از آن‌ها را با تحلیل عقلی و فلسفی ممکن دانسته‌اند؛ هر دو بر لزوم عقلانیت عملی و ارتباطی در جوامع انسانی تأکیدداشته و کارکرد این عقلانیت را تلاش برای رسیدن به حقیقت دانسته‌اند، نه درک مفهوم آن. در دیدگاه دین‌محور ملاصدرا عقل عملی به تنهایی، برطرف‌کننده موانع و اصلاح‌کننده انحرافات نیست، بلکه سعادت جوامع انسانی در گرو بهره‌وری عقل عملی از زعامت قرآن و سنت است. چنین عقلانیتی اگرچه ابزاری به نظر می‌رسد، در جهت تثبیت ولایت فقیه مثبت ارزیابی می‌شود؛ در حالی که مطابق آخرین نظریه‌ هابرماس تا امروز درباره دین و در دیدگاه انسان‌محور و عقلانیت ارتباطی وی، دین غیرابزاری می‌تواند بستر کنش ارتباطی باشد و زیست‌جهان مناسبی را فراهم آورد که تفاهم شکل گرفته در آن، جامعه را به سعادت برساند.

معنای زندگی یکی از مهم‌ترین موضوعات دینی، فلسفی و روانشناختی است. فقدان معنای زندگی به سردرگمی می‌انجامد؛ درک هدف‌مندی و داشتن سیری عقلانی برای معنادارکردن زندگی ضروری است و بازتابی از اهداف ارزشمند است. جستار پیش رو، با روش توصیفی- تحلیلی به مطالعة مفهوم زندگی در اندیشة سعدی، در دو کتاب گلستان و بوستان سعدی، پرداخته است. نتایج پژوهش نشان می‌دهد سعدی به لحاظ شخصیّت و روان، انسانی است متعادل با گرایش به اخلاقیّات اسلامی و عرفانی؛ او به جهت گرایش به اعتقادات خود، به دایرة تعصّب بیجا و زهد نامعقول وارد نشده است و اعتبار زندگی را صرفاً به جهان آخرت موکول نمی‌کند. بدبینی به خلقت و آفرینش و نظام عالم با فلسفة اسلام- یعنی توحید است - سازگار نیست. سعدی زندگی را بر مبانی مفهوم دنیوی و اخروی بودن آن، دارای کارکردهایی متفاوت و دارای اعتبار و ارزش می‌داند.

کتاب الله فی حیاه الانسان کتابی است درباره توحید و دارای چند محاضره. از توحید ذاتی و صفاتی گرفته تا نقش توحید در زندگی انسان ها

فیض کاشانی (متوفی 1091ق) از دانشمندان بزرگ عصر صفوی در اغلب علوم دینی عصر خود سرآمد بوده¬است و در عین حال عارف و شاعری کم‌نظیر است که در مبانی فکری خود پیرو عرفان و تصوف بوده و در آثار خود به اثبات و حمایت از آن مبانی پرداخته¬است. یکی از مهم‌ترین این مبانی، نظریة وحدت وجود است که در دیوان اشعار او جلوه‌ای خاص دارد و با بیانی هنرمندانه به آن می‌پردازد. این مقاله با شیوة تحلیل عقلی و روش کتابخانه‌ای و با استناد به منابع دست اول به بررسی دیدگاه فیض دربارة وحدت وجود پرداخته و نشان¬می‌دهد که در نظم و نثر خود به این مهم اهتمام¬داشته و در اشعار فراوانی وحدت وجود، وحدت شهود و بخش مهمی از هستی‌شناسی عرفانی خود را به نمایش گذاشته¬است و نشان¬می‌دهد که اصالت را در وجود به حق می‌دهد و به نظریة تجلی پایبندی دارد و موجودات را تجلی حق به¬شمارمی‌آورد.

مقالۀ پیش رو به بررسی همسویی‌ها و توازی‌های متنی اخلاق عرفانی در پریشان قاآنی و بهارستان جامی پرداخته‌است. اخلاق عرفانی، اخلاقی است که با رویکردی سلوکی- عرفانی شکل و شاکله یافته و در طول قرون متمادی به وسیله عارفان تحقق پیداکرده و ترویج شده است. اخلاق عرفانی بر سیر و سلوک و کشف و شهود ابتنا یافته که اخلاق قبل از وصول، حین وصول و بعد از وصول را با مراتب وجودی از تخلیه تا فنای شهودی دربرمی‏گیرد. پریشان و بهارستان ضمن تأثر از گلستان سعدی و حفظ همانندی در سطح زبان و بلاغت؛ از حیث تنوع موضوعات منتخب برای ارائه نیز وامدار گلستان سعدی و برخی متون منثور عرفانی دیده شده‌است. شیوه پژوهش مقاله، کتابخانه‌ای و بر پایه برابرسازی و مقایسه کتب بوده‌است. روش پژوهش نیز توصیفی-تحلیلی و بر بنیاد سبک شناختی بوده‌است. هدف مقاله، بررسی تقابل و توازی یافته‌شده در حیطه موضوعات عنوان‌شده در هر سه اثر بوده و درنتیجه، به این رهیافت رسیده‌است که موضوعاتی از قبیل فضایل اخلاقی و رذایل و مکروهات در هر سه اثر یادشده گنجانده¬شده‌است. قاآنی با بهره‌گیری از نبوغ ادبی-موسیقایی کلام خود به جنبه‌های بدیعی و به‌ویژه بدیع لفظی بیشتر از مفاهیم اخلاقی پرداخته‌است و جامی با الگوگیری از عارفانه‌های منثور؛ به طرح مفاهیم و موضوعات عرفانی صرف بیشتر پرداخته‌است.