جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

در این پایان نامه بحث “رجعت” مورد یک بررسی‌ اجمالی‌ قرار گرفته است. در ابتدا مفهوم کلمه “رجعت” از ماده “رجع”, در کتاب‌های لغات مورد بررسی‌ و تحقیق قرار گرفته و سپس به کلماتی‌ اشاره شده که در قرآن و روایات معصومین(ع) اصطلاحا به همین مفهوم " بازگشت به دنیا” بکار برده شده است.پس از بررسی‌ این کلمات در لغات به مفهوم اصطلاحی رجعت پرداخته شده و نظر تنی چند از علماء شیعه در این خصوص بیان شده است.در فصل دوم تاریخچه اعتقاد به رجعت، از زمان پیامبر اکرم(ص) و ائمه معصومین(ع) و سیر تحول آن‌ در میان مسلمانان مطرح شده و در این بخش سعی شده شرایط فرهنگی‌ و سیاسی جامعه اسلامی در ادوار گذشته در رابطه با این موضوع روشن شود.پس از طرح تاریخچه‌ی موضوع مورد بحث در فصل سوم وارد بحث اصلی‌ که همان اثبات رجعت از منظر آیات قرآنی است شده‌ام.در این فصل تعداد 8 آیه از میان چندین آیه‌ای که علامه مجلسی یا شیخ حر عاملی و یا دانشمندان دیگر در باره این موضوع بیان داشته‌اند، مورد کنکاش قرار می‌دهم و در ملاحظه هر آیه‌، بررسی‌ برخی‌ از مفردات آن‌ آیه و سپس نظرات تفسیری علما شیعه و اهل سنت درباره آنها مي‌اید و بلاخره روایتی از معصومین(ع) که ذیل آیات مذکور به ما رسیده است و مفهوم و تاویل آیه را در خصوص رجعت برای ما روشن می‌سازد، بیان میگردد، همچنین نظرات مخالفین مورد نقد و بررسی قرار می‌گیرد.در فصل چهارم روایات رجعت از حیث اعتبار و تواتر مورد تفحص قرار گرفته و نظرات دانشمندان موافق و مخالف در این باره، با توجه به ملاک ارزیابی روایات مطرح شده است.در ادامه این فصل، اکثر روایات رجعت در یک تقسیم بندی، بر اساس موضوعات مطرح شده در آن‌ به چهار بخش تقسیم شده که ذیل هر بخش چند روایت به عنوان نمونه ذکر شده است. در فصل پنجم به مسئله وجود اجماع در “رجعت” پرداخته شده، اتفاق نظر علماء بر مسئله رجعت از دیدگاه علماء سابقین مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفته است و نشانه‌های این اجماع در اسناد و مدارک اسلامی بیان شده است. همینطور در ادامه نظرات مخالفین وجود اجماع بر رجعت از مفسران اهل سنت مورد نقد و بررسی‌ قرار گرفته است.عقل هیچ مانعی برای زنده شدن مردگان پس از مرگ تصور نمیکند و امکان آن‌ را کاملا درک می‌کند، به عبارتی هیچ منع عقلی برای زنده شدن مردگان، نه در فاعلیت فاعل و نه در قابلییت قابل متصور نمي‌باشد. اما عقل از درک ضرورت وقوع آن‌ عاجز است که با بیان مقدمات و تحلیل‌های مختصری این ضرورت هم برایش قابل درک میشود، در این فصل تلاش شده است که پاره‌ای از این مقدمات که لازمه تحقق آنها رجعت به دنیاست را بازگو نمایم.در فصل هفتم به ویژگی‌‌های رجعت پرداخته شده، ویژگی‌‌هایی‌ که در روایت به آن‌ تصریح شده است، ویژگی‌‌هایی‌ از قبیل محدوده‌ی افراد رجعت کننده، زمان رجعت، طول عمر رجعت کنندگان، اختیاری بودن یا اجباری بودن رجعت، نحوه رجعت کردن به دنیا و… رجعت یک واقعه حکیمانه و هدفمند می‌باشد که هدف آن‌ هماهنگ با عقل و ایمان و در راستای تحقق اراده پروردگار عالم و خواست موًمنان می‌باشد. در فصل هشتم این اهداف با تکیه بر آیات و روایات مورد بحث قرار گرفته است. در فصل نهم دیدگاه متکلمن معروف شیعه درباره رجعت مورد بررسی‌ قرار گرفته است. نقطه نظرات فضل بن شاذان به عنوان دانشمندی که در عصر سه امام معصوم حضور داشته و از سرچشمه معارف بهره برده است، شیخ صدوق نماینده مكتب فکری قم در عصر غیبت صغری، شیخ مفید نماینده مکتب فکری بغداد، علامه مجلسی و شیخ حر عاملی دوتن از محدثان مشهوری که برخی‌ آنها را متمایل به اخباری گری می‌دانند و علماء دیگری که هرکدام در زمان خود از چنان جایگاهی برخوردار بودند که پیشوایی شیعه را عهده‌دار بوده و دوست و دشمن حول محور سخن آنها به استناد سازی مي‌پرداختند. در فصل دهم دو ديدگاه متفاوت در باب رجعت كه با نظر مشهور در اين خصوص مغايرت‌هايي دارد شرح و تفصيل داده شده است. اين ديدگاه‌ها نيز با استناد به آيات و براساس برداشت‌هايي است كه صاحبان اين نظريه‌ها از اين آيات و روايات داشته‌اند. علت جداسازي اين دو ديدگاه از نظرات متكلمان معروف شيعه، تفاوت‌هايي است كه در اصول و مباني آنها با نظرات متكلمان وجود داشته و حتي بعضي از مباني آنها توسط اين متكلمان معروف انكار و مذمت شده است. البته بنده در اين بخش در صدد نقد اين نظرات نبوده‌ام و فقط به بيان شرح آنها پرداخته‌ام. در خاتمه نيز در يك جمع‌بندي چهار تعبير متفاوت كه با توجه به آيات و روايات و بعضاً برگرفته از نظرات علما مي‌باشد را از رجعت مطرح كرده و توضيحاتي دربارة آنها داده‌ام.

تاریخ صدر اسلام با زندگی کنونی مسلمانان پیوند و ارتباط محکمی دارد و رخدادهای آن اساس بسیاری از هویت‌های کنونی جوامع اسلامی را تشکیل می‌دهد. سنگ بها و ارزش تاریخ در ترازوی قرآن، عبرتی برای اولی‌الالباب است. در شرایط حاضر که جامعه‌ی شیعه می‌کوشید تا ارتباط بیشتری با دنیای اسلام داشته باشد و نقش جدی‌تری در دنیای اسلام برعهده بگیرد لازم است تا توجه بیشتری به تاریخ کرده و از تجربه‌های مثبت و منفی آن بهره‌مند شد.بی‌شک موفقیت یک رسالت مرهون عوامل مختلف سیاسی، اقتصادی، فرهنگی، اجتماعی و ... است. پس با عنایت به این واقعیت، این پایان‌نامه به بررسی دلایل اجتماعی توفیق پیامبر در محدوده‌ی شبه جزیره‌ی عربستان پرداخته است.پیشینه‌ی عرب جاهلی و روحیات و صفات مردم و محیط زندگی آنها را که مقدمه و علتی برای شناخت این توفیق است مورد بررسی قرار داده است و سپس به بررسی تحلیلی از مسایل مهم این موفقیت نظیر نقش شهرهایی چون مکه و مدینه، قبیله قریش و حمایت بنی‌هاشم، پیمان‌هایی که پیامبر در ایام حج و غیر آن با قبایل مختلف می‌بستند، شیوه‌های تبلیغ و گسترش دین اسلام بنا بر پذیرش اجتماع و وظیفه‌ی مهم و خطیر خدیجه همسر پیامبر و رویکرد اجتماعی دیگر همسران پیامبر پرداخته شده است.مستندات، پایه و بنیاد معرفت تاریخی است و در بررسی تحلیلی تاریخ، امکان گسترده‌ای برای ارایه مستندات وجود دارد. این پایان‌نامه به قصد شناخت تحلیلی از مسایل اجتماعی توفیق پیامبر در محدوده‌ی شبه جزیره عربستان فراهم شده است. در این نوشتار سعی بر آن بوده که با استفاده از منابع معتبر و مآخذ گوناگون و کارآمد به بررسی این دلایل از جنبه‌ی اجتماعی پرداخته شود تا امکان ارزیابی رهیافت‌ها به آسانی فراهم شود.

تنوع نداها و خطاب‌های الهی در قرآن خود جنبه‌ای ازشگفتی های قرآن به شمار می‌آید. خطاب به گروههای مختلف و خطاب به افراد خاص از جمله خطاب به پیامبر اسلام (ص) به اسلوبها و روشهای گوناگون و با آهنگ های مختلفی صورت پذیرفته است. لحن این خطاب های الهی بر پیامبر(ص) نیز گاهی عتاب گونه و گاه تهدیدآمیز می باشد که در ظاهر اینگونه به نظر میرسد که با عصمت حضرتمنافات دارد. ولی در واقع خطاب در آیاتی که حامل فرمانی عتاب‌گونه و هشدارهای تهدیدآمیز است را نمی‌توان تنها متوجه شخص رسول اکرم (ص) و یا دلیلی بر ارتکاب خطا و لغزش از آن حضرت دانست. همان‌گونه که همه اوامر و نواهی که با صیغه مفرد مخاطب و خطاب به حضرت آمده متوجه آن حضرت نیست ؛ بلکه بیشتر این عتاب‌ها و نکوهش‌ها و یا هشدارها متوجه کسانی است که در برابر پیامبر(ص) کارشکنی کرده‌اند و همچنین از حیث مخاطب بودن جمیع مکلّفان در برابر قرآن متوجه سایرین نیز می‌باشد. اما این مطلب باعث نمی‌شود که از پیامبر(ص) تکلیف ساقط شود و احتیاجی به رهنمون الهی نداشته باشد.از سوی دیگر از هر امر و نهی و پرسشی نمی توان برداشت عتاب و مواخذه نمود و آن را دلیلی بر ارتکاب خطا و گناه دانست بلکه باید توجه داشت که هر کلامی و خطابی و یا هر ندا، امر و نهی ، خبرو پرسشی معنای خاصی داشته و گاه کنایه از امری مهم است که با کمی تفکر می توان به آن دست یافت. بنابراین وجود اینگونه آیات منافاتی با عصمت آن حضرت نداشته بلکه موید آن است.بعلاوه وجود آیات عتاب خود دلیل محکمی بر این حقیقت است که قرآن کلام خداست و برخلاف عقیده برخی ساخته و پرداخته پیامبر(ص) نمی باشد.

هدف اصلی این رساله، تبیین ارتباط آیات سوره اسراء است تا عملا نظر کسانی را تأیید کند که معتقدند اگرچه نزول آیات به صورت پراکنده و تابع حوادث زمان نزول بوده ولی نظم اصلی کتابی که از سوی خداوند حکیم در اختیار بشر قرار گرفته و برای همه عصرها و نسل ها پیام دارد هرگز تابع جوّ آن زمان نیست و کاملا حساب شده و حکیمانه است.به علاوه این رساله زیرمجموعه طرحی بزرگ تر است که اینک در دست اجراست و ناظر بر کلیه سوره های قرآن است تا عوض بحث های نظری در مورد ارتباط یا عدم ارتباط، عملا رابطه تنگاتنگ آیات به تصویر کشیده شود.برای اثبات ارتباط آیات سوره اسراء در مرحله اوّل، به جمع آوری موضوعات مهم سوره و نشان دادن رابطه بین آیات با موضوع مشترک (ارتباط خطّی) پرداخته شده، ثمره این جمع آوری و بررسی دستیابی به اصلی ترین خطوط ارتباطی و موضوعات تشکیل‌دهنده‌ی سوره اسراء است که به طور اجمال عبارتند از: پیامبران، مبانی و اصول، مشرکان، کافران، ظالمان، خداوند، معاد و حوادث قیامت، قرآن، انسان و شیطان. در مرحله دوّم، از رهگذر بررسی رابطه ی بین خطوط ارتباطی ثابت شده که آیات این سوره کاملا هماهنگ بوده و یک شبکه ی ارتباطی بر همه آن ها سایه افکنده است، سرانجام در مواردی که رابطه ی تازه ای بین آیات پدیدار شده، آراء مفسران مورد نقد و بررسی قرار گرفته است.

یکی از ارکان مهم جامعه اسلامی پس از رحلت نبی اعظم (ص) همسران رسول خدا (ص) بوده اند. حضور این بانوان فرهیخته در تحولات عصر پس از نبی اعظم (ص) امری است که از دید مورخان به دور نبوده است. اما آنچه مسلم است جایگاه ارزشی و موقعیت والای آنان در جامعه پس از پیامبر (ص) حضور آنان در کنار برخی جریانهای سیاسی ، فرهنگی از دید محققان به دور مانده است. آنچه مقرر است در این پژوهش به آن پرداخته شود پاسخ این سوال اساسی است: این بانوان که به لقب پر مسمی امهات المومنین ملقب شده بودند چه نقشی در تحولات سیاسی و اجتماعی عصر پس از نبی اعظم (ص) بر عهده داشتند. تحقیقات نشان داد، همسران رسول خدا (ص) نقش موثری در تغییرات فرهنگی از سبک جاهلی به شیوه اسلامی بر عهده داشتند و در تحولات عصر بعد از نبی اعظم (ص) هم منفعل نبودند بلکه با حضور در عرصه های مختلف بر جهت گیری های سیاسی و تغییرات فرهنگی هم تاثیر گذاشتند. روش پژوهش در این بررسی روش توصیفی تحلیلی مبتنی بر منابع تاریخی و کتابخانه ای است

امّت اسلامی به دوگروه شیعه و سنّی تقسیم شده اند و نقطه آغاز اختلاف آنان مسأله جانشینی پیامبر 6می باشد. شیعه بر این باور است که جانشینی پیامبر ادامه کار پیامبر است بنابراین شرایط عمده ای که در پیامبر 6معتبر است از قبیل عصمت و علم لدنّی، باید در امام و جانشین پیامبر باشد و چون انسانها راهی به کشف این صلاحیتها ندارند بنابراین انتخاب جانشین پیامبر6از اختیار انسانها خارج و خداوند خود اقدام به این کار می کند و رسول خدا 6این انتخاب خداوند را برای مردم بیان می نماید. همچنین شیعه بر این باور است که این انتخاب از طرف خداوند نسبت به امام علی 7انجام گرفته و رسول خدا 6نیز این انتخاب را بارها اعلام کرده است که از مهمترین موارد آن غدیر می باشد و مهمترین هدف پیامبر در سخنرانی معروف غدیر جانشینی بلافصل امام علی 7می باشد. پرسش این پژوهش این است که چه موانعی در دنیای اسلام مانع تحقّق اهداف غدیر شده است؟ آیا این موانع مربوط به شرایط آن روز جامعه بوده است یا اینکه در بستر زمان هم موانعی ایجاد کرده اند؟این پژوهش که به روش استنادی- تحلیلی بر اساس منابع اهل سنّت انجام گرفته است به این نتیجه رسیده است که ؛ اکثریت اهل سنّت ضمن اعتراف به وقوع حادثه غدیر از پذیرش خلافت بلافصل امام علی 7سرباز زده اند و این خود معلول دو گروه از موانع می باشد : 1. عواملی که از زمان وقوع حادثه غدیر موجود بوده و تا پایان حیات امام علی 7ادامه داشته و مانع تحقّق اهداف غدیر بوده است ؛ موانع متعددی از قبیل : موانع عقیدتی ، فرهنگی ، اجتماعی ، اخلاقی ، شخصیتی و سیاسی 2. همچنین در بستر زمان حکومتها ، با همکاری عوامل مختلف علمی ، فرهنگی ، سیاسی ، اجتماعی و اقتصادی خود ، دست به اقداماتی زدند تا پیام غدیر در جامعه اسلامی به فراموشی سپرده شود . این اقدامات عبارتند از ؛حذف فضائل امام علی 7، فضیلت تراشی برای مخالفان امام علی 7، جلوگیری از نشر حدیث و تدوین آن ، تهدید و ارعاب مخالفان ، تشویق مخالفان و پرداخت رشوه ، سانسور خبری ، تبلیغات گسترده علیه امام علی 7و ... مشروح مباحث و مستندات آن را باید در پایان نامه جستجو کرد .

یکی از صحابه بزرگ و تاثیرگذار در گسترش اسلام ابوذر غفاری است. این صحابه که زود هنگام دعوت رسالت را پذیرفت در عصر نبوت و امامت همراه با پیامبر و امام در دفاع از اسلام و ترویج سنت رسول الله همت گماشت و نقش تاریخی خود را به نیکی ایفا نمود.

در قرآن کریم فرازهایی از سرگذشت و عملکرد اقوام پیشین بیان شده است که مهم‌ترین آنها، داستان موسی (ع) و بنی‌اسرائیل است. این داستان به جهت فراوانی و پر تکرار بودن آن از اهمیت بیشتری برخوردار است. پدیده تکرار از آغاز توجّه متکلّمان، ادیبان، مفسران، و دیگر دانشمندان اسلامی را به خود جلب کرده است و آنان در کتب ادبی، کلامی، تفسیری، و علوم قرآن کوشیده‌اند با پرداختن به گونه‌های مختلف تکرار در قرآن، به یافتن علّت و تبیین حکمت آن بپردازند. تکرار در قرآن وجوه مختلفی دارد امّا تکرار در قصّه موسی چنان برجسته است که هر خواننده آشنای این متن را به خود متوجه می‌سازد. پژوهش حاضر پس از مروری بر انواع، شیوه‌ها و علل تکرار، بر چگونگی انعکاس و تکرار داستان موسی (ع) در قرآن پرداخته است. تکمیل تصویرها، هماهنگی بخش‌های تکراری داستان با اهداف سوره، داشتن نکات بدیع در تکرار و تشابه بین موسی (ع) و پیامبر اسلام (ع) و همچنین رفتار پیروان‌ آنها با ایشان به عنوان حکمت درونی و بیرونی فراوانی داستان موسی (ع) در قرآن یاد شده است. می‌توان گفت: اولاً تطبیق آیات مشابه (با عبارات مختلف) مربوط به دوران زندگی موسی (ع) با یکدیگر و ثانیاً تطبیق رفتار بنی‌اسرائیل و مسلمانان با پیامبران‌شان راز فراوانی داستان موسی (ع) در قرآن را مشخص می‌کند.

اين رساله با عنوان «احتجاجات پيامبر اسلام (ص) در زمينه توحيد و نبوت در قرآن»شامل شيوه‌هاي تبليغي و محورهاي احتجاجي پيامبر اسلام (ص) و همچنين تحليل و بررسي احتجاجات پيامبر در زمينة توحيد و نبوت و اثبات اين دو اصل ديني براي مخاطبان مختلف مي‌باشد.مطالب اين رساله در چهار فصل تنظيم شده است :ـفصل اول شامل طرح تحقيق و كليات آن مي‌باشد. ـ فصل دوّم شامل دو بخش است : در بخش اول ويژگي‌هاي مخالفان پيامبر در زمينة توحيد و نبوت و علل انكار آنان مورد بررسي قرار گرفته است ، و بخش دوّم شامل بررسي ويژگي‌هاي پيامبر و سيرة احتجاجي ايشان ومحورها و شيوه‌هاي تبليغي‌شان مي‌باشد.ـ در فصل سوّم احتجاجات پيامبر (ص) در زمينة توحيد مورد بحث واقع شده كه در آن انواع توحيد و بررسي چگونگي اثبات آنها از سوي پيامبر (ص) صورت گرفته است. ـ در فصل چهارم احتجاجات پيامبر (ص) در زمينة نبوت و موضوعاتي كه پيامبر براي اثبات نبوت خويش به احتجاج در مورد آنها پرداخته مورد بررسي قرار گرفته است.

یکی از جنبه های اعجازآمیز قرآن کریم شیوه ی کاربرد اعداد در آن است. شماره ها و اعدادی که در قرآن و تفاسیر آمده از نظم و جنبش شگفت انگیزی برخوردارهستند. در قرآن کریم با احتساب اعداد صحیح و کسری حدود چهل عدد به کار رفته است. هر کدام ازاعداد در قرآن و تفاسیر برای بیان مقاصد خاصی به کار می روند.گاه اتفاق می افتد که مفسرین بر سر کمیت اشیاء و یا افراد دچار مشکل و اختلاف می افتند. لذا برای توجیه مقصود و منظور خود متوسل به کاررگیری اعدادی می شوند که در زندگی روزمره و افکار و عقاید دینی و اجتماعی ایشان نقشی مهم ایفا نموده است و بدین وسیله خواسته خود را توجیه می نمایند؛ در این رساله ی پژوهشی، اعدادصحیح قرآنی را ذکر نموده و و کاربرد و جایگاه اعداد را در تفاسیر مختلف مورد تحلیل و بررسی قرار می دهیم.