جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

چکیدهاهمیت خوانش ملاصدرا از آرای متکلمین، در بحث از ذات، صفات و افعال الهی، در این است که حکمت متعالیه، جامع نظرات فلسفی و عرفانی قبل از خود با محوریت شریعت است. پرسش از این خوانش، مبین آرای خاص صدرالمتألهین و ضعف و قوت دیدگاه‌های کلامی است. ملاصدرا با اتکا بر مبانی فکری خود، چون؛ اصالت، بساطت و تشکیک وجود و حرکت جوهری و همچنین نقد مبانی کلامی چون؛ اصل دانستن ماهیت، نفی علیت، جواز ترجیح بلا مرجح، تفسیر کلامی «حدوث» و امثال آن، خوانشی عقل‌گرایانه و انتقادی از متکلمین ارائه می‌دهد که گرچه در شیوه و محتوای مباحث از ایشان واگرایی دارد، اما در غایت آن، یعنی تنزیه خدا به آنان نزدیک است. این خوانش که با اثرپذیری از دیگران و گاه به شکل غیر‌مستقیم صورت می‌گیرد، در مجموع کامل، و اثرگذار است، اگرچه به طور موردی به دلایلی چون کلی‌نگری به خطا رفته است. صدرا اشکالات «برهان حدوث» را تصحیح و از آن تمجید می‌کند، اما با ایستادگی در برابر فخررازی، ماهیت داشتن واجب را رد می‌نماید؛ زیرا خداوند، وجودی بسیط و واجب از هر جهت است که بر اساس آن، هرگونه ترکیبی از وی نفی شده و توحید او بهتر از شیوه کلامی و به دور از اشکال، ثابت می‌شود. خدایی که موصوف به صفاتی ثبوتی و عین ذات، چون علم، قدرت، اراده، کلام، سمع، بصر و حیات بوده و از هرگونه نقصی منزه است. ملاصدرا ارائه تفاسیر نارسا از اوصاف و نسبت آنها با ذات، را نقد کرده و معتقد است؛ برخلاف پندار اشاعره، خداوند با غایتی که عین ذات اوست و به مقتضای «قاعده الواحد»، نظامی طولی از مخلوقات مجرد و مادی را آفریده است. از او جز «وجود» که عین خیر است، صادر نشده، که از آن جمله عالمی است مادی و حادث به حدوث زمانی مبتنی بر حرکت جوهری، و آدمی است مختار، که هر آنچه می-کند به اراده و آفرینش خداست، بدون آنکه جبر یا تفویض لازم آید.

ابن­عثیمین معتقد است که تأویل صفات خبریه، تحریف آیات و روایات محسوب می‌شود و سلف صالح، دست به تأویل صفات خبریه نبرده­اند؛ همچنین تأویل این صفات، منجر به مخالفت با ظاهر آیات و روایات می­شود. حال آنکه مؤولین، ظاهر آیات و روایات را حجت می­دانند؛ اما در مورد صفات خبریه معتقدند، اگر این صفات را تأویل نبریم، منجر به قبول جسمانیت خداوند می­شود؛ گذشته از آنکه، ادلۀ نقلی و عقلی فراوانی نیز، مؤید تأویل صفات خبریه هستند. همچنین برخی از سلف صالح نظیر ابن­عباس نیز، دست به تأویل صفات خبریه برده­اند و بسیاری دیگر نیز با ترسیم مبانی توحید و خداشناسی، راه را بر عدم تأویل صفات خبریه بسته­اند. البته ابن­عثیمین نیز معتقد است، اگر تأویل صفات خبریه بدون دلیل باشد، تحریف خواهد بود که این سخن بدین معناست که اگر تأویل این صفات، به­سبب وجود ادلۀ قطعیه باشد، تحریف محسوب نمی­شود.

کتاب حاضر در خصوص حکمت الهی به تبیین مسائلی همچون وجود، اسما، صفات و توحید خداوند متعال پرداخته و تهیه‌ شده است. در این تحقیق نخست وجود خداوند متعال از حیث معرفت حصولی و حضوری، دلایل وجود خداوند و ... را تبیین نموده و به اسماء و صفات الهی اشاره می‌نماید. نگارنده سپس قدرت الهی و علم او را واکاوی کرده و مراتب علم الهی به ذات خود و نیز به ممکنات را بررسی و وسعت علم او را مورد مطالعه قرار می‌دهد. در پایان نوشتار پیش رو مؤلف با اشاره به توحید خداوند متعال، مراتب توحید را از حیث توحید ذاتی، صفاتی و افعالی مورد بررسی قرار می‌دهد. توحید خالقیت و فاعلیت انسان از مطالب قابل ذکر در این تحقیق می‌باشد.

شرح و بررسی مباحث اعتقادی شیعه امامیه همراه با ذکر ادله و استدلال‌های قرآنی، روایی و عقلانی مربوط به آن‌ها است. در این کتاب پس از بیان مباحث مقدماتی و امور عامه به بحث در مورد اصول اعتقادی شیعه در زمینه مسائلی مانند: توحید، عدل، نبوت، امامت و معاد پرداخته شده و مبانی و اصول مربوط به آن‌ها بیان شده است. نویسنده نخست به اثبات وجود صانع و ادله عقلی مربوط به آن پرداخته و ابعادی از صفات خداوند متعال مانند: علم، قدرت، حیات، اراده، سمع، بصر، تکلم، بقا، وحدت، عدم ترکیب، عدم داشتن ضد، عدم داشتن مکان و تحیز، عدم رؤیت و سایر صفات ثبوتیه و سلبیه الهی مورد شرح و بررسی اجمالی قرار گرفته است. در ادامه نگارنده به تبیین افعال الهی پرداخته و با توجه به مبحث حسن و قبح عقلی، به اثبات عدل الهی و تبیین مباحث عقلی مربوط به آن پرداخته و توضیحاتی در مورد جبر و تفویض و قضا و قدر الهی ارایه نموده است. در بخش دیگری از کتاب حاضر نویسنده به اثبات نبوی و امامت و عصمت پیامبران الهی و امامان پرداخته و دلایل وجود معاد و حیات دیگر پس از مرگ را شرح داده و ادله عقلی مربوط به آن و نیز آیات قرآنی مربوط به آن تبیین نموده است.