جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

پژوهش پیش رو درباره حدوث نفس انسانی است؛ آیا نفس انسانی قدیم است یا حادث؟ آیا حادث روحانی است یا جسمانی؟ آراء پیرامون آن، متفاوت و گهگاه متضاد است و دیدگاه ابن سینا و ملاصدرا از سوی طرفداران دو مکتب سینوی و صدرائی مجادلات دراز دامنی را برانگیخته است. ابن سینا که تحقیقات گسترده او در علم النفس و بویژه نفس انسانی تاکنون بدون رقیب است مدّعی حدوث روحانی نفس و ملاصدرا که بعد از ابن سینا در بین فیلسوفان مسلمان، بیشترین اهتمام را به مسأله نفس دارد، حدوث نفس را جسمانی می داند؛ سزاوار توجه است که باور به جاودانگی و مفاهیم الهیاتی مرتبط با آن، پیش از تعیین تکلیف در خصوص جسمانیت یا روحانیت نفس انسانی، تلاشی همراه با کاستی است، چراکه تأثیرپذیری نتایج از مبادی، امری گریزناپذیر است؛ عدم رهیافت به پاسخی قطعی در موضوع حاضر، پژوهشگر را در ترسیم چگونگی ارتباط نفس با بدن، فساد یا خلود نفس و در نهایت تصور درست معنای زندگی دچار پرسشهای فراوان و بن بست های فلسفی خواهد نمود؛ پژوهش کوشیده است با ارائه دلائل دو دیدگاه و نقد و بررسی، بیان نماید کدامیک از دو نظریه همخوانی بیشتری با مبانی عقلی دارد و آنچه این پژوهش را متفاوت از تحقیقات پیشین می سازد این است که بر اساس ارزیابی و تحلیل و به روش عقلی در پی یافتن پاسخ این پرسش اساسی است که آیا چنان که در نگاه نخست برداشت میشود این دو نظریه، تقابل جدّی با هم دارند یا اینکه نگره صدرائی را می توان در راستای دیدگاه ابن سینا ارزیابی نمود.

ارائۀ استدلال در قالب دستگاه منطقی یکی از روش­های بیان است که با کارکردی اثباتی به جهت اتقان، دارای بیشترین تاثیر بر مخاطب مستفهم امروزی است که طالب اختصاراست؛ نگاه متفاوت ابن سینا به نفس‌ به عنوان فیلسوفی که پزشک است، واکاوی متافیزیکی و فیزیکی وی در نفس‌شناسی، نوآوری‌های او در مباحثی چون اثبات وجود نفس، حدوث و قدم نفس، تجرد نفس و خلود آن موجب‌شد پژوهش حاضر با هدف بازتقریر استدلال­های قیاسی حوزۀ نفس در پارادایم نظری ابن­سینا به صورت­بندی استدلال­های او در قالب دستگاه قیاسی بپردازد و نسلی را که در مسائل نظری هستی‌شناسی، تابع استدلال و اختصار است با پارادیم ابن‌سینا آشناسازد. روش پژوهش، توصیفی ـ تحلیلی است و با توجه به ماهیت پژوهش و نوع نگرش به موضوع، داده­ها و اطلاعات به روش اسنادی جمع‌آوری و با رویکردی منطقی، بازتقریر شده­است. یافته­ها نشان­داد ابن­سینا با ارائۀ عناصر حجّت و انواع براهین، حیطۀ شناختی و معرفتی مخاطب را سرشار از داده‌های معرفتی می‌کند تا راه عقل نظری را برای فهم حقیقت و واقعیت، هموار نماید. نتایج حاکی از آن است که نفس­شناسی ابن­سینا بر سه محور تجرد، حدوث و خلود استواراست و دلایل وی در این حوزه مبتنی بر مفاهیم معقول اولیه و معقولات ثانویه فلسفی است.

یکی از محوری‏ترین موضوعات فلسفه، حرکت می‏باشد که تأثیرات شگرفی در دیگر علوم داشته است. در کنار تبیین حرکت از سوی فلاسفه، نیاز آن به محرک، مهم‏ترین بخش این موضوع است. فیلسوفان همواره دو نگاه به این امر داشته‏اند. برخی حرکت را در جهان هستی رد می‏کنند و به ثبات و سکون معتقدند و برخی دیگر، جهان هستی و پدیده‏های آن را پیوسته در حال حرکت می‏دانند. ارسطو و ابن‏سینا با روش برهانی و عقلانی، به تبیین حرکت در جهان هستی و پدیده‏های آن پرداخته و محرک حرکت را عاملی بیرونی در نظر می‏گیرند که خود دچار دگرگونی نیست و علت حرکت دیگر پدیده‏هاست و آن را محرک نخستین می‏نامند. در دیدگاه هر دو، شوق و اشتیاق پیوند میان متحرک و محرک می‏باشد که ارسطو بر پایه‏ی آن تنها به محرک نخستین باور دارد و برای اثبات آن، برهان حرکت را می‏آورد؛ ولی ابن‏سینا افزون بر اینکه به محرک نخستین باور دارد و عامل حرکت بودن برای دیگر پدیده‏ها را برای آن تبیین می‏نماید، از محرک نخستین به عنوان خالق و علت موجِده یاد می‏کند و در این زمینه از ارسطو فاصله می‏گیرد. هر دو فیلسوف، محرک نخستین را سرمدی و جاودانه، واحد، بسیط، ضروری الوجود، زنده، سرچشمه‏ی خیر، نیکی، لذت و ابتهاج می‏دانند و این ویژگی‏ها را با دلیل و برهان برای آن اثبات می‏نمایند.

«الهیات ابن‌سینا» نوشتۀ روبرت ویزنوسکی، بررسی علمی پیشرفت‌های ابن‌سینا در فلسفه با تمرکز بر چارچوب متافیزیکی او و تأثیرگذاری وسیعش در فلسفۀ اسلامی و غربی است. این کتاب به بررسی پاسخ‌های ابن‌سینا به پرسش‌های محوری در‌مورد روح، بدن، خدا و جهان پرداخته و تحلیلی قابل‌قبول از فرآیند تفکر وی ارائه می‌دهد. به‌طور کلی، این کتاب به دو بخش اصلی تقسیم می‌شود که بخش اول متمرکز بر درگیری ابن‌سینا با سنت‌های فلسفی پیشین و بخش دوم متمرکز بر نظریات نوآورانۀ او است. در بخش اول، ویزنوسکی به بررسی تعامل ابن‌سینا با پروژۀ فلسفی‌ای اشاره دارد که به‌دنبال آشتی دادن اندیشۀ نوافلاطونی و ارسطویی بود. به عقیدۀ نویسنده، این تلاش برای ترکیب نظریات این دو مکتب در شکل‌دهی رویکرد ابن‌سینا به متافیزیک بسیار مهم بوده است، زیرا منجر شده بود او با ایده‌های شخصیت‌های کلیدی مانند ارسطو، اسکندر افرودیسی و پروکلس دست‌و‌پنجه نرم کند. از‌طریق این تحلیل، ویزنوسکی نقش ابن‌سینا را به‌عنوان پلی بین فلسفۀ یونان‌باستان و گفتمان فلسفۀ‌ اسلامی تبیین می‌کند. بخش دوم کتاب بر «تألیف ابن سینا» تمرکز دارد که نشان‌دهندۀ سهم منحصر‌به‌فرد ابن‌سینا در تفکر متافیزیکی است. در اینجا ویزنوسکی مفاهیم بدیع ابن‌سینا مانند «تمایز ماهیت و وجود»، «اصول وجوب و امکان» و «رابطه‌ی علیت و الوهیت» را مورد بحث و بررسی قرار می‌دهد. وی خاطر‌نشان می‌شود که این ایده‌ها در درک تأثیر ابن‌سینا بر فلسفۀ اسلامی پس از او و مکاتب اروپایی قرون‌وسطی بسیار مهم هستند. می‌توان گفت که کتاب «الهیات ابن‌سینا» علاوه‌بر اینکه کاوشی در دستاوردهای فلسفی ابن‌سینا است، همچنین تحلیلی از انتقال و دگرگونی عقاید در میان فرهنگ‌ها و ادوار مختلف است. با این اوصاف، خواندن این کتاب برای علاقه‌مندان به تاریخ فلسفه، مطالعات اسلامی و گفت‌وگوی پیچیده بین عقل و ایمان بسیار مفید خواهد بود.

هدف کلی تحقیق حاضر، تدوین الگوی تربیت دینی کودک (بعد عملی یا فروعات) بر اساس اندیشة تربیتی ابن‌سیناست. از نظر ابن‌سینا، تربیت دینی تجلی حکمت، رحمت و نعمت عظیم خداوندی است. به بیانی دیگر، تربیت دینی پرورش بعد معنوی و ایجاد رابطه با خداوند است. «هدف» تربیت دینی آشنایی با اعمال عبادی است. هدف غایی آن از نظر ابن‌سینا، رسیدن به قرب حق اول، معرفی گردید. زمینه‌های تربیت دینی، ازدواج و محیط می‌باشند. اصول تربیت دینی نیز شامل آشنایی با اعمال عبادی و اصل اعتدال است. در زمینة روش‌ها، روش آماده‌سازی، الگوپذیری و آشنایی با اماکن مذهبی قابل بحث است. محتوای تربیت دینی را ابن‌سینا مشتمل بر محتوای عبادی و آشنایی با نماز و دعا کردن می‌داند. بر اساس بیانات بوعلی، عوامل تربیت دینی شامل خانواده، مدرسه و دوستان است و موانع عبارت‌اند از شرک در عبادت و صفات رذیله. در نهایت نیز الگوی جامع تربیت دینی تدوین می‌گردد.