جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

روش هرمنوتیک منحصر به فرد گادامر تأثیری ماندگار بر مطالعات هگل خواهد داشت. دیالکتیک هگل گادامر (1976) مطالعه ای مختصر درباره استدلال های کلیدی فلسفی هگل است. چرا آن را بخوانید؟ درک فلسفه دانشگاهی معاصر اروپا مستلزم شروع با شاهکار هگل در سال 1807، پدیدارشناسی روح («Geistes») است که اغلب به عنوان پدیدارشناسی ذهن ترجمه می شود. و نفوذ در کار هگل بدون داشتن یک اثر «همراه» برای کمک به باز کردن بحث متراکم هگلی بسیار دشوار است. گوهر کوچک گادامر چنین اثر همراهی است. در پنج مقاله آکادمیک، گادامر مستقیما به قلب جهان هگل می رود و بر پیوندهای عمیق هگل با استادان یونان باستان، از طریق هزاره های نوافلاطونی، به درون و فراتر از انقلاب «سوبژکتیویته» دکارتی، و سرانجام بر کشف هگل تأکید می کند.

روش هرمنوتیک منحصر به فرد گادامر تأثیری ماندگار بر مطالعات هگل خواهد داشت. دیالکتیک هگل گادامر (1976) مطالعه ای مختصر درباره استدلال های کلیدی فلسفی هگل است. چرا آن را بخوانید؟ درک فلسفه دانشگاهی معاصر اروپا مستلزم شروع با شاهکار هگل در سال 1807، پدیدارشناسی روح («Geistes») است که اغلب به عنوان پدیدارشناسی ذهن ترجمه می شود. و نفوذ در کار هگل بدون داشتن یک اثر «همراه» برای کمک به باز کردن بحث متراکم هگلی بسیار دشوار است. گوهر کوچک گادامر چنین اثر همراهی است. در پنج مقاله آکادمیک، گادامر مستقیما به قلب جهان هگل می رود و بر پیوندهای عمیق هگل با استادان یونان باستان، از طریق هزاره های نوافلاطونی، به درون و فراتر از انقلاب «سوبژکتیویته» دکارتی، و سرانجام بر کشف هگل تأکید می کند.

سهروردی و دکارت ضمن تعلق به دو فرهنگ فکری مختلف و اتخاذ مبانی فلسفی متفاوت بر نقش خودشناسی در معرفت تأکید دارند. در فلسفۀ دکارت من می‌اندیشم، پس هستم به‌عنوان پایۀ معرفت در نظر گرفته می‌شود که شناخت سایر مراتب وجود مانند خداوند و عالم خارج از دل آن استنتاج می‌شود. در فلسفۀ سهروردی نیز نفس انسانی نوری از انوار الهی است که در پرتو خودشناسی می‌تواند انوار مافوق خود، نورالانوار و اشیاء مادی را بشناسد. البته سهروردی و دکارت از دو منظر متفاوت به مسئلۀ نفس و خودشناسی توجه می‌کنند. سهروردی از منظر معرفت شهودی و دکارت از منظری عقلی-استدلالی به این مسئله می‌پردازد. اکنون با توجه به این مقدمه مسائل مهمی مطرح می‌شود: چه تفاوتی میان دیدگاه سهروردی و دکارت راجع به خودشناسی وجود دارد؟ نگاه متفاوت این دو فیلسوف به مسئلۀ خودشناسی چه تأثیری بر دیدگاه آنها راجع به سایر معارف دارد؟ این نوشتار با روشی توصیفی-تحلیلی درصدد است این نکته را تبیین کند که چگونه تلقی‌های متفاوت سهروردی و دکارت از نفس انسانی و مسئلۀ خودشناسی سبب می‌شود این دو فیلسوف نگاهی متفاوت به شیوۀ گذر از خودشناسی به شناخت غیر داشته باشند.

اهميت بحث هرمنوتيك و تفسير در فلسفه «گادامر» و نقش محوري تفسير به طور خاص بحث تفسير ريشه‌اي در فلسفه «ديويدسن» موجب پيدايش انگيزش مقايسه بين آراي اين دو فيلسوف درخصوص تفسير شده است. اين كتاب دربردارنده سه مقاله به هم مرتبط درباره گادامر و ديويدسن است. مقاله نخست از ديويدسن درباره «محاوره ي فيلبوس» افلاطون و مقايسه آراي خود و گادامر است. مقاله دوم از «ديويد كوزنس هوي» ضمن مقايسه آراي اين دو فيلسوف، وجه مشترك اصلي آن دو را در اتخاذ رويكردي ضد دكارتي دانسته است و مقاله سوم، اثر «رابرت دستال» است كه در آن به بيان شباهت‌ها و تفاوت‌هاي فلسفه دو فيلسوف بر اساس جوابيه‌هاي گادامر به مقالات پيشين پرداخته مي‌شود.

ما در این مقاله دو هدف را پیگیری می‏کنیم: شرح دقیقِ معرفت‏شناسیِ دکارت و شرحِ برخی پیش‎‏داوری‏های پنهان و مشکوک در معرفت‏شناسیِ او. منظور دکارت از فکر اموری هستند که ما از آن‏ها آگاهیِ بی‏واسطه داریم. تصور از نظر دکارت محتوایِ یک فکر است. مهم‏ترین تصور از نظر دکارت تصورات فطری هستند. تصورات فطری از نظر او تصوراتی هستند که اگر "منِ" اندیشنده به‌خوبی دربارۀ آن‏ها تأمل کند، هیچ شکی دربارۀ آن‏ها پیدا نمی‏کند. دکارت به دو نوع شناخت قائل بود: استنتاج و تجربه. استنتاج از نظر دکارت، زنجیره‏ای از استدلال‏هاست که همگی از شناخت ضروری برخوردار هستند. این زنجیره درنهایت از یقینی‏ترین امر که در فلسفۀ دکارت شهود است سرچشمه می‏گیرد. شهود به نظر او از تصورات فطری به دست می‏آید. حقیقت به نظر دکارت عبارت است از حکم کردن به تصوری است که وضوح و تمایز کامل دارد. در مقابل آن خطا عبارت است از حکم کردن به تصوری که وضوح و تمایز کامل ندارد. مهم‏ترین یقینی که به نظر دکارت شهودی است و بر هیچ پیش‏داوری‏ای استوار نیست، اصل کوگیتوست. اصل کوگیتویی که دکارت در کتاب تأملات بیان می‏کند چنین است: من می‏اندیشم، پس هستم. به نظر نگارندگان این مقاله اصل کوگیتو که به‌منزلۀ میوۀ معرفت‏شناسیِ دکارت است، حداقل بر چهار پیش‏داوریِ پنهان و مشکوک استوار است: حافظه، زبان، عقلانیتِ به دور از جنون و ناخودآگاهِ پنهان.

گادامر، هستی انسان را هستی افکنده شده در تاریخ و سنت میداند که دارای نحوهی دید خاص و پیش‌داوری است. پیشداوریها ریشه در موقعیت مفسر دارند و در فهم دخیل هستند. به همین دلیل، منتقدینی مانند بتّی (Betti) و هرش (Hirsch)او را متهم به ذهنیتگرایی میکنند. اما گادامر مدعی است که در دام ذهنیت‌گرایی نمیافتد؛ زیرا بر مبنای مفهومِ پیش‌دریافتی از تمامیت معتقد است که مفسر همواره پیشداوریهای خود را در مواجه با حقیقت متن مورد ارزیابی و اصلاح قرار میدهد و آنها را بر متن تحمیل نمیکند، ولی خود مفهوم پیشدریافتی از تمامیت در اندیشهی گادامر به سنتگرایی میانجامد بدین معنا که فهم متاثر از تاریخ و سنت است و مفسر دخالتی در آن ندارد. گادامر با استفاده از مفهوم کاربرد که طبق آن، مفسر معنای متن را با موقعیت هرمنوتیکی خودش ربط میدهد از سنتگرایی فاصله میگیرد. اما مفهوم کاربرد دوباره به ذهنیتگرایی میانجامد. به نظر میرسد گادامر در دوری باطل میان ذهنیتگرایی و سنتگرایی گرفتار میشود. در این پژوهش، ضمن توضیح دورِ میان ذهنیتگرایی و سنتگرایی با تمرکز بر ساختار دیالوگی فهم و ابتنای آن بر الگوی سوژه-سوژه نه سوژه-اوبژهی دکارتی نشان خواهیم داد که گادامر از این دور فراتر میرود و فهم هرمنوتیکی، فهمی ذهنی نیست.

هرمنوتیک فلسفی با هایدگر پایه‌ریزی شد و با گادامر به اوج رسید. گادامر با انتشار کتاب حقیقت و روش در سال ۱۹۶۰ فصلی نو را در تاریخ هرمنوتیک رقم زد و طیف گسترده‌ای از مسائل مرتبط با فهم و تفسیر را بررسی کرد. اندیشه‌های نو و چالش‌برانگیز او بازتاب وسیعی در علوم مختلف و حتی ارزیابی دوباره‌ی خود فلسفه داشت. این کتاب از آثار ارزشمندی است که روایتی دقیق و معتبر از مهم‌ترین آرای هرمنوتیکی گادامر ارائه می‌کند. نویسنده‌ی کتاب، جورجیا وارنکه، با ایجاد تقابل میان مواضع هرمنوتیکی گادامر و دیگر فیلسوفانی چون شلایرماخر، دیلتای، هرش، اپل، هابرماس و رورتی، نقاط اشتراک و اختلاف گادامر با آن‌ها را برجسته می‌کند. کتاب حاضر می‌تواند کاستی منابع معتبر و روزآمد درباره‌ی هرمنوتیک فلسفی و آرای گادامر را تا حدی جبران کند و برای دانشجویان و دانش‌پژوهان رشته‌هایی چون فلسفه، الهیات، هنر، حقوق، تاریخ و جامعه‌شناسی سودمند باشد.